Zasady i metody nauczania

Zasady nauczania to ogólne normy, kanony, reguły postępowania dydaktycznego, których stosowanie umożliwia nauczycielowi zaznajamianie uczących się z usystematyzowanymi treściami nauczania oraz kształtowanie postaw zawodowych, a także pozwoli na wdrożenie ich do samokształcenia.

Zasady nauczania - uczenia się w systemach dydaktycznych większości krajów anglojęzycznych sformułowanych przez Roberta H. Davisa, Lawrensa T. Aleksandra i Stepie L. Melona są następujące:

• Zasada doniosłości (uczeń będzie miał motywację do uczenia się tego, co ma dla niego doniosłe znaczenie)

• Zasada niezbędnych warunków (jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się czegoś nowego, jeśli spełnia wszystkie niezbędne warunki - ma wiadomości i opanował umiejętności warunkujące realizację nowych zadań i zachowań)

• Zasada wzorca (jest bardziej prawdopodobne, że uczeń przyswoi sobie nowe zachowanie jeśli mu się przedstawi wzorowe wykonanie, które będzie mógł obserwować i zastosować)

• Zasada dostępności (swobodny dostęp do wszystkich wiadomości przekazywanych przez nauczyciela)

• Zasada aktywnego wiązania teorii z praktyką

• Zasada wygaszania (jest bardziej prawdopodobne, że uczeń nauczy się, jeśli stosowne ułatwienia będą stopniowo wygaszane)

Inne podziały zasad nauczania:

Wg W. Okonia:

• Systematyczności

• Poglądowości

• Samodzielności

• Związku teorii z praktyką

• Efektywności

• Przystępności

• Indywidualizacji i uspołecznienia, czyli związku interesów jednostki i zbiorowości

Wg Cz. Kupisiewicza

• Poglądowości

• Przystępności

• Świadomego i aktywnego udziału uczniów w procesie nauczania - uczenia się

• Systematyczności

• Trwałości zdobywanej wiedzy

• Operatywności

• Wiązania teorii z praktyką

Wg T. Nowackiego (do potrzeb nauczania w szkole zawodowej najbardziej dostosowany wydaje się ten układ):

• Zasada świadomej aktywności

• Zasada związku teorii z praktyką

• Zasada poglądowości

• Zasada przystępności

• Zasada systematyczności

• Zasada trwałości wiedzy i umiejętności

• Zasada indywidualizacji zespołowości

(istota zasady sprowadza się do takiego organizowania procesu nauczania - uczenia się, w którym z jednej strony uwzględnia się wszelkie walory indywidualne każdego uczącego się, z drugiej zaś zostanie znaleziona przez nauczyciela płaszczyzna współpracy i współdziałania wszystkich uczących się)

Metoda nauczania jest sposobem postępowania nauczyciela z uczniami umożliwiającym uczącym się realizację operacyjnych celów kształcenia.

J.J. Guilbert wyróżnia sześć sposobów pracy nauczyciela z uczniami:

• Mówienie do uczących (informowanie uczących się)

• Rozmowa z uczącymi się (konwersacja)

• Doprowadzenie do sytuacji, aby uczący się rozmawiali miedzy sobą (praca uczących się w grupach)

• Demonstrowanie czynności i naśladownictwo tej czynności przez uczących się z równoczesną kontrolą jej wykonania

• Ukierunkowanie i kontrola pracy uczących się (konsultacja)

• Praktyczne wdrażanie zdobytej innymi metodami wiedzy (zastosowanie teorii do praktycznego działania)

Zmodyfikowany podział metod nauczania (wg Szloska)

METODA PRZYPADKÓW - polega na rozpatrzeniu przez grupę uczniów jakiegoś przypadku zawierającego problem. Podstawą metody jest zwięzła relacja zdarzenia przedstawiona w formie pisemnej, na taśmie magnetofonowej lub magnetowidowej. Opis zdarzenia nie powinien zawierać wszystkich danych, gdyż potem następuje faza uzupełniania danych.

METODA SYTUACYJNA - polega na przeanalizowaniu przed zajęciami opisu sytuacji, a następnie dyskusji nad zawartym w opisie problemem i przyjęciu określonego rozwiązania lub podjęciu decyzji.

METODA INSCENIZACJI /teatralizacji, ról/ - istota tej metody polega na inscenizacji pewnego zdarzenia, w które to inscenizacji część uczniów przyjmuje na siebie role osób występujących w tym zdarzeniu, a pozostali są obserwatorami. Po inscenizacji rozpoczyna się dyskusja, w wyniku, której powinno dojść do wspólnej, uzgodnionej oceny zainscenizowanego problemu.

