Nowelistyka pozytywistyczna, twórcy, utwory.

Pozytywizm to okres w literaturze polskiej, mający swój początek po klęsce powstania styczniowego (1864) , a koniec około roku 1890. Centrum polskiego pozytywizmu znajdowało się w Warszawie, tu działali czołowi polscy literaci i publicyści drugiej połowy XIX wieku. Nazwa pozytywizm pochodzi od tytułu czołowego dzieła, zawierającego program epoki- Augusta Comte'a „Wykłady filozofii pozytywnej”. Słowo „pozytywny” oznaczało w XIX wieku realny i symbolizowało ideologię epoki.

Ramy czasowe. Europa:

1860- realizm

1880- debiuty symbolistów

Polska

1864- 1880 Fazy:

1880 Fazy:

• faza przedpowstaniowa (przed 1864 r.)

• faza literatury tendencyjnej (1864- 1875)

• faza nowelistyki (1875- 1880)

• faza dojrzałego realizmu

• faza schyłkowa, równoległa z Młodą Polską.

Fakty z historii:

Europa:

1867- powstanie monarchii Austro- Węgry

1870- wojna francusko- pruska

1871- komuna paryska

1881- zamach na cara Aleksandra II

1889- II Międzynarodówka

1893- Przymierze Prus i Rosji.

Polska:

1863- wybuch powstania styczniowego

1864- klęska powstania

Nowela to gatunek epicki; krótki utwór prozą, charakteryzujący się prostą, przejrzystą i zwartą (jeden wątek, brak motywów epizodycznych) fabułą mającą charakter dynamicznej akcji z wyrazistym punktem kulminacyjnym i pointą. Nowela jest gatunkiem renesansowym („Dekameron” Boccaccia), podobne formy istniały już w starożytności (np. „Metamorfozy” Apulejusza). Rozkwit nowelistyki miał miejsce w XIX wieku (E.T.A Hofmann, P. Merimee, A. Daudet, G. de Maupassant, N. Gogol, I. Turgieniew, A. Czechow). W XX wieku chętniej uprawiano charakteryzujące się luźniejszą kompozycją opowiadanie. W literaturze polskiej nowela uprawiana m.in. przez B. Prusa, M. Konopnicką, E. Orzeszkową, H. Sienkiewicza, S. Żeromskiego, M. Dąbrowską, Z. Nałkowską, J. Iwaszkiewicza, T. Borowskiego, M. Nowakowskiego. (na podstawie: „Podręczny słownik terminów literackich” pod redakcja Henryka Sułka, Kraków 2005).

Maria Konopnicka (z rodziny Wasiłowskich, ps. Jan Sawa, Marko, Jan Waręż, ur. 23 maja 1842 w Suwałkach, zm. 8 października 1910 we Lwowie) - polska poetka i nowelistka, krytyk, publicystka, tłumaczka. Dzieciństwo i młodość spędziła w Kaliszu. W latach 1855- 1856 uczyła się na pensji sakramentek w Warszawie. W 1862 roku poślubiła ziemianina Jarosława Konopnickiego i zamieszkała w majątku Bronów pod Łęczycą. W 1863 roku wyjechali do Drezna uchodząc przed grożącymi Konopnickiemu represjami. Konopnicka przebywała w Niemczech, Austrii, Szwajcarii i Włoszech. Żyjący ponad stan Konopnicki zmuszony został w 1872 do sprzedania Bronowa i przeniesienia się z żoną i szóstką dzieci do niewielkiego folwarku Gusina. Tu Maria zajmowała się wychowaniem dzieci i samokształceniem. W 1870 roku w „Kaliszaninie” opublikowała swój pierwszy wiersz „W zimowy poranek”. Osiem lat później opuściła męża i z dziećmi przeniosła się do Warszawy.

W 1888 roku zadebiutowała jako nowelistka. Była współorganizatorką protestu opinii światowej przeciw pruskim represjom wobec dzieci polskich we Wrześni i ustawom uwłaszczeniowym. W 1903 roku otrzymała w darze narodowym dworek w Żarnowcu na Podkarpaciu koło Krosna. W 1906 roku współorganizowała pomoc dla więźniów politycznych i ich rodzin. Zmarła w sanatorium we Lwowie i tam została pochowana.

