Pytania i odpowiedzi
Ludzie stawiają pytania i udzielają odpowiedzi na nie, nie tylko w codziennym procesie porozumiewania się, ale także podczas różnego rodzaju dyskusji, procesu kształcenia, w kontaktach zawodowych. Stawianie pytań ma głównie na celu zbieranie informacji na intrygujacy nas w danej chwili temat.
Kazimierz Ajdukiewicz podzielił pytania na dwie grupy uwzględniając rodzaj użytej partykuły. Uwzględniamy:
pytania rozstrzygnięcia - rozpoczynają się one od partykuły pytającej „czy” i można udzielić na nie jednej z dwóch wykluczających się odpowiedzi: „tak” lub „nie”.
pytania dopełnienia - podają one tylko ogólny schemat odpowiedzi. Po podstawieniu odpowiednich wartości na zmienną otrzymuje się każdorazowo nowe pytanie - prawdziwe lub fałszywe. Jest ono jedną z możliwych odpowiedzi na pytanie dopełnienia.
Dla wielu pytań jestesmy w stanie przewidzieć schemat możliwej odpowiedzi, który nazywamy daną pytania, a zawarte w niej zmienne nazywamy niewiadomymi pytania.
Odpowiedzią właściwą na dane pytanie nazywamy każde zdanie (zarówno zdanie prawdziwe, jak i fałszywe) powstałe przez zastąpienie partykuły pytajnej jakimś wyrażeniem należącym do zakresu niewiadomej tego pytania. Inaczej mówiąc, jest to takie zdanie, jakiego żąda sformułowane pytanie. Wszelkie inne odpowiedzi na zadane pytanie nazywamy odpowiedziami niewłasciwymi.
Rozróżnić należy również odpowiedzi całkowite i odpowiedzi częściowe. Odpowiedź całkowita stanowi odpowiedź właściwą na dane pytanie,i taką odpowiedź nazywamy odpowiedzią całkowitą wprost, albo która nie jest odpowiedzią właściwą, ale wynika z niej jakaś odpowiedź właściwa (odpowiedź całkowita nie wprost). Natomiast odpowiedż częściowa to taka, z której wynikają negacje niektórych odpowiedzi właściwych.
Ważne jest również, aby zadawane pytania były dobrze postawione. Decydują o tym:
pozytywne założenie pytania - stwierdzenie, że co najmniej jedna odpowiedź właściwa na dane pytanie jest zdaniem prawdziwym;
negatywne założenie pytania - stwierzenie, że co najmniej jedna odpowiedź właściwa na dane pytanie jest zdaniem fałszywym.
Wówczas pytaniem niewłaściwie postawionym, nazywamy pytanie w którym pozytywne lub negatywne założenie pytania nie jest zdaniem prawdziwym. Zatem pytanie jest właściwie postawione, kiedy oba jego założenia są zdaniami prawdziwymi.
Inną funkcją pytań jest przekazywanie informacji, które są związane z dosłowną treścią pytania albo należące do tak zwanych kontekstów pytania. Pytania, które zostają zadane w celu przekazania informacji nazywamy pytaniami sugestywnymi. Natomiast pytania podchwytliwe to takie, w których pytajacy zmierza do uzyskania odpowiedzi, z której wynika coś, czego nie chciał powiedzieć odpowiadający.
Umiejętność przekonywania i dyskusji
W sztuce prowadzenia dyskusji (erystyce), ważne jest by sprawnie myśleć, oraz umieć przekonać innych ludzi o tym, że nasze twierdzenia są prawdziwe, a nasze poglądy są słuszne i wskazują właściwe rozwiązanie sytuacji.
Przekonując kogoś do naszej racji musimy uwypuklać słuszność naszego założenia
i podkreślać, jak bardzo nieprawdziwe jest to czemu zaprzeczamy. Osoba, które próbuje do czegoś przekonać powinna zaangażować się w proces komunikacji, skutecznie argumentować swoje stanowisko. Dobierając argumenty powinniśmy wziąć pod uwagę typ naszego rozmówcy. Bardzo istotna i pomocna staje się kwestia dopasowania. Powinniśmy zwrócić uwagę na następujące fakty: czy rozmówca mówi wolno, czy szybko; czy używa konkretnych sformułowań, czy liczą się dla niego fakty, czy emocje. Dopasowanie do stylu rozmówcy zwiększa nasze szanse na porozumienie i przekonanie do naszego stanowiska.
Przez dyskusję rozumiemy ustną lub pisemną wymianę myśli prowadzoną w sposób uporządkowany w celu rozwiązania problemu praktycznego lub teoretycznego. Ze względu na używane środki komunikacji wyróżniamy:
dyskusję ustną;
dyskusję pisemną;
dyskusję częściowo ustną i częściowo pisemną.
Natomiast biorąc pod uwagę sposób przebiegu dyskusji mówimu o:
dyskusji dialogowej;
dyskusji parlamentarnej;
dyskusji mieszanej.
Podczas wyboru typu dyskusji powinniśmy uwzględnić temat dyskusji oraz jego stpoień trudności, ilość osób biorących udział, czas przeznaczony na prowadzenie debaty.
