PODSTAWY ZARZĄDZANIA
PRZYKŁADOWE PYTANIA - ZAGADNIENIA
Dokonaj analizy pojęcia "działanie".
Cel działania - stan rzeczy, który - będąc pod jakimś względem cenny dla działającego, wyznacza kierunek, strukturę jego działania. Działanie zmierza do uzyskania lub utrzymania tego stanu rzeczy.
Każdy cel powinien być:
Precyzyjnie sformułowany
Określony terminowo
Uzasadniony
Realistyczny
Sprawdzalny przez osiągnięte efekty
Możliwy do skorygowania, jeśli wymagają tego okoliczności
Dopasowany do aktualnych lub przyszłych możliwości psychicznych i intelektualnych, a niekiedy również fizycznych(olimpiada)
Skutki działania:
zamierzone (przewidywalne)
niezamierzone (nie przewidzieliśmy ich)
niezależne
Omów podstawowe postacie sprawnego działania
PODSTAWOWE POSTACIE SPRAWNEGO DZIAŁANIA :
Skuteczne działanie,
ekonomiczne działanie,
korzystne działanie.
Jako skuteczne określa się takie działanie, które zmierza do osiągnięcia wytyczonego celu. Miarą skuteczności działania jest stopień osiągnięcia celu. Działania oparte na złych sposobach, nieodpowiednich środkach lub wadliwie zorganizowane mogą oddalać od zamierzonego celu i wtedy nazywamy je działaniami przeciwskutecznymi.
Ekonomiczność (gospodarność) działania jest mierzona stosunkiem wyniku użytecznego (efektu) do kosztu (nakładu) poniesionego na jego osiągnięcie. Ze względu na kryterium ekonomiczności można wyróżnić trzy rodzaje działań:
działania ekonomicznie obojętne, jeśli stosunek wyniku użytecznego (w) do kosztów (k) równa się jedności (w : k =1);
działania ekonomicznie dodatnie, jeśli stosunek wyniku użytecznego do kosztu jest większy od jedności (w : k > 1); ,
działania ekonomicznie ujemne, jeśli stosunek wyniku użytecznego do kosztu jest mniejszy od jedności (w : k <1).
Korzystność (skuteczność) działania jest kryterium uzupełniającym poprzednio wymienione kryterium: skuteczności i ekonomiczności działania. Działanie będzie korzystne, jeśli w efekcie przyniosło korzyści, jeśli przyniosło straty - niekorzystne. Miarą korzystności jest w tym przypadku wynik użyteczny przyrównywany do poniesionych kosztów (nakładów).
Jak można rozumieć termin „efektywność”?
Efektywność- zdolność organizacji do pozyskiwania środków z otoczenia oraz stopnia ich wykorzystania, zdolność Do pokonywania niepewności płynących z otoczenia.
Zasady efektywności:
Wyraźnie określony cel.
Zdrowy rozsądek
Fachowe doradztwo
Dyscyplina
Sprawiedliwe i uczciwe postępowanie
Rzetelna dokładna sprawozdawczość
Naukowe planowanie działań
Wzorce, normy i harmonogramy działań
Przystosowane warunki.
Wzorcowe sposoby działania
Pisemne regulaminy i instrukcje
Nagradzanie efektywności
Jak zdefiniować termin działanie? Jakie efekty towarzyszą działaniu?
Ludzkie działanie może być wywołane jednocześnie przez kilka kategorii potrzeb (np. pieniądze, przyjaźń, nowe umiejętności).
Skutki działania:
zamierzone (przewidywalne)
niezamierzone (nie przewidzieliśmy ich)
niezależne
Co oznacza termin: sprawne działanie?
Podstawowe walory sprawnego działania:
-skuteczność, korzystność, ekonomiczność
Mierniki pomocnicze: wydajność, elastyczność, prostota, preparacja, czystość, dokładność, udolność, racjonalność
Czym się różni kierowanie sprawne od skutecznego?
Każde działania w sensie uniwersalnym to działanie sprawne.
Skuteczne działanie jest jednym z elementów sprawnego działania.
Scharakteryzuj poszczególne fazy i etapy cyklu działania zorganizowanego.
