Ralf Gustav Dahrendorf (ur. 1 maja 1929 w Hamburgu, zm. 17 czerwca 2009 w Kolonii) - niemiecko-brytyjski socjolog, politolog i polityk.
Wraz z ojcem, działaczem socjaldemokratycznym, zbiegł w 1946 roku ze znajdującego się w radzieckiej strefie okupacyjnej Berlina. Karierę naukową rozpoczął w latach 50. w Niemczech. Później wyemigrował do Anglii, gdzie przyjął brytyjskie obywatelstwo. W 1982 r. otrzymał tytuł barona. Zasiadał w brytyjskiej Izbie Lordów.
W latach 1969-1970 był niemieckim parlamentarzystą (liberalna Wolna Partia Demokratyczna, FDP) i sekretarzem stanu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych w rządzie Willego Brandta. Przez następne cztery lata był komisarzem Wspólnoty Europejskiej. W 1974 roku wyemigrował do Wielkiej Brytanii. W latach 1974-1984 był rektorem London School of Economics, a w latach 1987-1997 - dziekanem St Antony's College Uniwersytetu Oksfordzkiego. W latach 1972-1977 był komisarzem w trzech kolejnych Komisjach Europejskich.
Dahrendorf jest zwolennikiem i współtwórcą teorii konfliktu. Według niego konflikt jest nieuchronną konsekwencją nierównego podziału władzy między organizacjami społeczeństwa przemysłowego.
W swojej teorii konfliktu wprowadził pojęcie zrzeszenia imperatywnie skoordynowanego. Oznacza ono taką sytuację, w której jedna grupa rządzi, a druga jest rządzona. Gdy grupa osób podporządkowanych uważa, iż jest sprawiedliwie rządzona, to wtedy ma miejsce legitymizacja stosunku zwierzchnictwa. Koncepcja Ralpha Dahrendorfa dotycząca konfliktu nawiązuje do koncepcji Karola Marksa i jednocześnie jest polemiką z Talcottem Parsonsem.
Główne prace: Klasy i konflikt klasowy w społeczeństwie przemysłowym, Społeczeństwo i demokracja w Niemczech, Rozważania o rewolucji w Niemczech. W Polsce ukazały się jego Rozważania nad rewolucją w Europie (1991) i książka Nowoczesny konflikt społeczny (1993), Esej o polityce wolności (1993). W 2003 r. Wydawnictwo Literackie wydało polskie tłumaczenie jego autobiografii, zawierającej wspomnienia i przemyślenia dotyczące najważniejszych zjawisk społecznych i politycznych XX wieku.
9 marca 1998 r. Uniwersytet Warszawski przyznał mu tytuł doktora honoris causa[1].
Ralph Dahrendorf - teoria konfliktu w społeczeństwie przemysłowym
W historii myśli społecznej istnieje tradycyjny konflikt między dwoma sposobami widzenia społeczeństwa. Różnica zasadza się w odpowiedzi na pytanie: „Jak to się dzieje, że społeczeństwa ludzkie stanowią spójne całości?”
Utopiści - „porządek społeczny wynika z ogólnej zgody co do wartości” - konsensus jako założenie ugruntowujące światopogląd.
Racjonaliści - „spójność i porządek w społeczeństwie opiera się na sile i przymusie, na dominacji jednych i podległości innych” - konflikt.
Owe nie do pogodzenia (w swej zasadnicze, czystej postaci) założenia wyewoluowały, tworząc długą historię szczególnego dialogu - dysputy o problemie porządku społecznego. Sprzeczność tych sposobów widzenia stałą się podstawą wyborów w zakresie wiedzy, decyzji moralnych, orientacji politycznej.
We współczesnej socjologii należy wymienić dwie meta-teorie:
Integracyjna teoria społeczeństwa - struktura społeczna jako zintegrowany system, utrzymywany w równowadze przez pewne ustalone i powtarzające się procesy.
Koercyjna teoria społeczeństwa - postrzega strukturę społeczną jako formę organizacji utrzymywanej przez siłę i przymus i ciągle wybiegającej „poza siebie”, tzn. kształtowane przez nią siły utrzymują ją w niekończącym się procesie zmiany.
Czy widzicie jakąś zależność między tymi teoriami?
-Teorie te wykluczają się wzajemnie !
Założenia integracyjnej teorii społeczeństwa:
Czym cechuje się społeczeństwo integracyjne? (wstęp do socjo)
Każde społeczeństwo jest względnie trwałą, stabilną strukturą elementów;
Każe społeczeństwo jest dobrze zintegrowaną strukturą elementów;
Każdy element społeczeństwa jest funkcjonalny, tzn. przyczynia się do utrzymania społeczeństwa jako systemu.