W latach 1884-1887 redagowała pismo dla kobiet "Świt". Współpracowała z tygodnikiem „Bluszcz”. Opublikowała m.in. :

Zbiory wierszy:

„Śpiewnik Historyczny” (1904)

„Linie i dźwięki” (1897)

„Italia” (1901)

„Drobiazgi z podróżnej teki” (1903)

„Przez głębinę” (1907)

Dla dzieci:

„Śpiewnik dla dzieci”

„O Janku Wędrowniczku” (1893)

„O krasnoludkach i sierotce Marysi” (1896)

„Na jagody” (1903)

Szkice reportażowe:

„Za kratą” (1886)

„Obrazki więzienne” (1887- 1888)

Poematy epickie:

„Pan Balcer w Brazylii” (1910).

Zbiory nowel:

„Cztery nowele” (1888)

„Moi znajomi” (1890)

"Na drodze" (1893)

"Nowele" (1897)

"Ludzie i rzeczy" (1898)

"Na Normandzkim Brzegu" (1904)

„Mendel Gdański”. Tytułowy bohater to stary Żyd, introligator, który wychowuje swojego wnuka Kubusia. Mieszkają w Warszawie, Mendel czuje się związany z Polską, z Warszawą, w której mieszka całe życie i uczciwie pracuje. Wzburzenie wywołuje u niego pogłoska o pogromie Żydów, nie rozumie jak można bić kogoś tylko dlatego, że jest innego wyznania. Przecież Mendel jest uczciwym człowiekiem, pracuje i mieszka w Warszawie i tu jest jego miejsce. Pijany motłoch rani małego Kubusia kamieniem w głowę, Mendel jest wstrząśnięty. Mendla własnym ciałem zasłonił student, motłoch oddalił się. Tego wieczora Mendel nie pracował, milczał. Stracił wiarę w ukochane miasto, którego częścią się czuł. Zawalił się świat Mendla, stracił serce do Warszawy, swojego miasta:

„- Panie Mendel ! - burknął wreszcie - wyleżże pan już raz z tego kąta ! Bosiny pan odprawiasz czy co u licha ? Trochę gorączki i nic więcej. Chłopak za tydzień jaki do szkoły pójdzie, byle się trochę tylko skóra zrosła. A pan tak jak na worze z popiołem zasiadł' Przecie panu nikt nie umarł ! Stary Żyd milczał. Po chwili dopiero podniósł głowę i odezwał się głosem namiętnie drgającym: - Pan się pyta. czy ja na bosiny siedzę ? Nu. ja siedzę na bosiny ! Ja popiół na głowę mam i wór gruby na głowie mam. i na popiele ja siedzę, i nogi bose mam, i pokutę wielką mam. i wielka boleść ma. i wielką gorzkość...Zamilkł i twarz znowu w ręce ukrył. Mała zielona lampka dawała jego siwej głowie jakieś szczególne, widmowe niemal oświetlenie. Malec jęknął raz i drugi i znów zaległo milczenie. A wtedy wśród tej ciszy podniósł Mendel Gdański raz jeszcze głowę i rzekł:- Pan powiada, co u mnie nic nie umarło ? Nu, u mnie umarło to, z czym ja się urodził. z czym ja sześćdziesiąt i siedem lat żył, z czym ja umierać myślał... Nu. u mnie umarło serce do tego miasto !”.

„Miłosierdzie gminy”. W szwajcarskim miasteczku tragarz Kuntz Wunderli zostaje wystawiony na licytację, bo jest już za stary by pracować i zarabiać na życie. Licytacje wygrywa bezwzględny Probst. Wygrał, bo zażądał najniższej dopłaty od gminy. „- Sto dwadzieścia i pięć! - woła Probst raz jeszcze.

Pan radca promienieje. Chwilę wodzi po obecnych ożywionym wzrokiem, a gdy nikt nie podbija mleczarza, uderza białą ręką w leżące przed nim papiery i daje znak woźnemu.

- Po raz pierwszy! - mówi woźny stukając laską w ziemię i ucicha.