Etapy:
stwierdzenie celu, polega na uświadomieniu sobie przez kierownictwo zespołu, jasno określonego kierunku danego działania: przeszłe, obecne prognozy co do przyszłych zamierzeń.
p1anowanie czyli organizowanie toku działania. Polega to na analizowaniu wewnętrznych i zewnętrznych warunków działania oraz obmyślaniu środków i sposobów dostosowanych zarówno do celów, jak i do warunków.
poszukiwanie zasobów i organizowanie struktur działania, obejmuje szereg czynności organizatorskich, zmierzających do zorganizowania struktury przyszłego działania w postaci statycznej instytucji.
rea1izacja, obejmuje czynności związane z wykonaniem nakreślonego planu. Czynności te polegają na właściwym zużytkowaniu zgromadzonych poprzednio zasobów, przy zastosowaniu odpowiednich, przewidzianych planem metod, technik i sposobów działania.
kontro1a, uważany jest we wszystkich formach działania zorganizowanego za etap konieczny i końcowy. Ma to na celu skontrolowanie sposobu wykonania, czyli porównanie wykonania z odpowiednim wzorcem (np. zamiarem lub planem) i wyciągnięcie z tego odpowiednich wniosków na przyszłość.
sformułowanie celu (celów) zespołu, dezagregacja celu zespołu, dobór sposobu działania, organizacja warunków realizacji zadań, zlecenie zadań i procedur członkom zespołu i skłanianie ich do wykonania tych zadań, kontrola przebiegu działań i ocena ich rezultatów.
Jak zdefiniować termin organizacja?
Organizacja - grupa ludzi którzy współpracują ze sobą, w sposób uporządkowany i skoordynowany aby osiągnąć pewien zestaw celów.
Organizacja:
w znaczeniu rzeczowym czyli istniejących realnie w czasie i przestrzeni, określonego typu, celowych grupach ludzkich.
w znaczeniu atrybutowym czyli określonej cesze, atrybucie np. administracji państwowej, przedsiębiorstwa, która polega na tym, że są one wzajemnie powiązane, zorganizowane, a ich części składowe współprzyczyniają się do powodzenia całości.
znaczeniu czynnościowym, które odnosi się do czynności, procesów; w tym znaczeniu pojęcie . „organizacja” występuje w zwrotach np. „organizacja szkolenia zakończyła się sukcesem”
Omów strategię, technologię, ludzi i wielkość organizacji jako podstawowe wyznaczniki struktury organizacyjnej.
Strategia określa, w jaki sposób przebiegać mają linie podporządkowania i kanały komunikacyjne w organizacji, jak i również mechanizmy planowania czy podejmowania decyzji.
Technologia, ludzie i wielkość organizacji są to czynniki wewnętrzne wpływające na kształt struktury organizacyjnej.
Wymień i omów elementy struktury organizacyjnej.
ELEMENTY STRUKTURY
Stanowisko pracy to względnie wyodrębniona przestrzeń, w której znajdują aparatura i zasoby niezbędne do wykonania konkretnego zadania przez pracownika zatrudnionego na danym stanowisku organizacyjnym. Stanowisko pracy to wyodrębniona część instytucji, na której lub przy pomocy której realizowane są określone procesy pracy.
Stanowisko organizacyjne jest najmniejszą częścią organizacji, której przypisane są formalnie określone zbiory obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności.
Komórka organizacyjna - to zbiór stanowisk organizacyjnych podlegających wspólnemu kierownictwu. Jest to najmniejsza zespołowa jednostka organizacyjna.
Zespół zadaniowy stanowi grupę stanowisk lub komórek organizacyjnych współpracujących w realizacji określonego zadania. Powoływany jest on na czas określony, a osoby do niej przydzielone realizują zadania równolegle z zadaniami na stałe im przydzielonymi lub też są, na czas realizacji zlecenia z tych zadań zwolnione.
Jednostka organizacyjna to każda organizacja, stanowiąca zbiór komórek organizacyjnych bądź podsystemów, posiadające wspólny człon kierowniczy. Łączenie komórek organizacyjnych w jednostki organizacyjne wyższego rzędu spowodowane jest procesem wzrostu organizacji i ma na celu uzyskanie wysokiej sprawności jej funkcjonowania.
Jak należy rozumieć kategorie „więzi organizacyjne” i jakie są ich rodzaje?
