1. OBSERWACJA

• rewolta antyscjentystyczna - dyskusja pom. zwolennikami podejścia pozytywistycznego i zwolennikami podejścia humanistycznego

• typy obserwacji: kontrolowane / badanie eksperymentu losowego

• ujęcie: makrostrukturalne / mikrostrukturalne

• kryteria (Lutyński): poziom standaryzacji; kontakt bezpośredni z respondnentem

• Babbie - technika obserwacji zależy od rodzaju badań: techniki nie powodujące zmian zachowania u badanego - analiza treści / analiza pól semantycznych; badania w działaniu (chcemy sprawdzić jak podjęte działania społ. mogą zmieniać sytuację - bodziec -> zmiana -> korekta zmiany -> obserwacja tej zmiany

• badania ewoluujące się

• nauka wychodzi od obserwacji i powraca do niej w celu ostatecznego sprawdzenia swoich tez

• uczestnicząca / ukryta / jawna

• obserwacja właściwa: niekontrolowana uczestnicząca / kontrolowana uczestnicząca / nieuczestnicząca

• przy okazji wywiadu - typ uczestniczący

• kontrolowana - kiedy temat badań jest założony; przedmiotem kontroli: osoba przeprowadzające badanie / przedmiot badania

• problem interpretacji - musi być postawiony problem badawczy

1. Schematy wejścia w sytuację:

1. rola badacza -> przejście -> rola uczestnika

2. rola uczestnika -> przejście -> rola obserwatora

2. Problemy:

1. paradygmat antropologiczny - kiedy obserwator zamienia się w uczestnika?; ważne jest tu zdefiniowanie roli uczestnika

2. kiedy uczestnik przeksztłaca się w obserwatora

3. Zalety obserwacji:

• zanika stosunek obcości, ale musi upłynąć dużo czasu zanim ta obcość zaniknie

• możliwość przyswojenia sobie sposobu myślenia, cech osobowości tych, których obsrewujemy (ale może to też być wadą)

• zwiększone szanse dotarcia do nowych danych

• zmniejsza się sfera sacrum

4. Wady obserwacji:

• zdefiniowanie przez nas naszej roli w grupie eksperymentalnej może wypaczyć nasze postrzeganie

• myślenie w kategoriach stereotypu

5. Warunki prawidłowej obserwacji:

• obiektywność - po konceptualizacji i sformułowaniu hipotez badcz nie może zwracać uwagi tylko na sprawy potwierdzające jego hipotezy

• ujmowanie faktów bez zniekształceń

• musi być wyczerpująca - ujęcie wszystkiego co obserwujemy

• wynikliwość - przedmioty które obserwujemy muszą być powiązane z innymi elementami

 

Obserwacja - jako metoda badawcza powinna charakteryzować się celowością, planowością czyli metoda powinna być stosowana zgodnie z wcześniejszymi założeniami (planem), aktywnością poprzez selekcję docierających danych, premedykacją, która wyraża się w tym, że badania są przeprowadzone w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego wcześniej w sposób dokładny i szczegółowy, systematycznością, która jest bardzo ważnym postulatem stawianym omawianej metodzie, obserwacja nie może być bowiem przypadkowa i jednorazowa, powinna być bowiem stosowana w różnych warunkach.

OBSERWACJA:

1. Pośrednia (badacz nie zbiera danych na temat, który go interesuje - jego badania oparte są na danych już dostępnych np. pamiętnikach, dziennikach, prasie) i bezpośrednia (samodzielne zbieranie danych przez badacza);

2. Kontrolowana (jest prowadzona przy pomocy ściśle określonych narzędzi systematyzujących np. schematów, norm, kwestionariuszy) i niekontrolowana czyli nieskategoryzowana (jest ona działaniem planowym, ale badacz przeprowadza ją swobodnie, w sposób jaki uzna za stosowny w każdym z przypadków, które są przez niego traktowane indywidualnie);

3. Jawna (respondenci wiedzą, że uczestniczą w badaniu socjologicznym) i ukryta (respondenci nie wiedzą o przeprowadzanych badaniach).