- Po raz drugi! - mówi głośniej jeszcze, a stary Kuntz Wunderli zmruża nagle oczy i kurczy się boleśnie, jakby kij przybijający dzieło miłosierdzia gminy w niego miał uderzyć.

- I-po-raz-trzeci! - woła razem z woźnym tryumfujący pan radca.

W chwilę potem Kuntz Wunderli stoi u dyszla mleczarskiego wózka, trzęsąc swą nędzną, starą, siwą głową i usiłując drżącymi rękami przełożyć przez siebie parcianą szleję. Z drugiej strony dyszla rzuca się w podskokach silny kudłaty pies w takiejże uprzęży, ujadając głośno, donośnie.”

„Obrazki więzienne”. Cygan, po ucieczce z więzienia zostaje pobity i umiera. Okazuje się, że jego wyrok skończył się dwa tygodnie przed nieudaną ucieczką.

„Jeszcze jeden numer”. Historia cudzoziemki, którą z wojny przywozi ze sobą oficer, a później doprowadza do jej aresztowania. Dziewczyna po porostu znudziła mu się.

„Onufer”. Onufer jest dręczony przez swego pryncypała. Pewnego dnia, uniesiony gniewem, zabija kupca i chłopca, który właśnie wszedł. Onufry umiera w więzieniu.

Eliza z Pawłowskich Orzeszkowa urodziła się 6 VI 1841 roku w Milkowszczyźnie (okolice Grodna) w rodzinie zamożnego ziemianina. Była młodszą córką adwokata Benedykta Pawłowskiego i Franciszki z Kamieńskich, jego drugiej żony. Powieściopisarka, jedna z najambitniejszych przedstawicielek polskiego pozytywizmu. Pisała pod pseudonimami E.O., Bąk (z Wa-Lit-No), Li...ka, Gabriela Litwinka. W latach 1852- 1857 przebywała na pensji w Warszawie, poznała tam Marię Konopnicką. W 1858 roku w wieku niespełna 17 lat wyszła za mąż za Piotra Orzeszkę. Po ślubie przebywa w majątku męża pod Kobryniem do 1863 roku. Brała udział w służbach pomocniczych powstania styczniowego, ukrywała Romualda Traugutta. W 1865 roku Ludwinowo zostało skonfiskowane, a Orzeszko został skazany na zesłanie. Orzeszkowa wróciła do Milkowszczyzny. W 1869 roku sprzedała ją, uzyskała unieważnienie małżeństwa. W 1869 roku osiadła w Grodnie. Debiutowała w 1866 roku nowelą „Obrazek z lat głodowych”. Była współwłaścicielką polskiej księgarni nakładowej i wypożyczalni w Wilnie. Za działalność wydawniczą została postawiona przed sądem i na trzy lata internowana w Grodnie. W 1894 roku wyszła za mąż za Stanisława Nahorskiego. Dwukrotnie była wysuwana do Nagrody Nobla (1905 i 1909). Prowadziła szeroka korespondencje z pisarzami polskimi i obcymi. Zmarła 18 V 1910 roku w Grodnie. W jej twórczości znalazło się około stu nowel i opowiadań. Wydała m.in.: Pamiętnik Wacławy (1871), Pan Graba (1872), Na dnie sumienia (1873), Marta (1873), Eli Makower (1875), Pompalińscy (1876), Meir Ezofowicz (1878), Widma (1881), Sylwek Cmentarnik (1882), Pierwotni (1884), Niziny (1885), Dziurdziowie (1885), Mirtala (1886), Nad Niemnem (1888), Cham (1888), Czciciel potęgi (1891), Jędza (1891), Bene nati (1891), Westalka (1891), Dwa bieguny (1893), Melancholicy (1896), Australczyk (1896), Argonauci (1900), Ad astra (1904), I pieśń niech zapłacze (1905), Gloria victis (1910).

Twórczość Orzeszkowej pozostawała pod wpływem pozytywistycznego światopoglądu. Powieściopisarka przeciwstawiała się romantyzmowi, podkreślała odpowiedzialność pisarza za sprawy społeczne i narodowe. Literatura powinna walczyć o prawa kobiet, mówić o miłości, małżeństwie i życiu rodzinnym, pokazywać bohaterów pozytywnych, oddanych działalności społecznej.

