ZABURZENIA KOMUNIKOWANIA WERBALNEGO

Mowa jest niewątpliwym atrybutem człowieka. Jej zaburzenia odczuwane są jako duże upośledzenie. Upośledza kontakt z innymi ludźmi a także obniża poczucie własnej wartości osoby dotkniętej tego rodzaju niesprawnością.

Zaburzenia komunikowania werbalnego to stan, w którym człowiek jest niezdolny (całkowicie lub częściowo) do przekazywania i / lub odbierania informacji (myśli, uczuć, pragnień, potrzeb) za pomocą słów.

CECHY CHARAKTERYZUJĄCE ZABURZENIA KOMUNIKOWANIA WERBALNEGO

• Brak lub nieodpowiednia artykulacja mowy.

• Brak inicjowania spontanicznych wypowiedzi.

• Niechęć do mówienia, problemy ze znalezieniem właściwego słowa, ograniczony zasób słów.

• Brak zdolności lub mniejsza zdolność rozumienia informacji, niezdolność przetwarzania nowych informacji.

• Zaburzenia słuchu.

CZYNNIKI ETIOLOGICZNE, CZYNNIKI RYZYKA

• Patofizjologiczne:

- choroby neurologiczne przebiegające z afazją,

dyzartyczne zaburzenia mowy w przebiegu różnych chorób, np. w przebiegu miażdżycy naczyń mózgowych, stwardnieniu zanikowym bocznym, polineuropatii błoniczej, zatruciu jadem kiełbasianym, miastenii, stwardnieniu rozsianym, zaniku móżdżku, guzach móżdżku, chorobie Parkinsona, zespole parkinsonowskim, pląsawicy,

-mutyzm,

- ostre infekcje gardła, krtani, tchawicy,

• nieprawidłowości w obrębie jamy ustnej, gardła, krtani, np. rozszczep wargi, podniebienia, niepełne uzębienie, złamania szczęki, żuchwy, nowotwory,

• Zaburzenia słuchu,

• Zaburzenia czytania i pisania: aleksja, dysleksja, agrafia, dysgrafia,

• Wady mowy: jąkanie i zacinanie,

• Zaburzenia procesów poznawczych (pamięci, uwagi, myślenia)

• Zaburzenia świadomości w różnych stanach chorobowych np. w śpiączce, hiperkapnii, hipokscji, zaburzeniach równowagi wodno- elektrolitowej, kwasowo- zasadowej, hipoglikemii, hiperglikemii

• choroby układu oddechowego i sercowo- naczyniowego przebiegające z dusznością

• Ból

• Gorączka.

2. Związane z leczeniem

• Intubacja, tracheotomia

• Sztuczna wentylacja

• Operacja w obrębie szyi, jamy ustnej, gardła, krtani, OUN, i inne zabiegi chirurgiczne w znieczuleniu ogólnym

• Uboczne działanie leków, np. neuroleptyków, leków zwiększających wiotkość mięśni, diuretyków, atropiny, leków przeciwdepresyjnych

• Żywienie pozajelitowe (suchość błon śluzowych)

3. Sytuacyjne (osobiste, środowiskowe)

• Psychologiczne- mutyzm psychogenny- selektywny, sytuacyjny lub całkowity, silne przeżycia psychiczne (nagłe lub długotrwałe sytuacje stresowe), niski poziom inteligencji, obniżony nastrój, negatywne emocje (lęk, strach, smutek), niska samoocena, cechy osobowości (nieśmiałość), zmęczenie.

• Socjokulturowe- np. wiek, płeć, grupa etniczna, niski poziom wykształcenia (zasób słów), błędy wychowawcze, migracje, bariery językowe (język obcy, dialekty, żargon), zmiana roli, analfabetyzm, brak urządzeń pomocniczych (aparat słuchowy, okulary)

• Środowiskowe- nadmiar niepożądanych bodźców (hałas), obce środowisko, brak prywatności, ograniczony dostęp do telefonu, internetu.

• Polityczne- ograniczenie wolności słowa, cenzura.

4. Rozwojowe:

• Niemowlęta, dzieci- brak lub ograniczona umiejętność komunikowania werbalnego, wady rozwojowe, deficyty rozwojowe

• Osoby starsze- zaburzenia w funkcjonowaniu narządów zmysłów (wzrok, słuch, kojarzenie wzrokowo- słuchowe), zaburzenia procesów poznawczych, częstsze nasilenie czynników etiologicznych i czynników ryzyka.

