METODA DOBREGO STARTU

I.METODA DOBREGO STARTU W SYSTEMIE ODDZIAŁYWANIA NA DZIECKO

MDS wykorzystywana jest w szkołach, przedszkolach i ośrodkach leczniczo - pedagogicznych zarówno podczas zajęć indywidualnych jak i zbiorowych. Może być stosowana w odniesieniu do dzieci o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym (aktywizując rozwój), jak i o zaburzonym (usprawniając nieprawidłowo rozwijające się funkcje).

1. zastosowanie metody w profilaktyce:

1. w ramach przygotowania dzieci do podjęcia nauki szkolnej; ćwiczenia te można wówczas prowadzić w najstarszej grupie przedszkola

2. w okresie poprzedzającym naukę czytania i pisania wobec uczniów kl. I; ćwiczenia te można stosować podczas lekcji, a także w formie zajęć śródlekcyjnych

3. w celu usprawnienia motoryki uczniów młodszych klas szkolnych; elementy tej metody można wplatać np. w ćwiczenia gimnastyczne

2. zastosowanie metody w rehabilitacji:

1. dzieci globalnie opóźnionych w rozwoju psychomotorycznym; ćwiczenia wchodzące w skład tej metody mogą być włączane do programu zajęć w szkołach specjalnych

2. dzieci o nieharmonijnym rozwoju psychomotorycznym w celu usprawnienia funkcji percepcyjno - motorycznych; ćwiczenia te znajdują zastosowanie w rehabilitacji dzieci z dysleksją, dysortografią oraz z zaburzeniami lateralizacji: w zespołach korekcyjno - kompensacyjnych na terenie szkół, ośrodkach leczniczo - pedagogicznych oraz w grupach korekcyjnych w przedszkolach

3. dzieci, które przejawiają niewielkie zaburzenia zachowania na skutek zaburzeń dynamiki procesów nerwowych lub zaburzeń emocjonalnych, w placówkach neuropsychiatrii dziecięce

MDS jest stosowana jako jedna z metod oddziaływania terapeutycznego. F. MASSE podkreśla, że nie zawsze może być stosowana jako jedyna metoda, nie oddziałuje bowiem na wszystkie funkcje psychomotoryczne. Metoda ta zawiera syntezę elementów wzrokowych, słuchowych i ruchowych; kształci jednocześnie

kilka analizatorów, co dla niektórych dzieci może być zbyt trudne. W niektórych przypadkach trzeba prowadzić ćwiczenia poszczególnych funkcji w sposób izolowany, szczególnie w pierwszym etapie rehabilitacji. Ćwiczenia mają określony poziom trudności, odpowiadający jednemu z etapów rozwoju psychomotoryki, a dziecko wymagające rehabilitacji może znajdować się na poziomie poprzedzającym lub wyprzedzającym tę fazę rozwojową. Wszystkie te zastrzeżenia można odnieść do MDS. Zależnie od wieku i poziomu rozwoju psychomotor. dziecka ten zestaw ćwiczeń może być etapem zasadniczym lub końcowym w rehabilitacji.

W programie wychowania przedszkolnego MDS powinna występować wśród innych zajęć rozwijających funkcje percepcyjno - motoryczne tj zajęcia plastyczne, zabawy ruchowe, gimnastyka, rytmika, zajęcia umuzykalniające, wyróżniając się jednak swym specyficznym charakterem. Służy ona bowiem nie tylko usprawnianiu poszczególnych analizatorów uczestniczących w procesie czytania i pisania, lecz rozwija też współdziałanie między nimi, czyli koordynację wzrokowo- słuchowo - ruchową.

Zajęcia MDS w przedszkolu muszą występować z zajęciami kształcącymi mowę, myślenie, dojrzałość społeczną itp. MDS ma bowiem za zadanie uzupełnienie dotychczas stosowanych metod oddziaływania pedagogicznego o charakterze stymulującym i terapeutycznym, a nie zastępować nią dotychczasowych form pracy.

II. RODZAJE I PRZEBIEG ĆWICZEŃ W MDS

3 PODSTAWOWE RODZAJE ĆWICZEŃ

RUCHOWE RUCHOWO - SŁUCHOWE RUCHOWO - SŁUCHOWO- WZROKOWE

W tych ćwiczeniach, kolejno wprowadzanych podczas zajęć, narasta liczba uczestniczących analizatorów i na coraz wyższym poziomie aktywizowana jest koordynacja funkcji percepcyjno - motorycznych. Ćwiczenia te składają się przede wszystkim na zasadniczy etap - zajęcia właściwe.