„A...B...C...”. Joanna Lipska uczy języka polskiego dzieci z niższych warstw, za co sąd skazuje ja na karę grzywny lub więzienia. Nauczycielka nadal prowadzi swą działalność. Lipska jest córką wydalonego ze szkoły pedagoga.

„Tadeusz”. Dwuletni Tadeusz wychodzi z matką z domu, rodzice są zajęci pracą. Zapatrzony w sikorkę wpada do wypełnionej wodą jamy i tonie.

„Gloria victis”. Tragedię bohaterów opowiadają drzewa. Słuchaczem drzew jest wiatr. Powstańcy są pochowani w lesie, dowodził nimi Romuald Traugutt, był dyktatorem powstania styczniowego. Doszło do krwawej walki, podczas której zginął główny bohater, Maryś Tarłowski. Przyjaźnił się z Jagminem, uratował mu życie. Obaj przyjaciele zginęli. Mogiłę powstańca odwiedza Aniela, jego siostra. Wiatr, który głosił dzieje powstańców, zaczął ogłaszać: „gloria victis”. Łacińskie słowa znaczą: „chwała zwyciężonym” i są zaprzeczeniem rzymskiego „vae victis”(„biada zwyciężonym”).

Eliza Orzeszkowa wypowiedziała się na temat noweli:

„Nowela powinna mieć za prawidło ograniczenie się do jak najmniejszej ilości czasu, przestrzeni i zjawisk oraz do przedstawienia obranego przedmiotu jak najmniejszą ilością jak najściślej skoncentrowanych rysów. Żadnych tłumów, żadnych powikłań i dociekań. Nie lata, ale moment, nie życie, ale epizod z życia, nie świat, lecz jego ułamek- są właściwymi dla niej przedmiotami. W wykonaniu zaś żadnych szerokich rozmachów pędzla, żadnej plątaniny rysunku, żadnego nastawiania ani na myśli, ani na obrazie. Krótko, jasno, możliwie najwykwintniej- o rzeczy nierozległej, z możliwą starannością od innych odosobnionej. Rysy mogą tu być silne, ale muszą zawsze pozostać wykwintnymi, w granicach najwybredniejszego artyzmu zamykanymi, mogą dotykać dalekiej głębi przedmiotu, ale czynić to muszą szybko, lekko, niemal przelotnie. Rzeczy nawet bardzo ważne i poważne nowela wskazywać może, ale tylko wskazywać i , zaraz umykając, pozwalać umysłowi czytelnika domyślać się, odgadywać, dochodzić. Dlatego nowela właściwa nie posiada tak jak powieść ani zawiązania, ani rozwiązania akcji, bo jest tylko jednym jej momentem, przed których co było i po którym co nastąpi, to już do niej nie należy. Rzecz urywa się nagle, na przyszłość zapada kurtyna niewiadomości , tak jak bywa z każdym momentem życia oddzielnie wziętym. Ale trzeba, aby to urwanie, ten rys ostatni za pomocą dobrze użytych środków artystycznych, jak np. obrazu, dialogu, jednego czasem słowa, sprawiał wrażenie, zaciekawiał do dalszego ciągu, którego nowela nie daje, lecz który im natarczywiej napastuje umysł czytelnika, im żywsze domysły w nim obudzą, zatem im w większy ruch wprawia jego uczuciowe i umysłowe siły, tym nowela jest lepszą. Jeżeli powieść porównać można do słońca, którego płaszcz promienny pada na całą ziemię, oświecając ją wraz ze wszystkim, co się na niej znajduje, to nowela porównaną być może do błyskawicy, która przelotnie, lecz świetnie oświetla jeden kątek świata lub na nim jeden przedmiot.