METODA GIER /gry dydaktyczne/ - metoda nauczania oparta na grze. Gra to zabawa prowadzona według ściśle określonych zasad postępowania zwanych najczęściej regułami. Jest to celowo organizowana sytuacja, oparta na opisie faktów i procesów, w której osoby uczące się, konkurują ze sobą w ramach określonych regułami gry. W nauczaniu szczególnie przydatne są dwie odmiany gier: symulacyjne i decyzyjne.

GRY SYMULACYJNE - gra dydaktyczna, w której działanie skierowane jest na rozwiązywanie problemu wziętego z rzeczywistości, lecz przedstawionego w jej modelu. Model w takiej grze może „symulować” rzeczywiste zdarzenia.

GRY DECYZYJNE - gra dydaktyczna, która służy rozwijaniu umiejętności dokonywania wyboru i podejmowania decyzji z pewną świadomością skutków, które ta decyzja może przynieść. Graficzny zapis procesu decyzji został opracowany w formie drzewka decyzyjnego przez Rogera LaRausa i Richarda C. Remy'ego:

GRY PSYCHOLOGICZNE - gra dydaktyczna w której działanie skierowane jest na rozwój emocji, doznawanie różnorakich uczuć i przeżyć wewnętrznych.

SEMINARIUM - dyskusja grupowa poprzedzona samodzielna pracą uczestników. Forma zajęć dydaktycznych, której celem jest pogłębienie wiadomości z pewnej dziedziny wiedzy oraz opanowanie metod badań w tej dziedzinie. Udział w seminarium polega na samodzielnym opracowaniu wybranego zagadnienia przez każdego uczestnika oraz na uczestnictwie w dyskusjach nad przedstawionymi zagadnieniami.

DYSKUSJA DYDAKTYCZNA - istota tej metody polega na zorganizowanej wymianie myśli i poglądów uczestników grupy na dany temat.

DYSKUSJA KONFERENCYJNA - problematykę ogólna dzieli się na zagadnienia bardziej szczegółowe, te zaś są rozpracowywane w poszczególnych zespołach problemowych w określonym czasie. Po upływie przewidzianego czasu, przewodniczący zespołów przedstawiają rozwiązania szczegółowych zagadnień w określonym porządku, tworząc obraz rozwiązania problemu ogólnego.

DYSKUSJA OKRĄGŁEGO STOŁU - dyskusja polegająca na swobodnej wymianie poglądów pomiędzy uczniami a nauczycielem. Charakterystyczną cechą tej metody jest nieformalność i swoboda wypowiedzi wszystkich dyskutantów. Uczestnicy, wymieniając własne poglądy i doświadczenia, wzajemnie udzielają sobie wyjaśnień, które następnie koryguje oraz uzupełnia osoba prowadząca dyskusję.

DYSKUSJA PANELOWA /dyskusja obserwowana, panel/ - cechą charakterystyczną tej dyskusji jest istnienie dwóch gremiów: dyskutującego /eksperci - panel/ i słuchającego /audytorium - uczący się/. W pierwszej fazie dyskusji wypowiadają się eksperci, wprowadzając w temat, następnie odbywa się dyskusja między członkami panelu, a w drugiej fazie dyskusji, głos może zabierać każda osoba wchodząca w skład audytorium.

DYSKUSJA PUNKTOWANA - jest techniką lekcyjną, która polega na tym, że uczniowie dyskutują w grupach 6 - 8 osobowych, natomiast pozostali uczniowie wraz z nauczycielem przysłuchują się. Dyskusja trwa od 8 do 20 minut, w zależności od tematu i wieku uczniów. Uczestnicy dyskusji posługują się planem dyskusji, aby zanadto nie odbiegać od tematu. Za każdy udział w dyskusji, uczeń otrzymuje punkty dodatnie lub ujemne, które wpisuje na uprzednio przygotowanej karcie do punktowania. Za pomocą punktów ujemnych, nauczyciel może utrzymać dyscyplinę i uwagę przysłuchujących się dyskutantów.

DYSKUSJA WIELOKROTNA - jest to dyskusja prowadzona w małych grupach, przy czym przedmiotem tej dyskusji może być to samo zagadnienie lub problem oddzielny, stanowiący element jakiejś całości. W pierwszej fazie dyskusji, praca przebiega w grupach pod kierunkiem lidera, w fazie drugiej, zajęcia mają charakter plenarny, podczas których prezentuje się wyniki dyskusji grupowych oraz wybiera optymalne rozwiązanie.