A) ZAJĘCIA WPROWADZAJĄCE

Przygotowaniem do właściwych ćwiczeń MDS są ćwiczenia orientacyjno - porządkowe np.:

• marsz przy muzyce lub zbiórka w szeregu ( ćwiczenia dyscyplinujące, koncentrujące uwagę na rozpoczynających się zajęciach)

• ćwiczenia o charakterze musztry tj. przyjmowanie postawy na baczność, spocznij, z wysunięciem prawej nogi, zwrot w lewo, prawo i w tył; ćwiczenia korekcyjne postawy ciała, ćwiczenia orientacji w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni, ćwiczenia dyscyplinujące

• różne sposoby powitania

Następnie organizuje się zajęcia polegające na słuchaniu przez dzieci ( znajdujących się w pozycji siedzącej) piosenki, która będzie towarzyszyła wszystkim ćwiczeniom wykonywanym podczas zajęć. Prowadzący pyta dzieci o treść piosenki i zwraca uwagę na to, czy dzieci zrozumiały sens piosenki, czy znają i rozumieją trudniejsze pojęcia występujące w tekście. W razie potrzeby prowadzący wyjaśnia wyrazy, wprowadza potrzebne informacje, wzbogacając wiedzę dzieci o otaczającym świecie. Wprowadzić można pojęcia nadrzędne np. owoce i prosi się, by dzieci wymieniały nazwy owoców o których jest mowa w piosence. Jeśli sprawia to dzieciom trudność można odwołać się do konkretów - rysunków/ naturalnych eksponatów. Starsze dzieci można pytać o podobieństwa i różnice czy zasady klasyfikacji = dziecko analizuje, syntetyzuje, uogólnia i abstrahuje cechy przedmiotu, a więc kształcimy jego proces myślenia. Słuchając wypowiedzi zwracamy uwagę na sposób wypowiadania się dzieci, na poprawność wymowy, korygujemy dostrzeżone błędy.

Rozmowa z dziećmi stwarza okazję do ćwiczenia słuchu fonematycznego np. prosząc, by podały nazwy kwiatków, które można kupić na straganie („Kwiatki kupujcie”).Rozmowę można zakończyć zagadkami służącymi wyodrębnianiu głosek z wyrazu np. : „Jakie 2 nazwy zaczynają się tą samą głoską: gruszki, selery, grzyby?” Prowadzenie zajęć wymaga przestrzegania zasad metodyki - przechodzenia od zadań łatwiejszych do trudniejszych:

• wyodrębnianie zdań z piosenki

• wyodrębnianie ze zdań pojedyńczych wyrazów, sylab, głosek w kolejności: samogłoski, w nagłosie - w wygłosie - w śródgłosie

B) ZAJĘCIA WŁAŚCIWE

• ĆWICZENIA RUCHOWE

Mają one charakter usprawniający i relaksacyjny. Wykonuje je się w postawie stojącej, dzieci znajdują się w okręgu na środku sali. Na wstępie prowadzący zajęcia proponuje dzieciom zabawę - zależnie od treści piosenki, jaka będzie towarzyszyła ćwiczeniom w dalszym ciągu zajęcia. Prowadzący improwizuje więc zabawę ruchową, opierając się na temacie i tekście piosenki przewidzianym do wzoru, opracowywanego w ostatnim etapie zajęć. W czasie zabawy dzieci wykonują ruchy całych kończyn, dłoni, stóp odtwarzając np. lot ptaka, kopanie piłki. Co tydzień więc będzie miał miejsce inny zestaw ćwiczeń ruchowych, odpowiedni do zmieniającego się tematu piosenki.