Jeżeli powieść jest zwierciadłem, w którym człowiek, pokolenie, ludzkość przejrzeć się mogą z zewnątrz i wewnątrz, od stóp do głowy, to nowelę można poczytywać za taki ułamek zwierciadła, w którym odbija się tylko jedno oko, jeden uśmiech, jedna łza, jeden grymas twarzy, jedno poruszenie duszy. I kiedy w zwierciadle powieści wszystkie szczegóły związane z sobą w rozległą, harmonijną całość odbijają się długo i aż do najdalszej swej głębi, szczególik przez zwierciadełko noweli ukazywany przemyka szybko, zręcznie, jak najwykwintniej, pozostawiając wrażenie czegoś zaczętego a nie dokończonego, ciekawego a nie uzupełnionego, co bez gwałtu i nakazywania, łagodnie, czasem nawet pieszczotliwie, myśl i uczucia do życia i ruchu pobudza”. (E. Orzeszkowa „Powieść a nowela” w: „Programy i dyskusje literackie okresu pozytywizmu”, BN I 249, s. 383- 383).

Bolesław Prus (jest to pseudonim Aleksandra Głowackiego herbu Prus) urodził się 20 VIII 1847 roku w Hrubieszowie, w rodzinie dworskiego ekonoma o szlacheckich korzeniach. Wybitny powieściopisarz i nowelista. Rodziców stracił wcześnie, został oddany pod opiekę starszego brata Leona, działacza stronnictwa „czerwonych”. Wychowywał się u krewnych w Puławach, Lublinie, Siedlcach i Kielcach. W wieku szesnastu lat porzucił gimnazjum, by uczestniczyć w powstaniu styczniowym, był ranny, znalazł się w wiezieniu w Lublinie, gdzie po zwolnieniu zdał maturę i przez dwa lata studiował na wydziale matematyczno- fizycznym Szkoły Głównej. Wyrokiem sądowym został pozbawiony szlachectwa. W 1868 roku przerwał studia i wyjechał z Warszawy. Po dwóch latach przeniósł się do Puław do szkoły rolniczo-leśnej, gdzie również nie pozostał długo. Po roku wrócił ponownie do Warszawy i przez pewien czas pracował jako robotnik. Podejmował różne prace zarobkowe, m.in. korepetytora, nawiązywał kontakty z prasą. Zamieszczał utwory satyryczne, pierwsze nowele oraz słynne „Kroniki” w „Kurierze Warszawskim”, które uczyniły go jednym z najznakomitszych polskich publicystów nie tylko doby pozytywizmu. Jako pisarz i dziennikarz debiutował w 1864 roku w „Kurierze Niedzielnym”. W roku 1872 zaczął publikować, już pod pseudonimem Bolesław Prus, w pismach pozytywistycznych "Opiekun Domowy" i „Niwa”, a także współpracował z humorystycznymi pismami "Mucha" (od 1873) i "Kolce" (1874). Od 1874 roku publikował w "Niwie" stały felieton „Sprawy bieżące”, zaś do całego szeregu innych pism dodał „Kroniki”, stanowiące dla niego rzeczywistą szkołę pisarską, w tym czasie zaczyna pisać opowiadania. Od 1872 roku utrzymywał się z pracy publicystycznej i redakcyjnej. Równolegle publikował kolejne opowiadania i powieści. W 1876 roku ożenił się z Oktawią z Trembińskich, daleką kuzynką ze strony matki. Szczyt popularności literackiej Prusa przypadł na lata 1885- 1895. w 1895 roku Prus udał się w dłuższą podróż zagraniczną: do Berlina, Drezna, Karlsbadu, Norymbergii, Stuttgardu, Rapperswilu i Paryża. Zmarł 19 V 1912 roku w Warszawie. Śmierć pisarza przerwała prace nad ostatnią, niedokończoną powieścią „Przemiany” (1911-1912).

Pracował nad własną teorią literatury i kompozycją powieściową, co wyraziło się m.in. w rozprawie o „Ogniem i mieczem” (1884) oraz w polemice z Aleksandrem Świętochowskim „Słówko o krytyce pozytywnej” (1890). Od 1882 roku był stałym bywalcem Nałęczowa, gdzie powstało wiele jego utworów. Wydał m.in.: To i owo (1873), Przygoda Stasia (1879), Anielka (1880), Powracająca fala (1880), Michałko (1880), Nawrócony (1881), Antek (1881), On (1882), Grzechy dzieciństwa (1883), Szkice i obrazki (1885), Placówka (1885), Lalka (1890), Emancypantki (1894), Faraon (1897), Widzenie (1900), Ze wspomnień cyklisty (1903), Wojna i praca (1907), Dzieci (1909).