KRYTERIA ROZPOZNANIA

• Dane subiektywne (w wywiadzie)

• Wysiłek związany z mówieniem, niechęć do mówienia

• Trudności w przypominaniu słów

• Niemożność porozumiewania z otoczeniem, frustracja z tym związana

• Dane obiektywne

• Brak artykulacji mowy

• Mowa zamazana, spowolniała, skandowana

• Mowa dyzartryczna- niewyraźna, afoniczna (bezgłośna), z przydźwiękiem nosowym, anartria (mowa bełkotliwa, niezrozumiała)

• Mówienie monosylabami, bez intonacji, brak inicjowania spontanicznych wypowiedzi, niechęć do mówienia

• Jąkanie się- powtarzanie sylab, układanie prymitywnych zdań z wyrazów możliwych do wymówienia w danym momencie, żywa gestykulacja i mimika twarzy

• Ograniczony zasób słów, trudności w przypominaniu, formułowaniu słów

• Brak zdolności lub mniejsza zdolność rozumienia i przetwarzania nowych informacji

• Obecność czynników etiologicznych, czynników ryzyka

Fragment opieki nad pacjentem w zaburzeniach komunikowania

• Problem- niemożność komunikowania werbalnego z powodu............. (intubacji i sztucznej wentylacji)

• Cel opieki- nawiązanie kontaktu z chorym, umożliwienie wyrażenia potrzeb.

• Plan opieki:

• Ocena OUN- stan przytomności, funkcjonowania narządów zmysłów, procesów poznawczych, rozumienia informacji, zdolność ekspresji za pomocą mimiki twarzy, ocena siły mięśni, lateralizacji kończyn górnych (kończyna dominująca)

• opracowanie wspólnie z pacjentem indywidualnego sposobu porozumiewania się (zadawanie prostych pytań i potwierdzanie lub zaprzeczanie przez pacjenta przez uciśnięcie ręki, mruganie powiekami itd. pisanie na kartce, układanie słów z liter alfabetu, piktogramy, mikrokomputer)

• Działania zmierzające do ułatwienia orientacji co do czasu i miejsca oraz zminimalizowania deprywacji sensorycznej np. zegar w zasięgu wzroku pacjenta, informowanie o dacie, godzinie, miejscu, osobach opiekujących się chorym, bieżących wiadomościach, jeśli stan pacjenta na to pozwala- czytanie gazet lub zachęcanie do czytania, słuchania muzyki.

• Umożliwienie odwiedzin przez rodzinę

• niwelowanie nadmiaru niepożądanych bodźców(hałas, intensywne oświetlenie, częste wykonywanie zabiegów diagnostycznych, leczniczych oraz czynności pielęgnacyjnych przez:

• Komasowanie zabiegów pielęgnacyjnych

• Zachowanie przerwy nocnej ok. 5-6 godzin jeśli jest to możliwe

• W miarę możliwości wyciszenie alarmów, nadmiaru oświetlenia

• Komunikowanie werbalne i pozawerbalne wyrażające zainteresowanie, wsparcie, stwarzanie atmosfery akceptacji, empatyczne podejście do pacjenta

ZABURZENIA KOMUNIKOWANIA WERBALNEGO/ AFAZJA

AFAZJA- To spowodowane uszkodzeniem obszaru mowy półkuli dominującej mózgu, całkowite lub częściowe zaburzenie mechanizmów programujących czynności porozumiewania się językowego u człowieka który już uprzednio czynności te opanował.

RODZAJE AFAZJI

• Ogólna- (totalna) w której występuje całkowita utrata zdolności mówienia i rozumienia mowy.

• Czuciowa (sensoryczna) w której występuje brak rozumienia mowy słyszanej lub czytanej.

• Ruchowa (motoryczna) w której występuje niemożność wymawiania słów przy jednoczesnym ich rozumieniu.

• Amnestyczna charakteryzująca się trudnościami nazywania przedmiotów które chory potrafi jednak opisać.