Więzi organizacyjne - relacje pomiędzy elementami składowymi zorganizowanej całości. Odzwierciedlają one stosunki współzależności zachodzące pomiędzy elementami struktury. Wyróżnia się cztery rodzaje więzi organizacyjnych: służbową, funkcjonalną, techniczną i informacyjną.
Więź służbowa, zwana również hierarchiczną, określa zależności w relacji podwładny - przełożony.
Więź funkcjonalna:
funkcjonalna hierarchiczna - więź służbowa między przełożonymi funkcjonalnymi (wydającymi decyzje w ramach określonych funkcji), a podwładnymi,
funkcjonalna wspomagania - więź między „członem funkcjonalnie uzależniającym” a „członem funkcjonalnie uzależnionym” przejawiająca się w doradzaniu, pomaganiu, bez dysponowania,
Więź techniczna związana jest bezpośrednio z podziałem pracy w organizacji i wyraża się we wzajemnym uzależnieniu członków zespołu przy realizacji wspólnego celu.
Więź informacyjna wyraża się w obowiązku jednostronnego lub wzajemnego informowania się . Tworzą się przez przepływ informacji w organizacji.
Podaj określenie struktury organizacyjnej.
Struktura organizacyjna - zestaw elementów konstrukcyjnych, które mogą być użyte do ukształtowania organizacji. Powstaje w wyniku wykorzystania konkretnego układu elementów organizacji i ich wzajemnych powiązań.
Organizowanie - polega na decydowaniu o tym, jak najlepiej zgrupować działania i zasoby organizacji.
Przy konstruowaniu organizacji menadżerowie mają do wykorzystania 6 podstawowych działań konstrukcyjnych: projektowanie stanowisk pracy, grupowanie stanowisk pracy, ustalenie stosunków podległości pomiędzy poszczególnymi stanowiskami, rozdzielanie uprawnień decyzyjnych, koordynację czynności pomiędzy stanowiskami oraz zróżnicowanie stanowisk pracy.
Przedstaw cel i istotę oraz rodzaje negatywnych skutków przerostów formalizacji.
Nadmierny stopień formalizacji , tzw. przeformalizowanie organizacji powoduje schematyzm działań oraz wywołuje postawy oczekiwania na rozwiązanie problemu przez zwierzchników. Organizacja przeformalizowana jest mało elastyczna i wywołuje przerosty administracyjne. Do czynników kształtujących stopień formalizacji instytucji należą np. złożoność celów działania, liczba członków instytucji, stopień szczegółowości podziału zadań, liczba szczebli w hierarchii, stopień scentralizowania, kwalifikacje członków instytucji itp. Teoretycznie można założyć pełną formalizację, kiedy wszystkie cele i stosunki organizacyjne są ujęte w postaci systemu znaków lub pełny jego brak w przypadku przeciwnym.
Przedstaw istotę klasycznych rozwiązań strukturalnych.
Wyróżnić można następujące, zasadnicze typy struktury organizacyjnej:
Struktura liniowa - Istotą jest zagwarantowanie zasady jedności kierownictwa. Oznacza to, że każdy pracownik ma tylko jednego bezpośredniego przełożonego, od którego otrzymuje polecenia i przed którym odpowiada za realizację postawionych mu celów. Stanowiska podrzędne ze stanowiskami nadrzędnymi powiązane są tylko jedną, jedyną linią. Jest ona jednocześnie drogą podejmowania decyzji oraz przekazu informacji. W organizacji o strukturze liniowej naczelne kierownictwo uczestniczy na bieżąco w procesie zarządzenie, podejmuje zarówno decyzje strategiczne, taktyczne jak i operacyjne.
Struktura funkcjonalna - każdy z pracowników podlega wielu kierownikom funkcjonalnym. Każdy z tych kierowników odpowiada za wąski, jasno sprecyzowany obszar działania i w tym tylko obszarze mogą wydawać polecenia. Charakterystyczną cechą tej struktury jest to, że pomiędzy kierownikami a wykonawcami występują bezpośrednie drogi komunikacyjne. Konstrukcja struktury funkcjonalnej opiera się na zasadzie specjalizacji pracy kierowniczej.