4. Szczególnym przykładem obserwacji jest obserwacja uczestnicząca polegająca na wejściu badacza w określone środowisko (w okresie badań) i obserwowaniu danej zbiorowości od wewnątrz tj. jako jeden z jej członków. Jest to jednocześnie obserwacja bezpośrednia (badacz sam zbiera dane), ukryta i niekontrolowana.

OBSERWACJA , metodologia jedna z głównych ( obok eksperymentu ) metod badawczych nauki ; systematyczne i planowe , kierowane celem badania selektywne , spostrzeganie przedmiotów i zjawisk , którego zadaniem jest dostarczanie materiału dla nauk , badań .
Obserwacja jest najbardziej wszechstronną techniką gromadzenia materiałów . Z uwagi na jej złożoność i wszechstronność istnieją niekiedy tendencje do nazywania jej metodą badawczą . Nie jest to tendencja słuszna , zważywszy , że obserwacja swe naczelne miejsce wśród sposobów poznania zawdzięcza konieczności łączenia w niej wielu technik pomocniczych . Jest jak najbardziej uniwersalnym sposobem badań ale równocześnie i najbardziej pierwotnym ze względu na swą historie jak i istotę w przypadku indywidualnego jej traktowania . Obserwacja jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń . Lapidarność ( oznacza że coś jest zwięzłe , treściwe , wyraziste ) tego sformułowania bierze się stąd , że objęcie definicją wszelkich postaci i aspektów obserwacji jest niemożliwe . Tak szeroka definicja pozwala natomiast zastosować jej do każdego typu obserwacji .