Afazje ruchową charakteryzują

• Zachowanie rozumienia mowy

• Parafazje- zaburzenie mowy polegające na zachowaniu zdolności płynnego mówienia przy równoczesnym przekręcaniu wyrazów lub używaniu niewłaściwych. Występuje przy uszkodzeniu (ognisko udaru niedokrwiennego, choroba Alzheimera) struktur kory mózgowej odpowiedzialnych za mowę

• Perseweracje- polegający na uporczywym powtarzaniu tej samej czynności (mogą być to słowa, zdania, skojarzenia, ale również fragmenty melodii lub omyłki), mimo zaniku wywołującej ją przyczyny. Występuje w schizofrenii, katatonii, otępieniu, upośledzeniu umysłowym

• Telegraficzny styl mowy- opuszczanie przyimków, nie zmienianie końcówek rzeczowników

• Zaburzenia mowy rzędowej (wyliczanie dni tygodnia, miesięcy)

• Zaburzenia czytania, pisania i liczenia

• Mówienie przez chorego mało i powoli

• Wycofywanie się chorego z kontaktów interpersonalnych (świadomość popełniania błędów)

Afazje czuciową charakteryzują

• Zaburzenia rozumienia mowy

• Parafazje

• Mowa żargonowa- pacjent mówi niegramatycznie, w sposób niezrozumiały. Ze względu na trudność w rozumieniu mowy nie jest w stanie kontrolować tego, co mówi.

• Zachowana mowa rzędowa

• Zaburzenia czytania, pisania, liczenia- możliwe pismo spontaniczne

• Wielomówność (brak świadomości popełnianych błędów)

Cechy charakteryzujące chorego z afazją

• Niepokój

• Obniżenie nastroju

• Niechęć do kontaktów międzyludzkich

• Niemożność wypowiadania myśli słowami (afazja ruchowa)

• Niemożność rozumienia mowy własnej i cudzej (afazja czuciowa)

• Występowanie zaburzeń mowy w zależności od typu afazji

Czynniki etiologiczne i ryzyka

• Choroby naczyniowe mózgu

• Choroby zwyrodnieniowe OUN (np. otępienie)

• Urazy czaszkowo- mózgowe

• Guzy ośrodkowego układu nerwowego

• Infekcje

• Zatrucia,

• Procesy zwyrodnieniowe ( choroba Alzheimera),

• Migrena

• Częściowe napady padaczkowe

Kryteria rozpoznania

• Subiektywne

• Niemożność zwerbalizowania myśli

• Niemożność rozumienia mowy

• Obiektywne

• Badanie mowy

• Zaburzenie poszczególnych funkcji mowy (mowy rzędowej, powtarzania, występowania perseweracji, parafazji, stylu telegraficznego, mowy żargonowej)

• Zaburzenia czytania, pisania, liczenia

• Obecność czynników etiologicznych

Fragment opieki nad pacjentem z afazją

• Problem: trudności w komunikowaniau się z powodu afazji....... ruchowej w przebiegu udaru niedokrwiennego mózgu

• Cel opieki: nawiązanie kontaktu z chorym, usuwanie negatywnych zmian w stanie psychicznym pacjenta, zapobieganie deformacjom mowy

• Plan opieki:

• Nawiązanie kontaktu z chorym w celu zachęcenia go do mówienia

• Uczenie chorego

• Potakiwania lub zaprzeczania (głową lub ręką)

• Wymawianie słów „nie”, „tak”

• Wymawianie prostych słów i zdań dotyczących potrzeb i najbliższego otoczenia

• Dostarczenie plansz ilustrujących potrzeby chorego

• Mówienie do chorych cicho oraz budowanie krótkich ale pełnych zdań. Akcentowanie głównych słów w zdaniu. Robienie przerw między słowami

• Podpowiadanie pierwszych sylab słowa

• Stworzenie klimatu terapeutycznego

• Przyjęcie przez personel postawy terapeutycznej (okazanie choremu zrozumienia, życzliwości, cierpliwości i chęci pomocy)

• Wiara personelu w skuteczność procesu rehabilitacji mowy

• Wystrzeganie się negatywnych emocji (dominowania nad chorym, lekceważenia jego trudności, niecierpliwości)

• Unikanie działań traumatyzujących chorego (ośmieszanie, zmuszanie chorego do odpowiedzi)

• Dostrzeganie wysiłków chorego i uzyskiwanych efektów, chwalenie chorego

• Dążenie do zaakceptowania przez chorego występujących trudności i stosowanych działań

• Obniżenie napięcia emocjonalnego

• Wyjaśnienie przyczyn zaburzeń mowy oraz możliwości ich kompensacji

• Omówienie stosowanych metod nawiązywania kontaktu z otoczeniem

• Umożliwienie kontaktu z rodziną

• Umożliwienie kontaktu z innymi chorymi

• Kształtowanie prawidłowej postawy rodziny w stosunku do chorego z afazją

• Działania edukacyjne dotyczące przyczyny i istoty choroby, metod reedukacji mowy, nawiązywania kontaktu z chorym, pobudzania go do mówienia, okazania pozytywnych emocji choremu (rozumienie trudności, okazanie chęci pomocy, miłości i ciepła)

