Temat: Całożyciowa edukacja zawodowa człowieka

 

   Rozpoczęta na przełomie lat 80 i 90-tych transformacja gospodarki w Polsce  wymaga nowego spojrzenia na system edukacyjny, a w szczególności na problem kształcenia zawodowego.

Jako kraj pragniemy być równorzędnym partnerem wysoko rozwiniętych krajów europejskich. Oznacza to m. innymi konieczność zwiększenia wymagań w zakresie szeroko pojętej jakości dotyczącej nie tylko technologii, wyrobów i usług ale także kwalifikacji zawodowych obywateli.

  Coraz powszechniejsze staje się przekonanie, że życie jednostki zależeć będzie od posiadanych przez nią kwalifikacji i umiejętności znalezienia swojego miejsca w bardzo szybko zmieniającej się rzeczywistości społecznej i gospodarczej.

   Oczywista staje się też teza, że kwalifikacje nie mogą być zdobyte raz na zawsze, ale ustawicznie zdobywane i pogłębiane.

Według Zygmunta Wiatrowskiego nowy system edukacji w Polsce upoważnia nas do mówienia o ustawicznej edukacji zawodowej, którą rozpatrywać można , a nawet należy w dwóch wersjach - w wersji całożyciowej oraz w wersji związanej z aktywnością zawodową ludzi dorosłych. W wersji całożyciowej mamy na myśli wszelkie oddziaływania i działania zawodoznawcze rozkładające się w okresach, a zarazem w głównych obszarach problemowych pedagogiki pracy, zwanych:

• okresem kształcenia i wychowania przedzawodowego,

• okresem kształcenia prozawodowego,

• okresem kształcenia zawodowego,

• okresem kształcenia ustawicznego dorosłych (Z. Wiatrowski,2000,s.283).

   Edukacja ustawiczna powinna wykraczać daleko poza dotychczasową praktykę, występującą w krajach wysokorozwiniętych, która służy uzupełnianiu, aktualizowaniu wiedzy, rekwalifikacji, ułatwianiu awansu zawodowego dorosłych. Funkcje te są nadal ważne, a potrzeby w tym zakresie coraz większe, jednak radykalna transformacja dotychczasowych warunków egzystencji rodzi konieczność lepszego rozumienia świata i innych, konieczność wzajemnego zrozumienia, wymiany pokojowej, czy wręcz harmonii. Dlatego też edukacja przez całe życie  powinna oprzeć się na czterech fundamentalnych filarach edukacji:

-Uczyć się, aby wspólnie żyć. Umiejętność współżycia jest jednym z najważniejszych wyzwań i nakazów współczesności....

-Uczyć się, aby wiedzieć. Aby żyć wspólnie, trzeba uczyć się, aby wiedzieć... Edukacja spełni swe zadanie jeżeli da impuls i podstawy do kontynuowania nauki przez całe życie, w pracy i poza pracą.

-Uczyć się, aby działać. Jak uczyć zastosowania wiedzy w praktyce, lecz również jak przystosować edukację do przyszłej pracy, skoro jej ewolucja nie jest w pełni przewidywalna.

-Uczyć się, aby być....(rozwój ma na celu pełny rozkwit człowieka, w całym bogactwie jego osobowości i w różnych formach ekspresji i zaangażowania: jako jednostki, członka rodziny i społeczeństwa, obywatela i producenta, wynalazcy techniki i twórcy marzeń).

Tak więc, edukacja ustawiczna, klucz do bram XXI wieku, rozciągająca się od dzieciństwa po kres życia, oparta na ww. czterech zasadach edukacji, obejmuje wszystkie działania, które umożliwiają człowiekowi poznanie dynamiki świata, innych ludzi siebie samego.

   Reformowany aktualnie system edukacji w naszym kraju powinien wyjść temu naprzeciw i jednocześnie wzmacniać tę świadomość, pobudzać motywację do rozwoju intelektualnego i zawodowego. Koniecznością staje się stworzenie takiego systemu edukacji, który umożliwiałby każdemu-niezależnie od wieku, miejsca zamieszkania, warunków rodzinnych czy posiadanego wykształcenia-uczenie się. Liczyć się będą coraz bardziej tendencje związane z uprawianiem ustawicznej edukacji zawodowej, która gwarantuje każdemu pracującemu dochodzenie do kwalifikacji kluczowych i perspektywicznych oraz do wymagania przez współczesność kompetencji zawodowych ( Z. Wiatrowski, 2000,s.285).