Obserwacją można bowiem nazwać prostą , nieplanową rejestrację zdarzeń i faktów ale także złożony proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych z użyciem filmu , magnetofonu i kwestionariuszy włącznie .
Obserwacja dostarcza badaczowi najbardziej „ naturalnej ” wiedzy o obserwowanej grupie a więc i najbardziej prawdziwej . Przy zastosowaniu odpowiednich narzędzi kontrolnych uzyskujemy najbardziej obiektywny obraz przedmiotu badań , bo na drodze źródła danych do badacza stoi najmniej czynników mogących zdeformować ten obraz .
Najpopularniejszą postacią obserwacji jest tzw. obserwacja otwarta albo swobodna . Stosować ją można i najczęściej stosować w praktyce każdy wychowawca , każdy nauczyciel oraz organizator . Daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie . Obserwacja otwarta poza popularnym zastosowaniem spełnia ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej.
Dzięki jej zastosowaniu można uzyskać wiedzę ogólną o obiekcie badań , która daje podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań a głównie do sformułowania zagadnień wstępnych i hipotez roboczych . Przy prowadzeniu badań terenowych metodą sondażu diagnostycznego jest ona nieodzownym etapem przygotowawczym .
Wyżej zorganizowaną formą obserwacji prowadzonej już w randze naukowej jest systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia . Polega ona na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami rodzaju i kierunków procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach .
Obserwacja systematyczna wymaga zastosowania technik pomocniczych . Z definicji wynika konieczność zaplanowania następujących elementów : problematyki , czasu oraz sposobu gromadzenia materiału . W pojęciu pierwszym ustalamy ilość i jakość zagadnień , które pragniemy zaobserwować na wybranej populacji . Mogą to być bądź cechy bądź procesy bądź wreszcie reakcje i postawy . W przypadku procesów lub przemian baczną uwagę zwrócić musimy na uwarunkowania , jakim podlegają , na zmiany natężenia i szybkość ich przebiegu w zależności od określonych warunków . Jeśli przedmiotem obserwacji są reakcje lub postawy , to uwagę skupić trzeba na roli motywacji i zmiennych wywołujących określone reakcje . Dla poznania postaw określić musimy wskaźniki ich występowania i oceny . Określając czas prowadzenia obserwacji musimy uwzględnić rozmiar zagadnienia , które chcemy poznać , następnie wielkość obiektu obserwowanego ( zbiorowości lub instytucji ) oraz zwrócić uwagę na to aby okres prowadzonej obserwacji przypadł na okres typowy . Znaczy to , że pragnąc obserwować kształtowanie się postaw społecznych wychowanków domu dziecka nie powinniśmy planować prowadzenia badań np. na koloniach w czasie świąt zimowych , gdy część dzieci idzie w gościnę do domów prywatnych . Chyba , że założenia badawcze takie właśnie stawiają wymagania . W każdej sytuacji należy ściśle rejestrować pojawianie się w czasie - nowych zmiennych wpływających na zmiany zachowania i reakcji .
Szczególnym przypadkiem obserwacji systematycznej jest obserwacja uczestnicząca . Ten typ obserwacji występuje wówczas jeśli badający stanie się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany . Może mieć dwie postacie : być jawną lub ukrytą . Obserwacja uczestnicząca jawna polega na poinformowaniu grupy o roli badającego . Obserwacja ukryta występuje wówczas gdy badana grupa nie jest świadoma roli , jaką spełnia nowy jej członek . W badaniach socjologicznych i pedagogicznych mamy wiele przykładów stosowania obu postaci obserwacji uczestniczącej .
Jak powiedzieliśmy wyżej obserwacja uczestnicząca wymaga akceptacji w roli badacza w przypadku obserwacji jawnej jako obserwatora , w przypadku obserwacji ukrytej jako nowego członka grupy spełniającego określoną rolę . Uczestnictwo w badanej zbiorowości daje możliwość zebrania szerszego i bogatszego materiału niż w przypadku stosowania innego typu obserwacji . Niesie ze sobą jednak swoiste niebezpieczeństwo . Otóż obserwator mimowolnie przyjmuje sposób zachowania , opinie i reakcje grupy , której jest członkiem tracąc w ten sposób konieczny obiektywizm ocen . Taka sytuacja zachodzi szczególnie często przy obserwacji jawnej gdyż badana grupa mając świadomość roli nowego członka nie jest w pełni naturalna w swoich zachowaniach , a przez to obserwacja nie daje prawdy obiektywnej . Z tych powodów uczestnictwo w grupie z punktu widzenia skuteczności badań nie może być pełne . Jest to poznawczo zawsze uczestnictwo częściowe .
Szczególnym typem uczestnictwa częściowego jest uczestnictwo nauczyciela lub wychowawcy w grupie rówieśniczej młodzieżowej . Nie ma bowiem w grupie młodzieżowej roli dla badacza dorosłego , którą mógłby zająć uzyskując wszelkie prawa członka grupy . Pewna sfera spraw grupy młodzieżowej będzie dla dorosłego badacza zawsze zamknięta ( chodzi tu bardziej o zachowania niż o opinie ) . Stopień szczerości w relacjach indywidualnych jest trudny do określenia . Dlatego do badania grup młodzieżowych lub dziecięcych obserwacja uczestnicząca ma zastosowanie ograniczone . Będzie to bowiem zawsze uczestnictwo częściowe , stopień akceptacji przez grupę roli obserwatora pozostanie nieznany , nawet przy znajomości granic , w jakich osobnik dorosły jest akceptowany przez grupy dziecięce lub młodzieżowe .

Jest to proces polegający na dokonywaniu spostrzeżeń w celu odpowiedzi na dane pytania. Osobą dokonującą spostrzeżeń jest oczywiście badacz. Nie mniej istotną rzeczą w tym procesie jest sam obiekt obserwacji.

Obserwacja to proces postrzegania, który jest celowy, planowy i krytyczny.

• Celowość obserwacji - ma nam dostarczyć informacji, które są nam potrzebne do rozwiązywania problemów.