ZALECENIA DO OPIEKI NAD CHORYMI Z AFAZJĄ KAŻDEGO TYPU

• Ze względu na utrudnione kontakty z otoczeniem potrzebne jest większe wsparcie, przy czym nie należy zwracać uwagi na ich ułomność

• Z każdym chorym z afazją należy rozmawiać normalnie, a w razie trudności w zrozumieniu- mówić prostymi, krótkimi zdaniami wzbogaconymi o mimikę, gesty, znaki i obrazy oraz inne środki wspomagające zrozumienie

• Dążyć do rozpoczęcia leczenia logopedycznego

• W celu odwrócenia uwagi, dodania odwagi i potwierdzenia poczucia własnej wartości osobie z afazją potrzebne są możliwie regularne ćwiczenia i zajęcia o charakterze niewerbalnym, które będą przynosić określone efekty bądź uznanie

• Odwiedzający, współmieszkańcy itp. Powinni być informowani o możliwościach kontaktu z chorym (np. stopniu rozumienia mowy, stosowanych sposobach pomocniczych celem jej zrozumienia) i zachęcani do nawiązywania kontaktów z chorym

• Powinno się utrzymać jak największy stopień samodzielności chorego używając środków pomocniczych takich jak np. napisany tekst na kartonie

• Chory powinien otrzymać dostateczną ilość impulsów umysłowych i duchowych, uczestniczyć w życiu swojego otoczenia, we wspólnym śpiewie, wycieczkach co może wpłynąć na poprawę poczucia wspólnoty nie obciążając go zbytnio od strony językowej

• Chorego traktować z uwagą i poważnie przejawiając szacunek dla godności pełnowartościowego człowieka, z określonymi umiejętnościami, prawami i obowiązkami

ZABURZENIA KOMUNIKOWANIA WERBALNEGO/ZABURZENIA SŁUCHU

Zaburzenia słuchu to wszelkie nieprawidłowości w odbieraniu bodźca akustycznego

Według Międzynarodowego Biura Audiofonologii stopień uszkodzenia słuchu określa się na podstawie tzw. progowego ubytku słuchu, mierzonego za pomocą audiometru. Klasyfikacji do poszczególnych grup dokonuje się mierząc ubytek słuchu w decybelach (dB)

Cechy charakteryzujące

• Częste dopytywanie się z prośbą o powtórzenie: „co powiedziałaś?”

• Brak lub ograniczenie reakcji na bodziec akustyczny

• Odwracanie twarzy w kierunku osoby mówiącej i patrzenie na jej usta

• Zbyt głośne lub zbyt ciche mówienie

• Błędne wykonywanie poleceń

• Tendencja do izolacji w grupie rówieśniczej

• Tendencja do zachowań pasywnych

• Zawroty głowy

• Niekontrolowane głośne oddychanie

• Ograniczony zasób słów

• Zaburzona artykulacja głosowa

Czynniki etiologiczne, czynniki ryzyka

• Patofizjologiczne

• Patologiczna ciąża związana zarówno z matką jak i życiem płodowym dziecka

• Zakażenia o różnej etiologii

• Przewlekłe schorzenia u matki

• Nawracające lub utrzymujące się przez ponad 3 miesiące wysiękowe zapalenie ucha

• Nieżyt trąbki słuchowej

• Urazy głowy ze złamaniem kości skroniowej

• Udar niedokrwienny i krwotoczny

• Choroby neurodegeneracyjne

• Choroby demielinizacyjne

• Nadmierna ilość płynu w przewodzie wewnętrznym np. choroba Manierea

• Zmiany zapalne

• Zmiany naczyniowe, rozrostowe

• Związane z leczeniem

• Nieprawidłowo przeprowadzone znieczulenie ogólne

• Stosowanie leków uznanych za potencjalnie ototoksyczne (antybiotyki)

• Zaburzenia elektrolitowe: hiponatremia, hiperkalemia

• Sytuacyjne

• Okołoporodowe urazy mechaniczne

• Urazy akustyczne (głośne słuchanie muzyki, zabawy pirotechniczne)

• Stała lub długotrwała ekspozycja na czynniki akustyczne (wcześniaki na OIOM)

• Brak higieny (woskowina w przewodzie słuchowym zewnętrznym )

• Rozwojowe

• Wcześniactwo- większe ryzyko zaburzeń słuchu

• Wady wrodzone (u dzieci matek z cukrzycą, chorobami nerek)