Każda istniejąca struktura społeczna opiera się na zgodnym podzielaniu wartości przez jej członków;
Założenia koercyjnej teorii społeczeństwa:
Każde społeczeństwo w każdym momencie podlega zmianom - procesy zmiany są wszechobecne;
W każdym społeczeństwie, w każdym momencie występuje niezgoda i konflikt. Konflikt społeczny jest wszechobecny;
Każdy element w społeczeństwie przyczynia się do jego dezintegracji i zmiany;
Każde społeczeństwo opiera się na przymusie stosowanym przez jednych jego członków w stosunku do innych;
Teza o dwu obliczach struktury społecznej nie wymaga rewizji aparatu pojęciowego. Takie kategorie jak rola, instytucja, norma, struktura, funkcja są użyteczne zarówno w terminach modelu przymusu, jak i dla analizy integracji społecznej.
Władza i zwierzchnictwo:
Z czym kojarzą się pojęcia władzy i zwierzchnictwa?
Dahrendorf stosuje tutaj terminologię weberowską.
Władza - jest stosunkiem rzeczowym (niekoniecznie prawomocnym) - factual.
Zwierzchnictwo - prawomocny stosunek nadrzędności i podporządkowania. Władza prawomocna - legitimate.
Na gruncie teorii integracyjnej, jednostkami analizy socjologicznej są dobrowolne związki ludzi, którzy podzielają pewne wartości i tworzą instytucje dla zapewnienia sprawnej współpracy.
Z punktu widzenia teorii koercyjnej, jednostką analizy socjologicznej jest narzucony przymus, jako czynnik spójności organizacji społecznej.
W każdej organizacji społecznej pewne pozycje związane są ze sprawowaniem kontroli nad innymi pozycjami(władzy), dla zapewnienia skutecznego przymusu.
Dystrybucja władzy i zwierzchnictwa jest zróżnicowana. Podobnie jak u Marksa, Dahrendorf przyjmuje, że zróżnicowanie dystrybucji władzy zwierzchniej staje się w sposób niezmienny czynnikiem determinującym stały konflikt społeczny typu zbliżonego do konfliktu klasowego w tradycyjnym (marksowskim) społeczeństwie.
Strukturalnym źródłem tego konfliktu jest układ ról społecznych i związanych z nimi oczekiwań dotyczących dominacji i podległości.
Identyfikacja różnie wyposażonych ról w hierarchii zwierzchnictwa jest podstawowym zadaniem przy analizie konfliktu, wszystkie pozostałe etapy analizy wynikają z badania rozkładu władzy i zwierzchnictwa.
Zwierzchnictwo może być określane jako władza prawomocna (w rozumieniu Weberowskim). Stosunki zwierzchnictwa stanowią część struktury społecznej, pozwalają więc na systematyczne wyprowadzenie konfliktów grupowych z organizacji społeczeństw globalnych i związków istniejących w ich ramach.
Stosunki zwierzchnictwa pojawiają się zawsze, gdziekolwiek tylko sprawowana jest władza zwierzchnia - występuje zatem we wszystkich społeczeństwach i we wszystkich warunkach historycznych.
Stosunki zwierzchnictwa są zawsze stosunkami nad - i podrzędności.
Tam, gdzie występują stosunki zwierzchnictwa, element nadrzędny w myśl oczekiwań społecznych kontroluje za pomocą poleceń, rozkazów, ostrzeżeń i zakazów; zachowanie elementu podrzędnego.
Oczekiwania takie wiążą się ze względnie trwałymi pozycjami społecznymi, a nie z cechami charakteru jednostki. W konsekwencji określają one zawsze wyraźnie osoby, które podlegają kontroli i sfery, w których kontrola jest dozwolona. W odróżnieniu od władzy, nie jest stosunkiem zgeneralizowanej kontroli nad innymi.
Skoro zwierzchnictwo jest stosunkiem prawomocnym, brak posłuszeństwa wobec poleceń może być karalny. System prawny jako funkcja podtrzymywania zwierzchnictwa.
Na zasadzie analogii, jednostką organizacji społecznej jaką dla teorii integracyjnej był system społeczny, Dahrendorf proponuje kategorię weberowską - Herrschaftsverband → związek oparty na panowaniu (imperatively coordinated association).
Grupy konfliktu:
Przy analizie konfliktu, zajmujemy się tworzeniem grup konfliktu w rezultacie stosunków zwierzchnictwa związanych z istnieniem związku opartego na panowaniu. Ponieważ zwierzchnictwo jest typem relacji możliwych w każdej organizacji społecznej, wystarczy po prostu określić takie organizacje jako związki.