• Planowość obserwacji - są z góry określone zjawiska, które należy postrzegać, a także czas i okoliczności w których obserwowane zjawisko zachodzi.

• Krytyczność obserwacji - jej rezultaty powinny poddane być krytyce albo ścisłej kontroli.

Te trzy cechy obserwacji pozwalają uniknąć błędów, które powstają na drodze przypadkowych postrzeżeń. Do dokonywania obserwacji potrzebna jest obserwatorowi spostrzegawczość oraz uwaga (koncentracja). Ponad to wymaga się od badacza umiejętności selekcji spostrzeżeń, czyli zestawiania wyników obserwacji z interesującymi go zagadnieniami.

Typy badaczy:

1. Analitycy - postrzegają szczegóły i mają problemy z wiązaniem ich w całość.

2. Syntetycy - dostrzegają problemy ogólne, przy jednoczesnym niedostrzeganiu szczegółów.

Przedmiot spostrzeżeń:

• Ludzie, ich zachowania i wytwory;

• O przeżyciach psychicznych można wnioskować pośrednio na podstawie introspekcyjnych zeznań jednostek;

• Obserwowane zachowania są symboliczne, dlatego od obserwatora wymaga się wiedzy o danej kulturze - po to, by móc zrozumieć sens zachowań i symboli;

• Większa początkowa wiedza o badanych zjawiskach ułatwia nam ich obserwację;

W źródłowych badaniach społecznych bardzo rzadko stosuje się aparaturę specjalistyczną do dokonywania obserwacji; niemniej jednak, jeśli jest ona stosowana, to wzmacnia lub zastępuje zmysły, ale nie jest w stanie uchwycić tego, co zmysłom niedostępne.

W czasie jednej obserwacji przyrodniczej zdobywa się niewiele informacji, a ich charakter jest z góry określony. Dlatego jednocześnie prowadzi się wiele obserwacji w określonych interwałach czasowych.

W badaniach społecznych w ciągu jednej obserwacji zdobywa się wiele informacji, które nie zawsze są z góry określone. Obserwacje tego samego zjawiska stosunkowo rzadko są powtarzane, zwłaszcza periodycznie.

W badaniach społecznych bardzo rzadko przeprowadza się obserwacje w warunkach laboratoryjnych, zwłaszcza eksperymentalnych, co z kolei jest bardzo powszechne w badaniach przyrodniczych. W badaniach społecznych nie wywołuje się zjawisk po to, by je obserwować. Nie tylko ze względów technicznych, ale i etycznych.

Podział technik obserwacji:

Standaryzowane - opracowywanie wyników w sposób ilościowy;		Niestandaryzowane - opracowywanie wyników w sposób jakościowy;
Sytuacje sztuczne, czynności wywołane		Sytuacje naturalne, czynności nie wywołane
Ukryte		Jawne: obserwacja jawna z ukrycia; obserwacja jawna nie z ukrycia;
Uczestnicząca - badacz uczestniczy w sytuacjach, które są przedmiotem badania	Quasi-uczestnicząca - badacz posiada wiedzę wstępną o badanych zjawiskach			Zewnętrzna - badacz zachowuje swą „anonimowość” dla badanych
Ciągłe - obserwacja zjawisk nie dających się łatwo wyodrębnić			Jednorazowe -obserwacja zjawisk łatwych do czasowo - przestrzennego wyodrębnienia.
Jednoosobowe - obserwacje prowadzone przez jednego obserwatora			Wieloosobowe - obserwacja prowadzona przez wielu niezależnych obserwatorów.