   Projektowany i wdrażany częściowo system edukacji zawodowej opiera się na następujących założeniach:

•      edukacja zawodowa jest edukacją ustawiczną, która trwa całe życie,

•      decyzję dotyczącą wyboru zawodu należy odłożyć w czasie,

•     celem edukacji w wieku młodzieńczym powinno być rozwijanie umiejętności efektywnego kierowania własną drogą edukacyjną w ciągu    całego życia,

•      system kształcenia państwowego powinien zapewnić wysoką jakość kształcenia w różnych jego formach,

•      standardy kwalifikacji zawodowych podstawowym regulatorem jakości kształcenia,

•      przy ustalaniu standardów kwalifikacji należy uwzględnić głos pracodawców,

•     należy wprowadzić zewnętrzne komisje egzaminacyjne-instytucje szkolące nie mogą być jednocześnie instytucjami kontrolującymi jakość kształcenia,

•    nauczyciel w procesie edukacji to organizator-konsultant procesu uczenia się, nabywania wiedzy, umiejętności i doświadczeń oraz kształtowania postaw.

•      dla skutecznego funkcjonowania systemu ustawicznej edukacji zawodowej niezbędny jest ścisły związek między rynkiem pracy a rynkiem edukacyjnym.

Cele i zadania reformowanego kształcenia zawodowego idą w kierunku dostosowania kwalifikacji absolwentów szkół zawodowych do współczesnych wymagań gospodarki rynkowej takich jak:

•  konieczność ciągłego doskonalenia swoich kwalifikacji,

•  możliwość szybkiego przekwalifikowania się,

•  kształcenie kwalifikacji kluczowych,

•  kształtowanie postaw twórczych.

Przyszła szkoła,  w tym szkoła zawodowa  to szkoła podmiotowa, nakierowana na rozwój osobowości i zdolności ucznia, to szkoła demokratyczna której wszyscy uczniowie i nauczyciele czuliby się współgospodarzami, to także szkoła obywatelska otwarta na Świat.

Chodzi o szkołę, w której najważniejszy byłby uczeń, jego rozwój, samorealizacja, podmiotowość i tożsamość. Należy wypracować model szkoły humanistycznej, która uwzględniałaby nie tylko rozwój ludzkości, ale także postęp techniczny; szkoły, która służyłaby rozwijaniu humanistycznej cywilizacji technicznej. Potrzebna jest szkoła, która uczyłaby dla życia, życia pełnego i godnego, dla twórczego rozwijania swojej osobowości i pełnienia różnych ról  rodzinnych, zawodowych i obywatelskich. Nowoczesna szkoła to nie tylko szkoła skomputeryzowana, ale szkoła kształtująca kulturę moralną, intelektualną i estetyczną uczniów, pozwalająca przez pryzmat człowieka rozumieć współczesny rozwój cywilizacyjny świata, rodzącą się cywilizację postindustrialną, informacyjną, multimedialna przeciwdziałać ujemnym skutkom kultury technokratycznej i technopolu. Efektem pracy takiej szkoły powinien być człowiek kompetentny, zdolny do samodzielnej refleksji i twórczego zachowania, przestrzegający słusznych norm etycznych, obowiązujących obyczajów i wypracowanych przez wieki zasad moralnych charakterystycznych dla danego kręgu kulturowego, a także dostrzegający piękno, rozumiejący sztukę i odczuwający potrzebę obcowania ze sztuką......Rozwój techniki i biznesu należy podporządkować rozwojowi człowieka-a nie odwrotnie. To człowiek i człowieczeństwo, a także natura powinny stać się najwyższą wartością a nie <kultura drapieżności>. Nowa szkoła powinna przygotować absolwentów do selektywnego i wartościowującego odbioru informacji z mass mediów, do pomyślnego radzenia sobie z problemami współczesności i najbliższej przyszłości, do dbania o naturalne środowisko i własne zdrowie. 

Podstawowym zadaniem edukacji zawodowej jest tworzenie warunków do uzyskania kwalifikacji zawodowych, odpowiadających uznanym standardom kompetencji, czyli sprawności i zachowań, związanych z wykonywaniem określonych zadań zawodowych.