Zasady prowadzenia ćwiczeń:

• Zaczynamy od kształcenia ruchów całego ciała (tzw. motoryka duża)

• Następnie prowadzimy usprawnienia ruchów rąk ( motoryka mała)

• Przechodzimy od ćwiczeń ruchów globalnych do precyzyjnych ( cała kończyna, dłoń, palce)

• Najpierw wykonujemy ćwiczenia jedną kończyną, następnie podnosimy stopień trudności zadania i wykonujemy je obiema rękami, co kształci koordynację ruchów kończyn. Zaczynamy od ćwiczenia ruchów jednoczesnych, by następnie przejść do trudniejszego ćwiczenia ruchów wykonywanych obiema kończynami na przemian. Stosujemy też ruchy szybkie i powolne

Wprowadzamy też ćwiczenia ruchowe o charakterze relaksacyjnym. Ich celem jest zmniejszenie nadmiernego napięcia mięśniowego i ukazanie dziecku możliwości świadomego regulowania poziomu napięcia mięśniowego, za pomocą prostych ćwiczeń relaksacji aktywnej. Dla uświadomienia dziecku, że samo może wpływać na regulowanie napięcia mięśniowego stosujemy na przemian ćwiczenia ruchowe o charakterze aktywizującym i relaksacyjnym np. zaciskanie mocno pięści i rozwieranie dłoni.

Ćwiczenia relaksacyjne mogą być powtarzane w przebiegu zajęć np. po serii wyczerpujących ćwiczeń. Szczególnie są wskazane dla dzieci mało sprawnych ruchowo, leworęcznych i oburęcznych, przestawianych na rękę prawą - obserwuje się bowiem u nich nadmierne napięcie mięśniowe ( = jest ono przyczyną małej elastyczności ruchów, szybkiego męczenia się, wolnego tempa pracy).

Do ćwiczeń ruchowych wprowadzamy też elementy kształcące i utrwalające orientację w schemacie ciała i przestrzeni , gdy stosujemy polecenia słowne: lewo/ na lewo, dół, w bok itd.

Wśród ćwiczeń ruchowych można też wyróżnić ćwiczenia usprawniające ruch rąk tj. naśladowanie różnych modeli układania i zestawiania dłoni i palców np. zabawa w szukanie „brakującego palca”. Podobną formą zajęć są zabawy: idzie rak; kosi kosi łapki; powitania paluszków., które polegają na wykonywaniu ruchów palcami i dłońmi wraz z wypowiadaniem rytmicznego wierszyka.

• ĆWICZENIA RUCHOWO - SŁUCHOWE

Przybywa tu element muzyczny ( słuchowy) - piosenka. Zasadnicze ćwiczenia ruchowo - słuchowe to rytmiczne ćwiczenie pięści, dłoni, palców na wałeczkach z piaskiem; odbywają się one w postawie siedzącej.

Podczas prezentowania ćwiczenia prowadzący stoi obok dziecka; nie powinien on dokonywać pokazu znajdując się naprzeciwko dzieci. Przed każdym dzieckiem leży wałeczek w odległości wyciągniętej ręki. Dobrze jest, gdy dzieci siedzą obok siebie lub za sobą ( dopiero dziecko powyżej 8 r.ż. potrafi odwzorować poprawnie układ przestrzenny ruchów osoby znajdującej się naprzeciw niego - odwróconej o 180 º).

Układ ręki przy wykonywaniu ćwiczeń: przedramię oparte o stół, pięść, dłoń lub palce oparte na wałeczku. Podczas ćwiczeń dzieci uderzają w wałeczek, wystukując w ten sposób rytm śpiewanej piosenki. Ćwiczenia te wykonywane są w rytm piosenki, stanowiącej podkład muzyczny do wzoru graficznego, przewidzianego w 3 etapie ćwiczeń.

Dzieci śpiewając piosenkę mogą wykonywać na wałeczkach rytmiczne ruchy:

• Pięścią ( najłatwiejsze dla dzieci)

• Dłonią: wewnętrzną, zewnętrzną stroną i brzegiem dłoni

• Palcami: jednym palcem; dwoma; kolejno wszystkimi palcami

Podczas ćwiczeń przy użyciu 2 rąk ich układ może być:

- Prosty - ręce ułożone są równolegle obok siebie

- Skrzyżowany - ręce złożone na krzyż

Ruchy rąk mogą być wykonywane jednocześnie lub na przemian, jedna po drugiej.

Ćwiczenia wykonywane są początkowo na wałeczku w tym samym miejscu, a potem w różnych układach przestrzennych. Wystukiwanie rytmu ma początkowo kierunek od lewej do prawej strony, następnie od prawej do lewej, wreszcie tam i z powrotem.

Przy ćwiczeniach obiema rękami dochodzi jeszcze możliwość wystukiwania rytmu do wewnątrz wałeczka, czyli od krańców ku jego środkowi i na zewnątrz, czyli od środka wałeczka do jego końca - jest to trudne ćwiczenie, gdyż każda ręka posuwa się w innym kierunku.