DYSKUSJA ZWIĄZANA Z WYKŁADEM - jest to odmiana dyskusji odnosząca się do wykładu, mająca na celu wyjaśnienie wątpliwości uczących, co do tez i sformułowań zawartych w wykładzie oraz uzyskiwanie od nich informacji zwrotnej dotyczącej zrozumienia zrealizowanych treści.

DYWANIK POMYSŁÓW - jedna z technik prowadzenia dyskusji, w wyniku której grupy dyskutujące tworzą plakaty, na których umieszczają napisane na kartkach propozycje rozwiązań dyskutowanego problemu. Po zakończeniu zgłaszania rozwiązań problemów, następuje ocena punktowa każdego z rozwiązań /każdy uczestnik ma do dyspozycji 1, 2 lub 3 punkty, które przydziela według własnego uznania wybranym rozwiązaniom/. Za najlepsze rozwiązanie problemu uznaje się to, które uzyskało najwięcej punktów.

METAPLAN /cicha dyskusja/ - w czasie dyskusji jej uczestnicy tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji. Uczestnicy zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru, w krótkiej formie równoważników zdań. Następnie przypinają je do arkusza papieru umieszczonego na tablicy.

BURZA MÓZGÓW /giełda pomysłów, sesja odroczonego wartościowania, metoda Osborna - brainstorming, konferencja lub fabryka dobrych pomysłów, jarmark pomysłów, sesja odroczonej oceny/ - metoda polegająca na umożliwieniu uczniom szybkiego zgromadzenia wielu konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez rozwiązania problemu, któremu poświęcona jest dana jednostka metodyczna lub jej fragment. Można zgłaszać wszystkie najbardziej śmiałe lub niedorzeczne pomysły i rozwiązania, choćby nietypowe, ryzykowne i nierealne, w obojętnej formie. Pomysły te nie mogą być oceniane ani komentowane.

DRAMA - metoda kreatywna, która polega na nauczaniu poprzez działanie w roli. Uczeń, wchodząc w rolę, ukryty za maską, rozwiązuje problemy innych ludzi /np. bohaterów książki/, ale jednocześnie swoje własne, dlatego drama powoduje zmiany w naszych wychowankach szybciej niż inne metody nauczania, „wzmacnia” uczniów nieśmiałych, zagubionych.

METODA PROJEKTÓW - polega ona na wykonaniu przez uczniów projektu oznaczającego „duże” zadanie. Zadanie to jest realizowane przez uczniów samodzielnie, a koordynowane i przygotowane przez nauczyciela. Wykonanie projektu bardzo często wymaga wykorzystania wiedzy z różnych przedmiotów.

METODA PRZEWODNIEGO TEKSTU - uczeń lub grupa uczniów otrzymuje zadanie praktyczne i ma dostęp do wszystkich danych oraz informacji potrzebnych do wykonania zadania. Zadanie wykonują uczniowie samodzielnie, mając jako pomoc tzw. „teksty przewodnie” tj. pytania prowadzące oraz przygotowane do wypełnienia formularze. Nauczyciel przygotowuje materiały i czuwa nad wyborem drogi rozwiązania.

Bibliografia:

Cz. Kupisiewicz "Podstawy dydaktyki ogólnej" PWN W-wa 1998r

Nowacki T., Aktywizujące metody w kształceniu, Warszawa 1994.

Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 1988.

Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1987.

Szlosek F., Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych, Warszawa 1995.

Urszula Głos Zespół Szkół Odzieżowo-Włókienniczych

PODAJĄCE

PROBLEMOWE

EKSPONUJACE

PROGRAMOWANE

PRAKTYCZNE

Wykład informacyjny

Pogadanka

Opowiadanie

Opis

Prelekcja

Anegdota

Odczyt

Objaśnienie lub wyjaśnienie

Wykład problemowy

Wykład konwersatoryjny

Klasyczna metoda problemowa

Metoda przypadków

Metoda sytuacyjna

Inscenizacja

Seminarium

Film

Sztuka teatralna

Ekspozycja

Pokaz połączony z przeżyciem

Z użyciem komputera

Z użyciem maszyny dydaktycznej

Z użyciem podręcznika programowanego

Pokaz

ćwiczenia przedmiotowe

ćwiczenia laboratoryjne

ćwiczenia produkcyjne

metoda projektów

metoda przewodniego tekstu

Symulacyjne

Decyzyjne

Psychologiczne

Związane z wykładem

Okrągłego stołu

Wielokrotna

Burza mózgów

Panelowa

Metaplan

aktywizujące

Dyskusja dydaktyczna

Gry dydaktyczne

---