Nauczyciele szkół zawodowych stoją przed wielka szansą,  która pozwoli lepiej przygotować młodych ludzi do czekających ich wyzwań współczesnej gospodarki rynkowej. Dzisiaj  już  nie wystarczy dobrze obsługiwać maszynę, nie wystarczy dobrze poznać procesy technologiczne. Ta wiedza i umiejętności powinna być uzupełniona o elementy o charakterze interdyscyplinarnym. Potrzebna jest mocna wiara we własne siły, umiejętność rozwiązywania problemów i podejmowania trudnych decyzji, analizowania sytuacji i wyciągania wniosków, twórcze myślenie-to umiejętności niezbędne dziś każdemu, kto chce osiągnąć sukces i czerpać zadowolenie z pracy zawodowej.

Takie umiejętności musimy zaszczepić naszym uczniom po to, aby mogli sprostać wymogom rynku pracy.

Współczesna gospodarka wolnorynkowa oczekuje od przyszłych uczestników procesów gospodarczych specyficznych umiejętności, takich jak:

•   określenia własnej roli i miejsca na rynku pracy zgodnie z posiadanymi umiejętnościami, predyspozycjami i zainteresowaniami,

•   podejmowania oraz prowadzenia samodzielnej działalności gospodarczej, zgodnie z prawem, zgodnie z zasadami zarządzania i marketingu,

•   prezentowania swoich umiejętności i predyspozycji zawodowych przez wykorzystanie stosownej dokumentacji podczas rozmowy kwalifikacyjnej,

•   planowania własnych działań,

•   umiejętności prezentowania twórczego podejścia do rozwiązywania problemów,

•   analizowania zachodzących wokół zjawisk społeczno-gospodarczych,

•   organizowania własnego środowiska pracy.

   Głównym celem szkoły zawodowej jest wykształcenie u uczniów umiejętności zawartych w podstawie programowej dla danego zawodu.

Kształcenie praktyczne w przyszłej szkole zawodowej będzie odbywać się w pracowniach praktycznych w miejsce obecnych warsztatów szkolnych oraz w centrach kształcenia praktycznego.  Absolwent współczesnej szkoły zawodowej musi być przygotowany na zmiany. Niewykluczone, że w okresie swej aktywności zawodowej będzie musiał kilkakrotnie  zmieniać zawód , a na pewno ciągle będzie musiał zdobywać nowe umiejętności. Aby sprostać tym zadaniom, należy uczyć zaradności w samodzielnym rozwiązywaniu zadań, umiejętności korzystania z różnorodnych źródeł informacji i gotowości do przystosowania się do zmieniających się technologii i warunków pracy. Należy kształcić postawę twórczą, rezygnując z wyuczania na pamięć i kształcenia nawyków, gdyż mogą okazać się one zbędnym obciążeniem.

Nowe cele kształcenia, nowe treści nauczania wymagają od nauczyciela stosowania również innych, bardziej aktywnych metod nauczania , a od ucznia wymagają dużego zaangażowania i coraz większej z upływem czasu samodzielności.

Każdy nauczyciel może stać się doradcą zawodowym dla swoich
wychowanków. Instytucją, która wspomaga działanie nauczycieli i udziela porad zawodowych jest poradnia psychologiczno - pedagogiczna.
Uważam, że najlepszym źródłem wiedzy o zawodach jest własna praca, w trakcie której można nabywać umiejętności samopoznawania predyspozycji psychofizycznych. W trakcie praktyk uczniowskich w zakładach pracy uczniowie mogą kształtować pozytywną postawę wobec pracy i nabywać umiejętności podejmowania decyzji. Praca człowieka to złożony proces aktywności fizycznej i umysłowej, a dzięki niej człowiek tworzy nowe dzieła, uczy i rozwija się. Pracodawcy to fachowcy w kształceniu praktycznym, ale również partnerzy szkoły zawodowej w sprawach orientacji i informacji co do możliwości zatrudnienia absolwentów.

Większość uczniów, kończących szkoły zawodowe, nie ma umiejętności planowania i świadomego rozwijania swojej kariery.
Niekorzystne postawy to:
- lęk przed przyszłością,
- brak wiary w siebie,
- brak motywacji do działania,
- niewiedza co do punktów doradztwa zawodowego.

