Publiczne prawo gospodarcze
Wykład 3, 12.03.2011
Zasada wolności gospodarczej
Zgodnie z art. 20 Konstytucji RP (Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.)podstawą społecznej gospodarki rynkowej jest wolność gospodarcza i własność prywatna. W systemie gospodarczym, gdzie panuje gospodarka rynkowa jest to wiodąca zasada porządku prawnego w sferze gospodarki.
Z zasady tej wynika jednoznaczna dyrektywa, że działalność gospodarcza należy do inicjatywy osób fizycznych i prywatnych osób prawnych, posiadających swobodę podejmowania decyzji istotnych dla procesu gospodarczego.
Z zasady tej wynika także ograniczenie kompetencji gospodarczych państwa. Wolność gospodarcza jest urzeczywistniania za pośrednictwem regulacji prawnej.
Wolność gospodarczą uważa się za wynikającą z prawa naturalnego (prawo naturalne= ukształtowane przez cywilizację, jej rozwój, bieg czasu). Prawo pozytywne (czyli prawo stanowione: ustawy, rozporządzenia, konstytucja) nie kreuje zatem wolności gospodarczej, lecz tylko ją potwierdza. Ustanawia zarazem jej granice oraz jej gwarancje prawne. Aktualnie obowiązuje w Polsce ustawa z dnia 2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej- przewiduje ona, że podejmowanie, wykonywanie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego na równych prawach z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa.
Wolność gospodarcza jest więc zasadą porządku prawnego wyrażoną w Konstytucji i skonkretyzowaną w ustawodawstwie zwykłym, przesądzającą o ustroju gospodarczym państwa.
Z zasady tej wynikają określone obowiązki organów państwowych. Z jednej strony państwo ma obowiązek tworzenia warunków sprzyjających realizacji wolności gospodarczej. Z drugiej strony zakaz wydawania aktów prawnych sprzecznych z zasadą wolności gospodarczej.
Uważa się, iż wolność gospodarcza stanowi także prawo podmiotowe do podjęcia i wykonywania działalności gospodarczej, a nawet szerzej- dowolnego wyboru wykonywanego zawodu i miejsca pracy. Przedmiotowe granice wolności gospodarczej są zróżnicowane. Są bowiem dziedziny, w których swoboda działalności jest bardziej ograniczona niż w innych. Przykładem może być działalność gospodarcza w dziedzinie bankowości czy ubezpieczeń.
Gdy chodzi zakres podmiotowy to podejmowanie i prowadzenie działalności jest możliwe dla każdego, jednak i tutaj istnieją określone ograniczenia. I tak np. państwo i jednostki samorządu terytorialnego nie są adresatami zasady wolności gospodarczej. Organizacje te są powołane do wykonywania określonych kompetencji, a nie do korzystania z wolności przysługujących jednostkom. Władza państwowa jest także upoważniona do ograniczania wolności dla osiągnięcia zgodności między indywidualną wolnością, a dobrem wspólnym.
Działalność gospodarcza państwa i jednostek samorządu terytorialnego nie jest bezwzględnie niedopuszczalna i może w pewnych przypadkach mieć miejsce. Organy publiczne mogą podejmować i prowadzić działalność gospodarczą tylko w przypadku gdy pozwala na to przepis prawa i w takim zakresie, w jakim jest to uzasadnione ważnym interesem publicznym.
Wolność gospodarcza ma charakter względny i może podlegać ograniczeniom w zakresie wyznaczonym przez regulacje ustawowe i tylko ze względu na ważny interes publiczny. Wszelakie ograniczenia zasady wolności muszą być jasno sprecyzowane w ustawach.