Koncepcja struktury liniowo-sztabowej opiera się na idei połączenia zalet struktury liniowej i funkcjonalnej, z równoczesnym wyeliminowaniem wad tych struktur. Podstawowe znaczenie mają w tej strukturze stosunki podporządkowania, podobnie jak w strukturze liniowej. Zachowana jest też jedność kierowania, bowiem komórki funkcjonalne (sztabowe) mogą wpływać na zachowanie wykonawców tylko za pośrednictwem kierowników liniowych. Struktura ta pozwala połączyć zasadę jednolitości kierowania z wykorzystaniem specjalizacji w zarządzaniu. Rolą specjalistów jest wspomaganie kierowników liniowych, a nie bezpośrednie oddziaływanie na zachowania wykonawców.
Jakie cechy instytucji przedstawia schemat organizacyjny, jakie są jego ograniczenia?
Dokonaj charakterystyki procesu zarządzania
Proces kierowania określić można jako stały, systematyczny sposób robienia czegoś. Składać się mogą na niego czynności związane z planowaniem celów i zadań instytucji, organizowanie pracy wewnątrz instytucji, decydowanie o realizacji zadań, stosowanie bodźców pobudzających pracowników do lepszej pracy, ocena czyli porównanie tego, co zostało wykonane z planem oraz obmyślenie sposobów, jak najlepiej wykonać określone zadanie w przyszłości.
Wymień i omów formy kierowania.
Dokonaj rozróżnienia pojęć "kierowanie" i "zarządzanie".
Kierowanie jest to forma działania zorganizowanego. W procesie kierowania występuje podmiot kierujący w postaci kierownika, posiadający cel, wolę oraz władzę (możliwość wpływu), który oddziałuje na przedmiot kierowany (obiekt, jednostki pracownicze, podwładni, personel) powodując, że działa on zgodnie z wolą kierownika, realizując określony przez niego cel.
Zarządzanie - ciągły proces podejmowania decyzji. Zbiór pewnych funkcji zarządczych planowania, organizowania, motywowania i kontroli.
Celem zarządzania jest utrzymanie Równowagi wewnętrznej jak i
zewnętrznej. Funkcje kierownicze to powiązane ze sobą logiczne grupy czynności które powinny być wykonywane W sposób ciągły przez każdego
kierownika
Omów trzy podstawowe umiejętności potrzebne kierownikowi wg R.L.Katza.
Umiejętności techniczne (technical skills), nazywane umiejętnościami merytorycznymi, polegają na zdolności do zastosowania, wykorzystania, posługiwania się zarządzeniami i technologią (urządzeniami, narzędziami, maszynami) w określonej specjalności zawodowej. Wymagane są na etapie realizacji określonego zadania. Związane są z posiadaniem wiedzy specjalistycznej ułatwiającej wybór właściwych metod albo technik wykonania pracy czy obsługi danego stanowiska.
Umiejętności społeczne (human skills), określane także jako umiejętności stosunków międzyludzkich, przejawiają się zdolnościami współpracy i współdziałania z ludźmi oraz wpływania na ich zachowania. W stosunku do podwładnych jest to zdolność zrozumienia potrzeb, aspiracji, dążeń i motywowania, zarówno pojedynczych osób jak i całych zespołów, kierowania ludźmi w procesach pracy, zarządzania kadrami (planowania zasobów ludzkich, selekcji, szkolenia, doskonalenia i oceny pracowników).
Umiejętności koncepcyjne lub konceptualne (conceptual skills) związane są z myśleniem abstrakcyjnym w kategoriach prognozowania i programowania działań strategicznych dotyczących rozwoju organizacji i jej związków z otoczeniem. Ten rodzaj uzdolnień przejawia się w postrzeganiu organizacji jako całości działającej w określonym otoczeniu, dostrzeganiu i rozumieniu współzależności części organizacji oraz ich stosunku do całości organizacji, a także przewidywaniu, w jaki sposób poszczególne części przyczyniają się do sukcesu całości.
Jakie istnieją zależności pomiędzy wymaganymi umiejętnościami kierownika a hierarchią organizacyjną?
Dokonaj podziału czynności kierownika.
Niezależnie od szczebla zajmowanego w hierarchii służbowej całą działalność kierownika można podzielić na czynności kierownicze i niekierownicze. Do czynności niekierowniczych należy zaliczyć wszystkie te działania kierownika, które nie mają władczego wpływu na sytuację lub zachowania podległego mu zespołu. Mają one charakter wykonawczy, a kierownik nie realizuje funkcji regulacyjnych w stosunku do ludzi znajdujących się w linii hierarchicznego podporządkowania. Spośród czynności niekierowniczych wyróżnić można:
- czynności uniwersalne,
- czynności specjalistyczne i nadzór funkcjonalny.