• Wady genetyczne (trisomie)

• Choroby wieku dziecięcego ( zapalenie opon mózgowo- rdzeniowych, odra)

• Starość- upośledzenia słuchu

Kryteria rozpoznania

• Subiektywne

• Trudności w funkcjonowaniu w środowisku społecznym

• Opaczne rozumienie poleceń lub inne kłopoty ze zrozumieniem poleceń

• Niepodejmowanie działań na bodziec akustyczny (klakson)

• Zaburzenie kontaktów społecznych głównie z osobami spoza rodziny

• Problemy otoczenia ze zrozumieniem wypowiedzi (mowa niewyraźna, bełkotliwa)

• Obiektywne

• Badania przesiewowe (do 6 mż.)

• Badania psychofizyczne

• Rtg głowy

• Tk

• Rezonans głowy

Fragment opieki nad pacjentem z zaburzeniami słuchu

• Problem- utrudniony kontakt werbalny z dzieckiem z powodu znacznego niedosłuchu

• Cel opieki- nawiązanie kontaktu z dzieckiem

• Plan działania

• Dostosowanie porozumienia się z dzieckiem do sposobu jaki wypracowali opiekunowie i ułatwienie mu przekazu informacji o swoim stanie zdrowia

• Umożliwienie pobytu na oddziale osoby znaczącej dla dziecka, która jednocześnie może być tłumaczem

• Zapewnienie w miarę potrzeby tłumacza języka migowego w przypadku gdy jest to jedyny sposób komunikacji z dzieckiem

• Zachęcanie do posługiwania się aparatem słuchowym jeżeli dziecko z niego korzysta i zadbanie aby go nosiło

• Nawiązanie kontaktu pozawerbalnego np. wzrokowego, stosowanie mimiki, gestykulacji jeżeli dziecko czyta z warg- mówienie powoli i wyraźnie

• Utrzymywanie stałego kontaktu z dzieckiem i jego opiekunami

• Ustalenie z dzieckiem (jeśli to możliwe) sposobów- kodów przekazywania informacji o swoim stanie zdrowia czy dolegliwościach

• Wnikliwa obserwacja dziecka ukierunkowana na aktualne zmiany w stanie zdrowia i sposobów sygnalizowania tych zmian

• Przekazywanie wszystkim członkom zespołu terapeutycznego informacji o sposobie porozumiewania się z dzieckiem

• Dostarczenie przyborów, przedmiotów, narzędzi, które pomogą dziecku w komunikowaniu się (ołówek, kredki, papier)

• Zmniejszenie poziomu lęku, zapewnienie bezpieczeństwa psychicznego

• Zapewnienie stałej obecności bliskich

• Stworzenie atmosfery serdeczności i życzliwości

• Uwzględnienie przyzwyczajeń

• Zapoznanie z oddziałem, personelem, innymi pacjentami

• Zwrócenie uwagi innych dzieci na problemy i potrzeby dziecka z zaburzeniem słuchu

• Uwrażliwienie opiekuna na nastroje i emocje dziecka

• Wyjaśnienie i przygotowanie do badań diagnostycznych i leczenia

• Upewnienie się, że dziecko wszystko zrozumiało

• Towarzyszenie dziecku w kolejnych etapach leczenia

• Zniwelowanie poczucia osamotnienia, ułatwienie nawiązania kontaktów

• Obserwacja dziecka pod kątem wystąpienia zaburzeń emocjonalnych (obniżenie nastroju, drażliwość, wycofanie z kontaktów rówieśniczych)

• Zdiagnozowanie przyczyny zachowania (czy jest to efekt choroby i dolegliwości z nią związanych czy stanu emocjonalnego niezwiązanego z istotą choroby)

• Utrzymanie z dzieckiem stałego kontaktu

• Aktywizowanie i zachęcanie dziecka do uczestnictwa w zajęciach na oddziale

• Zorganizowanie wolnego czasu i zapewnienie możliwości wypoczynku

• Wyjaśnienie współpacjentom przyczyn trudności komunikacyjnych dziecka i wskazanie sposobów porozumiewania się z nim

• Zachęcanie i umożliwienie dziecku kontaktu z innymi współpacjentami

• Zapewnienie bezpieczeństwa fizycznego

• Obserwacja zachowań dziecka ukierunkowana na sytuacje zagrażające jego zdrowiu i życiu (zapobieganie wypadkom)

• Jeśli dziecko nie uczestniczy w programach rehabilitacyjno- rewalidacyjnych- włączenie dziecka do procesu rewalidacyjnego

---