Nowelistyka pisarza rozpoczyna jego samodzielną i wielką drogę pisarską.

„Powracająca fala”. Gotlieb Adler jest właścicielem fabryki tkanin bawełnianych. Aby spłacić długi syna Ferdynarda, obniża robotnikom wynagrodzenie i zwalnia fabrycznego lekarza i felczera. Staje się to przyczyną śmierci Kazimierza Gosławskiego, ulega on wypadkowi przy maszynie. Sędzia gminy, Zapora, odmawia podania ręki Ferdynandowi, co prowadzi do pojedynku. Młody Adler ginie, a jego ojciec podpala swoją fabrykę.

„Kamizelka”. Tytułowa część garderoby należała do młodego urzędnika, który zachorował na gruźlicę. „Oto ona. Przód spłowiały, a tył przetarty. Dużo plam, brak guzików, na brzegu dziurka, wypalona zapewne papierosem. Ale najciekawsze w niej są ściągacze. Ten, na którym znajduje się sprzączka, jest skrócony i przyszyty do kamizelki wcale nie po krawiecku, a ten drugi, prawie na całej długości, jest pokłuty zębami sprzączki.” Był coraz słabszy, chudł. Nie pracował, całe dnie spędzał w domu. Codziennie posuwał sprzączkę ściągacza, chciał pokazać żonie, że nabiera ciała, co oznaczało, że zdrowieje. Jego żona co dzień skracała pasek, on o tym nie wiedział. Wspierali się nawzajem, bardzo się kochali, chcieli sobie dodać otuchy. Po śmierci urzędnika kamizelkę kupił od Żyda sąsiad młodej małżeństwa, narrator.

„Omyłka”. Historia człowieka powieszonego w czasie powstania styczniowego za rzekome szpiegostwo. W rzeczywistości walczył on w powstaniu listopadowym. Miał odmienne zdanie niż wszyscy. Gdy wrócił do kraju okrzyknięto go zdrajcą i szpiegiem. Uratował rannego powstańca, ale został stracony wskutek oskarżenia rzuconego przez tchórza. Nowelę „Omyłka” Prus opublikował w 1884 roku w czasopiśmie polskim, wychodzącym w Petersburgu pod redakcją Włodzimierza Spasowicza i Erazma Piltza pod nazwą „Kraj”. Prus był już wtedy autorem wybitnych nowel i uznanym publicystą.

W noweli pojawiają się partie dygresyjne, scenki rodzajowe. Bohaterowie utworu przedstawieni zostali z różnej perspektywy. Pojawiają się karykaturalne postacie burmistrza i kasjera. Prus wykorzystał tradycję humorystycznej prozy Jana Lama, jego powieści „Wielki świat Capowic” i „Koroniarz w Galicji”. Nawiązuje też do Sienkiewiczowskiego Zołzikiewicza („Szkice węglem”). Pisarz odwołuje się do wielkiej literatury romantycznej: do „Śpiewów historycznych” Niemcewicza i „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza. „Omyłka” jest jednym z pierwszych utworów pozytywistycznych poświęconych powstaniu, historia widziana oczyma dziecka.