Czynności wykonawcze uniwersalne są to takie działania podejmowane przez kierownika, które mają charakter rutynowy i wykazują skłonność do formalizowania, gdyż wykonywane są według utrwalonych procedur i wzorów. Ich wykonanie nie jest związane z wykorzystywaniem kwalifikacji specjalistycznych stanowiących kryterium wyodrębnienia stanowisk, komórek lub pionów organizacyjnych, a wymagają jedynie podstawowych umiejętności manualnych i elementarnego poziomu wiedzy.
Czynności specjalistyczne są to takie działania realizowane przez kierownika, których wykonanie wymaga posiadania określonych kwalifikacji o profilu zgodnym z zakresem specjalizacji kierowanej komórki, a wynikających z posiadanej wiedzy i umiejętności. Czynności nadzoru funkcjonalnego to natomiast te działania, które wykonywane są z racji posiadanych kwalifikacji specjalistycznych oraz przydzielonych uprawnień do działań na rzecz komórek uzależnionych funkcjonalnie (nie podlegających służbowo). Mogą mieć charakter konsultacyjno-doradczy i kontrolny.
Do czynności kierowniczych zaliczyć natomiast można wszystkie te prace kierownika, które mają za zadanie wywieranie władczego wpływu na sytuację lub zachowanie podległych mu bezpośrednio lub pośrednio osób. Są to czynności głównie o charakterze koncepcyjnym realizowane w ramach funkcji kierowniczych. Za czynności kierownicze uznaje się również uczestnictwo kierownika w pracach społecznych i politycznych zarówno w miejscu pracy jak i poza nim, jeśli uczestniczy w nich z racji zajmowanego stanowiska, a poglądy tam reprezentowane i podejmowane decyzje mają wpływ na sytuację kierowanej komórki organizacyjnej lub jej poszczególnych pracowników.
Przedstaw istotę funkcji kierowania.
Przez funkcje kierowania można określić czynności składające się na proces kierowania, które są jednorodne i dają się określić, mają powtarzalny charakter oraz kryterium ich wyodrębnienia są cele, będące środkiem do realizacji całego procesu.
Dokonaj próby oceny przydatności teoretycznych modeli struktury funkcji kierowania.
Przedstaw wewnętrzną treść funkcji kierowniczej : planowanie.
Planowanie jest procesem ustalania kierunków działania istotnym dla określania i realizacji celów. Może przejawiać się w takich formach jak: misja, strategia, polityka, procedura czy program. Z uwagi na występujący horyzont czasowy planowanie może mieć charakter długookresowy, średniookresowy i krótkookresowy. Plany wyznaczające normy czasowe, według których nastąpić ma wykonanie zadania i realizacja założonego celu, zapisane w układzie miesiąca, tygodnia lub dnia określane są jako harmonogramy pracy.
Wymień i omów elementy tworzące wewnętrzną treść funkcji kierowania : organizowanie.
Organizowanie jest kształtowaniem całości o charakterze zorganizowanym. Obejmuje dobór elementów w odpowiedniej ilości i strukturze, odpowiednie ich pogrupowanie oraz powiązanie w zwartą całość. Funkcja ta obejmuje również przystosowanie organizacji podległej jednostki do warunków jej funkcjonowania. Organizowanie odnieść można do tworzenia formalnej struktury obejmującej hierarchię, podział zadań, kanały komunikacyjne, systemy motywacyjne itp. Prawidłowa organizacja pracy w danej jednostce wpływa pozytywnie na poziom sprawności jej funkcjonowania.
Przedstaw wewnętrzną treść funkcji kierowania : przewodzenie.
Motywowanie polega na stosowaniu zróżnicowanych form zachęcania pracownika do jak najlepszego wykonania postawionego przed nim zadania. Zachęcanie wymaga poznania motywów działania (cech osobowych) podległych pracowników. Odpowiednio stosowane narzędzia motywacyjne kształtują u podwładnych poczucie zadowolenia i zwiększają gotowość do wykonywania zadań.
Przedstaw wewnętrzną treść funkcji kierowania : kontrolowanie.