Jeśli rozpatrujemy organizację społeczną nie w kategoriach integracji i spójności, lecz w aspekcie jej struktury przymusu, to postrzegamy ją jako (oparty na panowaniu) związek, a nie jako system społeczny. Ponieważ organizacje społeczne są także związkami, rodzą one konflikt interesów i stają się źródłem konfliktów społecznych (grupowych).
Czy podległość w jednej organizacji/ związku będzie pociągała za sobą autmatycznie podległość w innych związkach?
dopytać się…
Dominacja w jednym związku nie pociąga automatycznie dominacji w innych, do których jednostka należy → podległość w jednym związku nie oznacza podległości we wszystkich. Nie jest to jednak zależność konieczna. Czasami występuje pewna korelacja pozycji jednostek w różnych układach. Jest to kwestia analizy konkretnych społeczeństw.
Proces formowania się grup konfliktu:
Interesy jawne i utajone:
Czym sa interesy jawne i utajone?
Jest to model analityczny; bazuje na założeniu że konflikt grup wynika z dychotomicznej dystrybucji władzy zwierzchniej w związkach opartych na panowaniu.
Zróżnicowanie pod względem władzy zwierzchniej związanej z poszczególnymi pozycjami rodzi sprzeczność interesów osób zajmujących te pozycje. Pewne interesy osób zajmujących pozycje dominacji oraz osób zajmujących pozycje podległości są z tej racji sprzeczne co do istoty i kierunku. Dahrendorf proponuje tutaj kategorię interesu.
Model formowania się grup konfliktu zawiera twierdzenie, że z dwu zbiorów pozycji, które wyróżnić można w każdym związku, jedne - pozycje dominacji - charakteryzuje interes polegający na utrzymaniu struktury społecznej zapewniającej im władzę, natomiast pozycje podległości - interes polegający na zmianie warunków społecznych, pozbawiających władzy zajmujące te pozycje. Oba te interesy pozostają w konflikcie.
Jeżeli występuje konflikt utajony, to nawet władza prawomocna w rozumieniu weberowskim pozostaje niepewna i narażona na możliwość obalenia. Zawsze występuje zbiór pozycji, w których zajmujący je osobnicy wyrażają zinstytucjonalizowaną wątpliwość, co do prawomocności istniejącego podziału władzy zwierzchniej. W każdym związku interesy grupy panującej wyrażają wartości stanowiące ideologię, która nadaje prawomocność ich panowaniu, podczas gdy interesy grupy podległej stanowią zagrożenie dla tej ideologii, i stosunków społecznych, które ona sankcjonuje.
Można to tłumaczyć regułą przyjemności, ale tylko w ograniczonym zakresie sytuacji. Nadużywanie tego sprowadzić może obiektywne interesy do rzeczywistości psychologicznej.
Dla celów formułowania teorii formowania się grup konfliktowych, Dahrendorf zastępuje pojęcie interesów związanych z rolą pojęciem interesów utajonych. Interesy związane z rolą są z punktu widzenia pełniącego rolę, interesami utajonymi - ukrytym nurtem jego zachowania z góry narzuconym mu na czas pełnienia danej roli, niezależnym od jego świadomej orientacji. W określonych warunkach, mogą one stać się interesami jawnymi.
Interesy jawne, w odróżnieniu od interesów utajonych, stanowią rzeczywistość psychologiczną - ukazują fakt, że uczucia, wola i pragnienia jednostki skierowane są ku jakiemuś celowi. Konkretna treść interesów jawnych może być określona tylko w odniesieniu do danych warunków społecznych: określają one przedmiot strukturalnie uwarunkowanego konfliktu grup. W tym sensie interesy jawne składają się na program zorganizowanej grupy.
Quasi - grupy i grupy interesu:
Jak rozumiecie zależość między quasi=grupą a grupą interesu:
Grupy konfliktowe są zbiorowościami rzeczywistymi, nie zaś zjawiskami normatywnymi. Stanowią część podłoża społecznego. Zasadniczymi kategoriami opisu tych zbiorowości są pojęcia quasi-grup i grup interesu.
Z pozycjami zwierzchnimi wiążą się oczekiwane interesy; osoby zajmujące te pozycje mają co najmniej jeden atrybut wspólny. Osoby zajmujące pozycje identyczne - albo dominacji, albo podległości - znajdują się we wspólnej sytuacji.
Czynnikiem konstytuującym grupę jest poczucie przynależności i minimum zorganizowania. Żaden z tych elementów nie jest potrzebny, by mówić o interesie utajonym. Zbiorowości osobników zajmujących pozycje o identycznych interesach związanych z rolą stanowią co najwyżej grupę potencjalną - quasi-grupę. Jest to wspólnota utajonych interesów. Wg Ginsberga, quasi-grupami są klasy społeczne, które nie będąc grupami stanowią obszar rekrutacji do grup i których członkowie mają pewne wspólne wzory zachowań. Jest to wspólnota utajonych interesów. Quasi-grupy są tworem teoretycznym.