Henryk Adam Aleksander Pius Oszyk- Sienkiewicz, pseudonim Litwos, jeden z najpopularniejszych pisarzy polskich przełomu XIX i XX wieku. Sienkiewicz urodził się 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej na Podlasiu w zubożałej rodzinie szlacheckiej, pieczętującej się herbem Oszyk, po mieczu wywodzącej się z Tatarów osiadłych na Litwie w XV i XVI wieku. Rodzice Sienkiewicza to Józef Sienkiewicz i Stefania Sienkiewicz z rodziny Cieciszowskich. Wola Okrzejska należała do babci Sienkiewicza Felicjany Cieciszowskiej. Rodzina przeprowadza się do Grabowców a później do Wężyczyna. W 1861 roku rodzice pisarza kupili kamienicę czynszową w Warszawie. Tam w 1866 roku Sienkiewicz ukończył gimnazjum i do 1872 roku studiował prawo, medycynę i filologię w Szkole Głównej i rosyjskim UW. Zdobywa tam wiedzę z literatury i języka staropolskiego. W 1867 roku pisze wierszowany utwór „Sielanka młodości”, który zostaje odrzucony przez Tygodnik Ilustrowany. Dwa lata później debiutował w „Przeglądzie Tygodniowym” jako recenzent teatralny, a Tygodnik Ilustrowany drukuje rozprawkę historyczno- literacką o Mikołaju Sępie- Szarzyńskim. W 1876 roku wyjeżdża do Stanów Zjednoczonych. Do Europy wraca w 1878 roku, zatrzymuje się w Londynie , a następnie w Paryżu. W 1879 roku w Szczawnicy poznaje swoją przyszłą żoną Marię Szetkiewiczównę, w 1881 roku żeni się z Marią Szetkiewiczówną. Maria umiera w 1885 roku. W 1880 roku Sienkiewicz pisze utwór historyczny „Niewola tatarska” i pracuje nad powieścią „Ogniem i mieczem”. W 1883 roku wiąże się z dziennikiem Słowo (pismo o tendencjach konserwatywno-szlacheckich), którego początkowo jest nawet redaktorem naczelnym. W 1883 roku poślubia Marię Romanowską, córkę odeskiego bogacza Wołodkowicza. Żona opuszcza go. W 1900 roku zostaje uczczony jubileuszem 30- lecia twórczości, w darze od narodu otrzymał majątek Oblęgorek pod Kielcami, gdzie zastał go wybuch I wojny światowej i skąd wyjechał do Szwajcarii, organizując Komitet Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Laureat Nagrody Nobla (1905) za powieść „Quo vadis”, działacz społeczny, fundator stypendium literackiego, z którego korzystali m.in. S. Wyspiański, M. Konopnicka, Stanisław Przybyszewski, Gustaw Daniłowski, K. Przerwa- Tetmajer. Był współzałożycielem Kasy im. Mianowskiego, 1889- 1900 prezes Kasy Literackiej. W 1904 roku bierze ślub z Marią Babską. Zmarł w Vevey 15 listopada 1916 roku.

Wydał m.in.: Humoreski z teki Worszyłły (1827), Hania (1880), Szkice węglem (1880), Za chlebem (1880), Janko Muzykant (1880), Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1880), Orso (1880), Bartek Zwycięzca (1882), Ogniem i mieczem (1884), Potop (1886), Pan Wołodyjowski (1888), Sachem (1889), Sabałowa bajka (1889), Wspomnienie z Maripozy (1889), Ta trzecia (1889), Bez dogmatu (1891), Rodzina Połanieckich (1895), Quo vadis (1896), Krzyżacy (1900), Na polu chwały (1906), Wiry (1910), W pustyni i w puszczy (1911), Legiony (1913) oraz Listy z podróży do Ameryki (1876- 1878) i Listy z Afryki (1891- 1892).

Międzynarodową popularność i rozgłos zdobyły przede wszystkim „Quo vadis” i Trylogia. Na tę ostatnią składa się „Ogniem i mieczem”, „Potop” i „Pan Wołodyjowski”. Cykl nazywany Trylogią przedstawia dzieje Polski od śmierci Władysława IV po bitwie pod Chocimiem, tj. w latach 1648- 1673. Pierwsza część Trylogii to dzieje wojny z Kozakami, druga- najazd szwedzki, trzecia- początek wojny z Turcją i pierwsze zwycięstwo Jana Sobieskiego. Całość powstała ku pokrzepieniu serc. Wszystkie człony cyklu mają wiele cech wspólnych. Fabuła oparta jest na identycznym schemacie- motywie miłości z przeszkodami: Skrzetuski, Helena i Bohun, Kmicic, Oleńka i Bogusław Radziwiłł, Wołodyjowski, Basia i Azja to typowe trójkąty, w których kobieta dostaje się w ręce wroga, ale ostatecznie perypetie kończą się szczęśliwie. Największą popularność w świecie zdobyła „Quo vadis”, przedstawiająca rozległy obraz Rzymu pod koniec panowania cesarza Nerona i początków chrześcijaństwa. Przekładana była na ponad 40 języków, wielokrotnie adaptowana i przerabiana dla potrzeb filmowych i telewizyjnych, a także jako materiał dla librett operowych i oratorium Feliksa Nowowiejskiego. Uwieńczeniem działalności pisarskiej Sienkiewicza stała się powieść „Krzyżacy”, historia z epoki Jadwigi i Jagiełły. Powieść zdobyła również rozgłos międzynarodowy, była tłumaczona na wiele języków oraz sfilmowana w 1960 roku przez Aleksandra Forda.

„Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela”. Korepetytor Wawrzynkiewicz wspomina swojego ucznia Michasia. Michał tracił zdrowie ślęcząc nad książkami do późnej nocy, matka pokładała w nim wielkie nadzieje. Michaś miał jedenaście lat, był uczniem pruskiego gimnazjum, nie uzyskiwał dobrych ocen, szykanowano go. Został usunięty ze szkoły, zachorował na zapalenie mózgu i zmarł.

„Bartek Zwycięzca”. Bartek Słowik z wielkopolskiego Pognębina został powołany do niemieckiego wojska na wojnę z Francją. Jest dumny ze zdobytych odznaczeń, ale nie rozumie, że nie walczy w swojej sprawie. Wraca do domu, wdaje się w bójkę z niemieckim nauczycielem, który uderzył jego syna i zostaje skazany na trzy miesiące więzienia. Pani Jarzyńska oferuje pomoc, jeśli Bartek będzie głosował na jej męża w wyborach do berlińskiego parlamentu. Bartek oddaje głos na niemieckiego kandydata. Traci gospodarstwo.

„Sachem”. Antylopa to miasto w Teksasie, założone przez niemieckich osadników. Jej mieszkańców wymordowali koloniści. Ostatni przedstawiciel tego plemienia jest akrobatą w cyrku, przyjechał tu na występy. Podczas występu śpiewa pieśń zemsty, wygląda jakby chciał zalać cyrk płonącą naftą. Widzowie są przerażeni. Okazuje się, że był to tylko mocny efekt przedstawienia, całkowicie wyreżyserowany.

W nowelistyce pozytywistycznej występowały różne typy narracji;

- wszechwiedzący narrator trzecioosobowy

-bezpośrednie komentarze odautorskie lub refleksje w postaci apeli do czytelnika

-pośredni komentarz poprzez ironię

-kombinacja punktów widzenia narratora i bohatera

-budowanie narastającego napięcia

-łączenie parodii i tragedii

- narrator pierwszoosobowy

-uczestnik wydarzeń

-obserwator

Problematyka noweli pozytywistycznych:

kształtowaniu poglądów i postaw. Problematyka nowel pozytywistycznych:

-problematyka patriotyczna, powstanie styczniowe, germanizacja i rusyfikacja (Omyłka, Latarnik, Gloria victis, Sachem, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, A…B…C…, Bartek Zwycięzca)

- problematyka chłopska, społeczna wsi, wieś jako świat ludzi skrzywdzonych (Antek, Bartek Zwycięzca, Szkice węglem, Dobra pani, Za chlebem, Janko Muzykant)

- problematyka dziecięca, los bezbronnego dziecka, zły stan zdrowia, brak dostępu do edukacji

- „kwestia kobieca”, bezradność kobiet (Jeszcze jeden numer)

- problem asymilacji Żydów (Mendel Gdański)

- problemy cywilizacji, nierówności społecznej, obraz miasta jako miejsce bezwzględnego wyzysku (Dym, Kamizelka, Powracająca fala).

Nowelistyka pozytywistyczna wiąże się z publicystyką epoki, stanowi też szkołę pisarską poprzedzającą wielkie dokonania powieściowe twórców epoki. W nowelistyce pozytywistycznej można wyodrębnić kilka kręgów tematycznych, związanych z takimi zagadnieniami jak życie mieszkańców wsi, życie robotników, los dzieci. Nowelistów interesował także los kobiet i Żydów. W nowelistyce pozytywiści podejmowali najważniejsze tematy związane z ich programem społecznym, co właśnie zbliżało gatunek do publicystyki.

Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.

---