Technika obserwacji zwykłej:

• przedmiotem jej zainteresowania są zjawiska naturalne;

• obserwacja jednorazowa;

• może być ukryta, albo jawna;

• obserwacja nie uczestnicząca - zewnętrzna;

• przedmiotem takiej obserwacji może być np. demonstracja uliczna;

Przygotowanie do przeprowadzenia obserwacji zwykłej:

1. Ustalenie celu i przedmiotu obserwacji - uświadamiamy sobie problemy, które chcemy badać, oraz wyznaczamy zagadnienia do badania oraz środki badania tych problemów;

2. Wybór sytuacji w której będzie dokonywana obserwacja - wybór miejsca i czasu - określamy sytuacje, które będziemy badać oraz sposoby, za pomocą których do nich dotrzemy;

3. Przygotowanie szczegółowych wytycznych do przeprowadzenia obserwacji (dyspozycje obserwacji) - lista (możliwie szczegółowo sporządzona) zjawisk, na które trzeba zwracać uwagę podczas obserwacji. Jest to rozsądne uszczegółowienie problematyki dążące do sporządzenia listy. Dyspozycje mają ukierunkować obserwatora, informować go o kierunku w jakim ma on dokonywać selekcji spostrzeżeń. Dyspozycje zawierają dyrektywy dotyczące szczegółowych elementów, które trzeba włączyć do obserwacji.

4. Przemyślenie sposobu zachowania się obserwatorów w danej sytuacji - zachowania zależą od tego, czy obserwacja jest jawna, czy ukryta. Przemyślenia wymaga sytuacja wyjścia, zakończenia obserwacji, a także momentu odkrycia przez badanych faktu bycia obserwowanym. Trzeba się zastanowić nad sposobem i miejscem robienia notatek.

5. Przygotowania techniczne, problem działania w terenie - przygotowanie sobie sprzętu, np. magnetofonu, przemyślenie sposobu dokonywania opisu, robienia notatek.

Sprawozdanie z obserwacji:

Podstawą sprawozdania mogą być notatki sporządzane z pamięci, notatki prowadzone na bieżąco lub różnego rodzaju rejestracje.

Każde sprawozdanie składa się z części:

6. Część ewidencyjno-informacyjna:

• Ogólny problem badawczy;

• Cel i przedmiot obserwacji;

• Dyspozycje do obserwacji;

• Opis sytuacji, w której obserwację przeprowadzono;

• Szkic sytuacyjny z zaznaczeniem osób, przedmiotów, osób i miejsca; miejsce w którym znajdował się obserwator;

• Kto był obserwatorem i kiedy sporządzono sprawozdanie, a także kiedy obserwacja była przeprowadzona;

• Część zasadnicza:

• Opis zaobserwowanych wydarzeń. Najczęściej jest to opis chronologiczny lub opis według dyspozycji;

• Opis dokładny, w którym posługujemy się tzw. zdaniami spostrzeżeniowymi;

• Interpretacje zachowań emocjonalnych badanych osób muszą zawierać gruntowne uzasadnienie w przesłankach do tych zachowań prowadzących;

• Część oceniająca:

• Z jednej strony jest to ocena merytoryczna, a z drugiej strony metodologiczna;

• ocena merytoryczna: czy udało się nam osiągnąć cel obserwacji, czy uzyskaliśmy dostateczną ilość informacji na badane problemy; musimy ocenić, czy z jakichś powodów wystąpiły braki informacyjne.

• ocena metodologiczna: czy dyspozycje były dobrym narzędziem do prowadzenia obserwacji, czyli czy obserwator nie miał wątpliwości co badać; czy dobrze wybrano sytuacje do obserwacji; czy zaplanowany sposób zachowania obserwatora okazał się skuteczny; opinia, ocena obserwatora na temat tego w jakim stopniu opis jest adekwatny do rzeczywistości; wnioski i sugestie co do dalszych obserwacji podobnego typu.

• sprawozdania muszą być pisane jednostronnie, z dużym marginesem.

Obserwacja kontrolowana:

• Jest prowadzona z użyciem karty obserwacji, która pełni funkcję dyspozycji do obserwacji, a jednocześnie spełnia rolę sprawozdania z obserwacji.