Oprócz determinacji i predyspozycji młodych ludzi, ważne jest także nastawienie rodziców. Wiele matek nie wyobraża sobie, że ich niepełnosprawne dzieci mogą pracować. Tymczasem praca jest dla nich swoistą rehabilitacją społeczną. Z wielkim zaangażowaniem i sumiennością wykonują swoje obowiązki, ucząc przy tym tolerancji innych pracowników. Dzięki pracy osoby niepełnosprawne stają się bardziej samodzielne, a przebywanie wśród ludzi sprawia, że czują się akceptowane i potrzebne. Aby wspomóc młodych ludzi w poszukiwaniu pracy należałoby objąć ich starannie przygotowanym działaniem wychowawczym.
Takie zadanie ma szkoła, rodzice i inne wspomagające instytucje oraz organizacje, które mają przygotować młodzież do kolejnych decyzji zawodowych. Odbywa się to poprzez:
- przekazywanie uczniom informacji o możliwościach zatrudnienia,
- wskazanie dróg poszukiwania pracy,
- uświadomienie faktu, iż sukces w znalezieniu pracy zależeć będzie wyłącznie od własnej aktywności
Także o poszukiwaniu pracy powinny decydować - poza przygotowaniem zawodowym - predyspozycje, umiejętności, zainteresowania, potrzeby i chęci oraz znajomość swoich mocnych i słabych stron.
Okazuje się , że podstawową informacją dla młodych ludzi jest wskazanie dróg poszukiwania pracy. Są to :
- organizacje i instytucje,
- poradnie wyspecjalizowane do udzielania pomocy,
- zakłady doskonalenia zawodowego,
- młodzieżowe agencje pracy
- stowarzyszenia branżowe,
- cechy rzemiosł,
- powiatowe urzędy pracy,
- biura pośrednictwa pracy
- ośrodki szkoleniowe
- ogłoszenia w środkach masowego przekazu
- kontakty środowiskowe, towarzyskie, rodzinne,
- pracodawcy.

Wystarczyłaby współpraca szkół i urzędów, ustalenie harmonogramu działań szkoły, rodziców, uczniów aby droga pomocy młodym ludziom powiodła się i zakończyła sukcesem.
Wszyscy zdajemy sobie sprawę z faktu, że uczniowie powinni zdobywać wiedzę o możliwościach zatrudnienia od fachowców, doradców zawodowych, wychowawców dobrze przygotowanych do udzielania informacji, co sprzyjałoby wchodzeniu na rynek pracy bez stresu i z sukcesem.

Kształcenie zawodowe realizowane u formach szkolnych obejmuje okres nauki u szkole zawodowej, a u części zawodów i specjalności również okrąg adaptacji społeczno-zawodowej w zakładach pracy. Przypomnijmy, że kształceni, a zawodowe - to ogół organizowanych celowo czynności i procesów umożliwiających przygotowania do pracy zawodowej w określonej gałęzi gospodarki narodowej, na określonym stanowisku pracy. Wśród różnych procesów prowadzących do opanowania przez ucznia władzy i umiejętności stanowiących podstawę kwalifikacji zawodowych szczególnego znaczenia nabierają:- Proces lekcyjny, podczas którego jest realizowane kształcenie teoretyczne: ogólne i zawodowe.- Proces działaniowy realizowany w pracowniach, warsztatach szkolnych oraz w zakładach pracy i obejmujący głównie kształcenia praktyczna. Współcześnie rozumiane kształcenie zawodowe prowadzone jest w różnych formach organizacyjno-programowych. Podstawową formą organizacyjno-programową jest szkoła zawodowa, ale prowadzą ją też zakłady pracy, warsztaty rzemieślnicze oraz różnego rodzaju ośrodki kursowa /ZDZ, PZMOT, WOM, LOK. i inne/. U kształceniu zawodowym możemy mówić o trzech poziomach tego kształcenia. Są nimi:

1. Poziom zasadniczy, odpowiadający głównie zasadniczej szkole zawodowej i prowadzący do kwalifikacji robotniczych oraz równorzędnych.

2. Poziom średni, realizowany w technikach i szkołach równorzędnych oraz liceach zawodowych i prowadzący do tzw. wykształcania maturalnego.