Ochrona własności jako zasada ustrojowa
W Konstytucji RP własność jest zasadą ustrojową. Polska chroni własność i prawo dziedziczenia. W myśl art. 21 ust. 1 Konstytucji RP (Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia) istnieje ogólna gwarancja własności, która odnosi się do wszystkich podmiotów tego prawa. Tym samym uległa zrównaniu ochrona własności bez względu na jej formy podmiotowe. Konstytucja nie zna zróżnicowania własności i nie przewiduje też szczególnej ochrony określonego typu własności jak np. własności państwowe. Uważa się, iż z uwagi na art. 20 Konstytucji RP gdzie własność prywatna zostaje wskazana jako jedna z podstaw gospodarki rynkowej. Prywatna własność uzyskała funkcjonalnie pozycję dominującą. Tym samym Konstytucja uznała, że działalność gospodarcza jest zasadniczo realizowana w ramach własności prywatnej. Wynika stąd dyrektywa dla ustawodawcy, aby dążył do rozszerzenia działalności gospodarczej w ramach sektora prywatnego i ograniczał do niezbędnego minimum działalność gospodarczą w ramach sektora publicznego. Wynika stąd także w praktyce nakaz kontynuacji i finalizowania procesów prywatyzacyjnych.
Zasada równości
Jedna z podstawowych zasad konstytucyjnych, która stwarza granice dopuszczalności ingerencji władz publicznych w gospodarkę. Prawo do wolności gospodarczej jest możliwe tylko w warunkach równego traktowania podmiotów gospodarczych. Zgodnie z prawem unijnym zakazana jest dyskryminacja ze względu na przynależność państwową.
W myśl art. 32 ust. 1 Konstytucji RP (Wszyscy są wobec prawa równi. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne) wszyscy są równi wobec prawa. Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Z konstytucyjnej zasady równości wynika nakaz jednakowego traktowania podmiotów prawa w obrębie określonej kategorii. Wszystkie podmioty prawa charakteryzują się danymi istotnymi cechami wyróżniającymi powinny być traktowane jednakowo bez dyskryminacji, bez uprzywilejowania. Odstępstwo od zasady równości występuje w przypadku, gdy ustawodawca różnicuje podmioty o wspólnych cechach wyróżniających. Nakaz jednakowego traktowania podmiotów należących do tej samej klasy nie ma charakteru bezwzględnego. Nierówne traktowanie takich podmiotów musi się opierać na przekonujących argumentach. Musi być racjonalnie uzasadnione. Z naruszeniem zasady równości mamy do czynienia w przypadku gdy regulacja prawna w sposób nieuzasadniony wprowadza zróżnicowanie podmiotów o podobnych cechach, bądź nie upr. różnic w przypadku, gdy są one uzasadnione i konieczne.
Prawo do równego traktowania jest uznane w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego jako prawo podmiotowe szczególnego rodzaju. Ustawa o działalności gospodarczej z 2004 roku obok zasady równości przewiduje także zasadę niedyskryminacji.
Zasada niedyskryminacji nie obejmuje wszystkich zagranicznych osób. Niektóre z nich mają prawo do podejmowania w Polsce działalności gospodarczej tylko w ograniczonym zakresie, a więc w formie spółek.
* Cechy prawnej ochrony konkurencji w ujęciu PGP
Zasada konkurencji
Jest także zasadą prawa gospodarczego publicznego, gdyż konkurencja jest podstawowym mechanizmem gospodarki rynkowej. Za podstawę obowiązywania tej zasady uznaje się art. 76 Konstytucji RP (Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa.), zgodnie z którym władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności, bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi.
Zasada konkurencji adresowana jest do organów władzy publicznej i wyznacza obowiązek negatywny, tj. powstrzymania organów władzy od ingerencji ograniczającej lub utrudniającej konkurencję oraz obowiązek pozytywny, tj. obowiązek interwencji publicznej na rzecz ochrony konkurencji. Należyta konkurencja w gospodarce rynkowej przesądza o właściwym funkcjonowaniu takiej gospodarki.
Ochrona konkurencji jest zadaniem przepisów prawa antymonopolowego, które ma ingerować w przypadku zagrożenia lub zakłócenia mechanizmu konkurencji. Stan związania konkurencją stanowi prawo podmiotowe przedsiębiorców. Prawo do konkurencji może być naruszane przez innych uczestników rynku. Przedmiotem ochrony jest pozycja konkurencyjna innego przedsiębiorcy gwarantowana przez wolność działalności gospodarczej.
3