• W pewnym momencie dyspozycje się ujednolicają. Warunkiem uznania obserwacji za kontrolowaną jest karta obserwacji.

• Obserwacja tego rodzaju jest najczęściej obserwacją zjawisk wywołanych w warunkach laboratoryjnych.

• Bodźce wywołujące zachowania obserwowane również muza być ujednolicone.

• Kartę obserwacji zastosowano początkowo do badania dzieci (Ch. Buchler - badania nad behawiorem dzieci głodnych i sytych w powiązaniu z poziomem agresywności).

Funkcje karty obserwacji:

• Instruuje obserwatora, jakie zjawiska podlegają obserwacji;

• Służy za miejsce zapisu uzyskanych rezultatów obserwacji;

Każda karta zawiera następujące elementy:

1. Określenie jednostek obserwacji;

2. Kategorie, do których te jednostki obserwacji można zaliczyć;

3. Sprecyzowane zasady doboru jednostek obserwacji i podlegających obserwacji zachowań;

4. Ujednolicony sposób zapisu; zapis jest najczęściej uproszczony - stosuje się zwykle kody.

Badania Ch. Büchlera:

• Były to badania nad zachowaniami małych dzieci. Hipoteza brzmiała następująco: dzieci głodne są bardziej agresywne niż najedzone.

• Każda kategoria teoretyczna była opisana w kategoriach konkretnych - np. zachowania typu: kopanie, gryzienie, plucie, siedzenie w siadzie skrzyżnym („po turecku”), dawanie lalki, głaskanie po głowie sąsiada itp.

Kategorie zachowań	Jednostki obserwacji
		A	B	C	D	E	F	G
altruistyczne
neutralne
agresywne

• Obserwacja prowadzona była przez niezależnych obserwatorów, co umożliwiało weryfikację wyników.

• Wyliczenie musi mieć postać klasyfikacji i musi posiadać cechy podziału logicznego - musi być rozłączny i wyczerpujący.

• Zasadą doboru była obserwacja określona w czasie.

Przygotowanie obserwacji:

• Przygotowanie karty obserwacji;

• Sprawdzenie karty w badaniu próbnym oraz zanotowanie wszelkich uwag na jej temat;

• Dobór i przeszkolenie obserwatorów;

• Przeprowadzenie obserwacji próbnej i eliminacja „słabych obserwatorów”;

Zalety obserwacji kontrolowanej:

• Dostarcza ścisłych danych;

• Pozwala usunąć nadmiar (niepotrzebnych) danych;

• W przypadku obserwatorów niezależnych mamy pewność co do rzetelności i pewności danych;

Wady obserwacji kontrolowanej:

• Rola pełniona przez obserwatora w obserwacji uczestniczącej wyznacza pole obserwacji, co może spowodować ograniczenia dostępu do innych zjawisk.

• Im dłuższa jest obserwacja, tym silniej obserwator identyfikuje się z celami grupy. Powodować to może, że obserwator będzie przeprowadzał selekcję spostrzeżeń, aby nie pokazać grupy w złym świetle.

• Im dłużej obserwator przebywa w grupie, tym silniej przyswaja sobie jej wzory zachowań, co powoduje pominięcie wielu istotnych zjawisk jako oczywistych, banalnych - a które mogą być ciekawe dla obserwatora zewnętrznego.

• Niemożliwa jest kontrola obserwacji przez osoby, które w niej nie uczestniczyły.

• Obserwacja uczestnicząca powinna być ukryta. Jeśli jest ona ukryta i prowadzona w obrębie własnej zbiorowości, to może ona dostarczać dylematów natury moralnej.

• Prowadzenie obserwacji uczestniczącej i quasi-uczestniczącej przebiega w ten sam sposób co obserwacji zewnętrznej.

• Ważne jest opracowanie strategii zbierania danych. Z reguły obserwacja uczestnicząca jest prowadzona za pomocą dzienniczka obserwacji.

---