Aby dyskusja przebiegała sprawnie i osiągnęła postawione jej cele musi być dobrze zorganizowana. Niektórzy jej uczestnicy powinni podjąć próbę stania na wyznaczonym im przez grupę stanowisku, np. przewodniczącego, proleganata lub osoby, która będzie podsumowywać wyniki dyskusji.
Dla prawidłowości przebiegu dyskusji powinny róznież obowiązywać reguły moralne, organizacyjne i logiczne. Do reguł moralnych zaliczamy:
regułę wolności - każdy może przedstawić swoje argumenty bez obawy przed represjami;
regułę szczerości - nakazuje mówić to co się myśli;
regułę zajmowania postawy obiektywnej;
obalamy czyjeś poglądy bez sprawiania tej osobie przykrości.
W literaturze wyróżnia się wiele rodzajów argumentów, m.in. argumenty odwołujące się do rozsądku, argumenty groźby, argumenty typu „to niemożliwe”, argumenty typu „jak ci nie wstyd”. Eksperci twierdzą, że aby argumentacja była skuteczna powinniśmy łączyć każdorazowo różne argumenty w jednym przekazie, aby zwiększyć swoją szansę na skuteczność.
T. Pszczołowski w swojej książce „Umiejętność przekonywania i dyskusji” udziela kilku praktycznych wskazówek w kwestii skutecznego argumentowania:
Argumentację powinniśmy zaczynać od przedstawienia argumentów prostych
i znajomych rozmówcy.
Podczas argumentacji należy stosować szyk nestoriański - polega on na przedstawianiu argumentów mocnych na początku i na końcu wypowiedzi. Najsilniejszy argument należy zostawić na koniec.
Argumenty rozmówcy należy eliminować stopniowo. Kontrargumentując należy na początku przedstawić krytykę argumentów partnera, a wypowiedź zakończyć omówieniem wyższości swojego stanowiska.
Argumentacja jest silniejsza, jeśli używamy różnorodnych argumentów.
Podczas prowadzenia dyzkusji występuje również wiele niporozumień. Jedną
z przyczyn nieporozumień może być wieloznacznośc słów. Dzieje się tak kiedy różne znaczenie jednego wyrazu są w znacznym stopniu podobne. Przyczyną nieporozumień może być również podwójna rola zwrotów czasonikowych. Inne konflikty mogą wynikać ze słów okazjonalnych, takich jak np. ja, on, tam, wtedy.
Z wieloznacznościami związany jest błąd ekwiwokacji, który popełniamy wtedy, gdy co najmniej dwa razy używamy w wypowiedzi tego samego słowa, ale w różnych znaczeniach, sądząc że użyliśmy go jednoznacznie.
Bibliografia:
K. Dyrda, Logika ogólna, Agencja wydawnicza GENS, Kielce 1998.
Z. Ziembiński, Logika praktyczna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
T. Pszczołowski, Umiejętność przekonywania i dyskusji, Wydawnictwo Wiedza powszechna, Warszawa 1974.
K. Ajdukiewicz, Logika pragmatyczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974.
Zadania
Zad 1 str.77
Pytania rozstrzygnięcia - przykłady:
Czy młodzi ludzie chętnie zostają na wsi?
Czy Kasia była dzisiaj w szkole?
Czy delfin jest ssakiem?
Pytania dopełnienia - przykłady:
Która liczba parzysta dzieli się przez 2?
Jakie liczby dzielą się przez 6?
Która liczba naturalna jest największa?
Zad 2 str.77
Odpowiedzi właściwe:
Karol Wojtyła był papieżem. - odpowiedź prawdziwa
Żaden z Polaków nie był papieżem.
Karol Wojtecki był papieżem.
Odpowiedzi niewłaściwe:
Nikt mi nic takiego nie mówił.
W szkole o tym nie uczyli.
Karol Wojtyła.
Zad 3 str.77
Który ze studentów uczy się analizy matematycznej? - pytanie niewłaściwie postawione, ponieważ założenie negatywne tego pytania nie jest prawdziwe, czyli wśród odpowiedzi włąściwych nie ma zdań fałszywych.
Który z uczniów klasy czwartej uczy się przyrody? - pytanie niewłaściwie postawione, ponieważ założenie negatywne tego pytania nie jest prawdziwe, czyli wśród odpowiedzi włąściwych nie ma zdań fałszywych.
Jaką wartość logiczną ma zdanie typu prawda - fałsz? - daną tego pytania jest forma zdaniowa: zdanie typu prawda - fałsz ma wartość logiczną x. Jedynemi odpowiedziammi właściwymi na to pytanie są następujace zdania: Zdanie typu prawda - fałsz ma wartość logiczną 1 oraz Zdanie typu prawda - fałsz ma wartość logiczną 0. Oba te zdania są fałszywe, ponieważ pytania nie nalezą do kategorii zdań logicznych, nie są ani prawdziwe, ani fałszywe.
Zad 4 str.77
Odpowiedź właściwa: Lubię uczyć się logiki.
Odpowiedź niewłaściwa: Lubię.
Odpowiedź całkowita wprost: Tak lubię.
Odpowiedź całkowita nie wprost: Wczoraj rozwiązywałam ciekawe zadania z logiki.
Odpowiedź częściowa: Nie mam nic przeciwko jej uczeniu się.