Grupy interesu są rzeczywistymi grupami społecznymi. Mają strukturę, formę organizacji, program lub cel oraz personel złożony z jej członków. Jest nią każda grupa wtórna - drużyna piłkarska, klub szachowy, związek zawodowy itd. Z empirycznego punktu widzenia, są zawsze węższe niż quasi-grupy z których się rekrutują.
Geneza grup interesu:
Jaki jest interes utajony w w każdym związku z dwiema quasi grupami?
W każdym związku opartym na panowaniu można wyróżnić dwie quasi-grupy zjednoczone wspólnym interesem utajonym. Ukierunkowanie tych interesów określa posiadanie, bądź nieposiadanie władzy zwierzchniej. Z tych quasi-grup rekrutują się grupy interesu - ich działanie znajduje odzwierciedlenie w programach, które podważają, lub bronią prawomocności istniejącej struktury zwierzchnictwa. W każdym związku opartym na władzy formują się dwie takie grupy.
Istnieją warunki powstania grupy interesu - karta (zasada naczelna) i personel, pewne normy działania, środki materialne, stałe powtarzalne działania itp. Dahrendorf określa to jako techniczne warunki organizacji. Oprócz tego, są jeszcze warunki polityczne, warunki społeczne (np. dostępność środków komunikacji w społeczeństwach industrialnych może być takim warunkiem. Bez niego jakaś zbiorowość, chociaż w ramach związku mogłaby być uznana za wspólnotę interesów utajonych, gdyby była rozproszona przestrzennie, nie mogłaby stać się zorganizowaną grupą interesu - trwałe związki między jej członkami byłyby niemożliwe).
Zmienność konfliktu:
Grupy konfliktowe po osiągnięciu pewnego stadium organizacji angażują się w konflikty, których wynikiem są zmiany strukturalne.
Natężenie konfliktu - stopień wydatkowania energii i uwikłania stron w konflikcie. Im większą wagę przypisuje poszczególny uczestnik do kwestii związanych z konfliktem i do jego istoty, tym większe natężenie ma konflikt. Konflikt ma wysokie natężenie wtedy, gdy koszt zwycięstwa lub przegranej jest dla zaangażowanych stron wysoki.
Gwałtowność konfliktu - jest to problem środków zastosowanych przez grupy pozostające w konflikcie dla wyrażenia swojej wrogości. Gwałtowność konfliktu jest w zasadzie niezależna od stopnia uwikłania stron.
Pluralizm a nakładanie się konfliktów:
Jak rozumiecie zjawisko pluralizmu a makładania się konfliktów?
Nakładanie się konfliktów to silna korelacja między pozycją w hierarchii władzy zwierzchniej, a różnymi aspektami statusu społeczno - ekonomicznego. Nakładanie się tych aspektów powoduje wzrost natężenia konfliktu klasowego. Linia podziału przebiega w skrajnej sytuacji poprzek całego społeczeństwa. Pluralizm konfliktów to rozproszenie konfliktów i tym samym ich osłabienie. Występuje tutaj słaba korelacja między pozycją w hierarchii władzy zwierzchniej, a czynnikami statusu ekonomiczno - społecznego. Nie zawsze jest tak, że np. z prestiżem związane są jakieś większe gratyfikacje społeczne. W przypadku pluralizmu, każda jednostka uczestniczy w różnych grupach społecznych i czerpie z nich różne gratyfikacje, jak również partycypuje w rolach społecznych określających pewne konflikty. Im mniejsza jest część osobowości uczestnicząca w każdym z tych konfliktów, tym mniej się w nie jednostka taka angażuje. Pluralizm przyczynia się zatem do osłabienia natężenia konfliktów klasowych.
Konflikt grupowy, a zmiana struktury:
W wyniku konfliktu klasowego zachodzą zmiany strukturalne. Trzy typy zmian:
PRZYKLADY: !!!!!!!
Całkowita, lub prawie całkowita wymiana osób zajmujących pozycję dominacji w związku. Jest to najbardziej raptowna zmiana (zmiana rewolucyjna).
Częściowa wymiana osób zajmujących pozycje dominacji. Jest to raczej ewolucyjna zmiana. Niektórzy przedstawiciele klasy dotychczas podległej przechodzą do klasy rządzącej i wpływają na przyjęte linie polityczne oraz treść podejmowanych decyzji (np. koalicje).
Brak zmian personalnych, zmiana struktury w kierunku zgodnym z dążeniami grupy podległej, bez przeniknięcia któregokolwiek z jej członków do grupy dominującej (uwzględnianie interesów opozycji).
1
7
Dahrendorf - teoria konfliktu (skrót)