3. Poziom wyższy, realizowany u szkołach wyższych nadający, głownie u zawodach technicznych, kwalifikacje inżynierskie.

Oprócz tych podstawowych poziomów możemy jeszcze wyróżnić stopnie pośrednie. Do nich należy kształcenie przysposabiające do zawodu /poziom pośredni między wykształceniem podstawowym a poziomem— zasadniczym/ wykształcanie policealne/ policealne studium zawodowe, pedagogiczna studium techniczne/ oraz wykształcenia pół-wyższe /studium nauczycielskie/. Ostatecznych rezultatem kształce­nia zawodowego jest wykształcenie zawodowe, w którym znaczącymi składnikami są: wiedza zawodowa, umiejętności i nawyki zawodowe,. Postawa zawodowa oraz zawodowa osobowość.

    W ponadgimnazjalnym systemie szkolnictwa kształcenie zawodowe lub jego elementy są realizowane w następujących typach szkół: szkole zasadniczej, liceum profilowanym kształcącym w profilach zawodowych, policealnych szkołach zawodowych. W systemie edukacji funkcjonują ponadto studia licencjackie, wyższe szkoły zawodowe, uczelnie wyższe i studia  doktoranckie. Mają one opracowane podstawy programowe, programy i metody kształcenia. Dla uzyskania odpowiedniej jakości efektów pracy szkoły zawodowej konieczne jest zbudowanie odpowiedniego systemu, którego podstawowymi elementami są: procedury i zasady akredytacji ośrodków edukacyjnych, promujących, certyfikujących oraz egzaminacyjnych. Sprzyjają temu: zewnętrzny egzamin zawodowy, powiązanie teorii z praktyką gospodarczą, dobrze zorganizowany system doskonalenia i dokształcania nauczycieli oraz odpowiednio sprawny nadzór pedagogiczny nad procesem organizowania i prowadzenia kształcenia.
    Edukacja ustawiczna w reformowanym systemie oświaty musi tworzyć spójny i trwały element, szczególnie w zakresie kształcenia zawodowego, co nie oznacza, że musimy odzwierciedlać system kształcenia stacjonarnego. Ma to sprzyjać umożliwieniu osobom dorosłym podniesienie poziomu wykształcenia ogólnego, poziomu posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz nabycia nowych kwalifikacji na rynku pracy. Ponadto daje możliwość tej części młodzieży, która będzie realizowała obowiązek nauki w formie nauki zawodu (młodociani pracownicy) lub poprzez uczestnictwo w OHP, uzupełnienia wykształcenia ogólnego lub zawodowego. W systemie oświatowym placówkami najbardziej odpowiednimi dla kształcenia ustawicznego są centra kształcenia ustawicznego i centra kształcenia praktycznego.

Zaproponowana absolwentom gimnazjów drożna i elastyczna struktura szkolnictwa ponadgimnazjalnego umożliwi im projektowanie i realizację indywidualnej ścieżki edukacji szkolnej i zawodowej.
Warta zauważenia jest także zmiana filozofii edukacji polegająca na integracji celów oraz treści kształcenia ogólnego i zawodowego. Położenie nacisku na uczenie się oraz ukształtowanie u uczniów takich cech i kompetencji, jak: otwartość, wyobraźnia, inicjatywa, odpowiedzialność, przedsiębiorczość, samodzielność, innowacyjność, rzetelność, umiejętność współżycia i współdziałania w zespole, a także wprowadzenie do programów nauczanie umiejętności korzystania z komputera i Internetu oraz nauka języków obcych co powinno stanowić bazę dla lepszych perspektyw zatrudnienia i gotowości do przekwalifikowywania się.

LITERATURA

Wiatrowski Z. : Podstawy pedagogiki pracy, Bydgoszcz 2000.

Wiatrowski Z. : Powodzenia i niepowodzenia szkolne pracujących. Warszawa 1975.

Wiatrowski Z. : Nauczyciel szkoły zawodowej - dawniej - dziś - jutro. Bydgoszcz, wyd.2 - 1993.

Wroczyński R. : Edukacja permanentna. Warszawa 1973.

opracowała Mariola Sosnowska

nauczycielka Szkoły Podstawowej w Strzygach

12

---