Kontrolowanie jest ostatnim etapem realizacji zaplanowanego zadania, polegającym na porównaniu założonego celu z efektem pracy oraz wyciągnięciu z tego porównania wniosków na przyszłość. Proces kontroli sprowadza się do ustalenia norm, oceny rezultatów i korekty odchyleń.
Związki pomiędzy motywacją i zachowaniem.
Przedstaw znaczenie planowania zasobów ludzkich, cele i sposoby realizacji.
Planowanie zasobów ludzkich obejmuje cztery podstawowe aspekty:
Prognozowanie przyszłych potrzeb kadrowych organizacji (przewidywanie liczby potrzebnych pracowników i rodzaju wymaganych od nich kwalifikacji); proces ten może ułatwić wykorzystanie komputerowych systemów wspomagania decyzji.
Przegląd zasobów ludzkich , jakimi dysponuje organizacja (ocena kwalifikacji i efektywności poszczególnych pracowników).
Następstwem porównania wyników prognozy potrzeb i przeglądu zasobów jest:
Planowanie rekrutacji, dyslokacji lub zwolnień pracowników.
Planowanie doskonalenia pracowników.
W planowaniu potrzeb kadrowych należy uwzględniać prognozy dotyczące przyszłego ekonomicznego i społecznego otoczenia organizacji (zapotrzebowania na usługi, podaży siły roboczej na rynku pracy i jej struktury) oraz strategiczne cele organizacji.
Właściwe planowanie zasobów ludzkich umożliwia:
prowadzenie konsekwentnej polityki kadrowej, spójnej ze strategią organizacji;
usprawnienie przebiegu procesów kadrowych, a co za tym idzie - obniżenie kosztów tych przedsięwzięć;
racjonalne wykorzystanie kadr;
poprawę morale pracowników.
Prawidłowe przygotowanie planów gospodarowania zasobami ludzkimi wymaga rozpatrzenia szczegółowych zagadnień takich jak: liczebność i struktura kwalifikacyjna kadry, źródła i sposoby rekrutacji, ruchliwość pracowników (przemieszczenia, zwolnienia itp.), metody szkolenia i rozwoju pracowników, metody i procedury oceny kadr, system motywacyjny, sposób powiązania tych elementów w spójny system.
Przedstaw istotę konstrukcji myślowej formułującej cykl życia organizacji.
Przedstaw istotę i przyczyny innowacji organizacyjnych.
Wprowadzenie zmian jest ważnym warunkiem trwania i rozwoju każdej instytucji. Instytucja chcąc odnosić sukcesy musi dokonywać wielu zmian, przekształcać swoją strukturę, zakresy działania, funkcje i rodzaje działalności. Musi ona stać się organizacją dynamiczną, zorientowaną funkcjonalnie i kreującą, oraz przeprowadzającą zmiany zapewniające jej niezbędną elastyczność i dynamikę w działaniu, odpowiednią do dynamiki zmian w otoczeniu.
Wprowadzanie zmian jest naturalnym sposobem zachowania się każdego systemu. Stałą cechą wszelkich organizacji jest zmienność w czasie, stopniowe lub ciągłe przechodzenie do stanów jakościowo korzystniejszych.
Wymień przyczyny powodujące konieczność wprowadzania innowacji organizacyjnych.
Siły działające na rzecz zmian w organizacjach możemy ogólnie podzielić na zewnętrzne (wynikają z otoczenia ogólnego i celowego organizacji np: otoczenie prawne, naukowo-techniczne, czy ekonomiczne), oraz wewnętrzne, które są skutkiem działania najrozmaitszych sił w samej organizacji ( np: etap rozwoju organizacji, wewnętrzny dynamizm ). Ważnym czynnikiem kształtującym organizację jest cykl życia organizacji.
Omów cykl akceptowania przez ludzi zmian organizacyjnych.
Przedstaw możliwości eliminacji przyczyn oporów wobec zmian.
Zmiana nie powinna być zaskoczeniem dla pracowników
Należy pozyskać aprobatę grup nieformalnych
W informacji należy podkreślić realne korzyści reorganizacji, także te osobiste dla pracowników
Duże znaczenie ma pokazanie planów, wykresów, całej dokumentacji reorganizacji
Niezbędne jest apelowanie do otwartości umysłu