W pierwszym okresie ćwiczeń o różnych układach przestrzennych celowe jest zastąpienie wałeczków woreczkami z piaskiem ( liczba woreczków wyznacza liczbę uderzeń, początkowo ustawiamy je rozsunięte); zamiast piosenki można stosować głośne liczenie.

Ruchy mogą przyjmować różne formy: naciskanie, głaskanie, uderzanie; dzieci mogą też naciskać na przemian wałeczek i powierzchnię stołu, wystukiwać rytm na wałeczku na zmianę: raz pięścią a raz dłonią. Ćwiczenia te ukierunkowane na dostarczanie dzieciom różnorodnych doznań dotykowych i kinestetycznych, kształcą gnozję palców, wprowadzane są na zajęciach pojedynczo, po opanowaniu podstawowego zestawu ćwiczeń.

Po zakończeniu cyklu ćwiczeń na woreczkach i wałeczkach można przejść do ćwiczeń ruchów całego ciała, powiązanych ze śpiewaną jednocześnie piosenką. Charakter ćwiczeń ruchowo - słuchowych mają też zabawy polegające na ilustrowaniu ruchem treści piosenki tzw. pląsy ruchowe lub zabawy z piosenką; podobny charakter mają też omawiane zabawy paluszkowe: wykonywanie ruchu powiązane jest z wypowiadaniem zrytmizowanego wiersza.

Ćwiczenia ruchowo - słuchowe mają wszechstronne znaczenie w rehabilitacji zaburzonych funkcji psychomotorycznych. Kształcą gnozję palców, precyzję i elastyczność ruchów, koordynację ruchów obu rąk, usprawniają więc funkcjonowanie analizatora kinestetyczno - ruchowego. Ze względu na udział elementu muzycznego i rytmicznego rozwijają percepcję słuchową, poczucie rytmu, zatem aktywizują czynność analizatora słuchowego. Ćwiczenia wykonywane z uwzględnieniem kierunków przestrzeni, połączone z nazywaniem stron ciała, kształcą orientację w lewej i prawej stronie ciała, w przestrzeni oraz orientację czasowo - przestrzenną

• ĆWICZENIA RUCHOWO - SŁUCHOWO - WZROKOWE

Stanowią zasadniczą część MDS, a podstawę ćwiczeń stanowią wzory graficzne. Prezentują je tablice 1 i 4. Kolejność wzorów:

1. linie pionowe, pionowe i poziome

2. ukośne i łamane

3. figury geometryczne: koło kwadrat, prostokąt, trójkąt

4. linie krzywe - wymagające przy odtwarzaniu największej precyzji ruchów

Do wzorów dobrano piosenki, których rytm jest zgodny z układem elementów wzoru.

Ćwiczenia polegają na odtwarzaniu ruchem ( element ruchowy) wzorów graficznych (element wzrokowy) w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki ( element słuchowy) i przebiegają według ustalonego schematu.

ETAPY ĆWICZEŃ RUCHOWO - SŁUCHOWO - WZROKOWYCH:

1. próba samodzielnego odtwarzania ruchem rytmu piosenki lub dobieranie wzoru do piosenki

2. pokaz i omówienie wzoru, demonstracja ćwiczenia

3. utrwalenie wzoru i jego powiązania z piosenką - wodzenie palcem po wzorze

4. odtwarzanie wzoru różnymi technikami:

1. w powietrzu - ręką (odwzorowanie z planszy, następnie z pamięci), na podłodze - nogą

2. na powierzchni stołu - palcem; na tackach z piaskiem - palcem

3. na dużym arkuszu lub na tablicy - kredą

4. na kartce papieru z bloku rysunkowego - pędzlem

5. w liniaturze zeszytu - ołówkiem

3. ZAKOŃCZENIE ZAJĘĆ

Zajęcia można kończyć zabawą z piosenką lub pląsami. Zajęcia te mają charakter ćwiczeń wokalno - rytmicznych ( słuchowo - ruchowych). Polegają one na ilustrowaniu treści śpiewanej piosenki ruchami odpowiednio dobranymi pod kątem przydatności terapeutycznej. Prowadzone w formie zabawy jednocześnie usprawniają motorykę i percepcję słuchową. W niektórych wypadkach kształcą orientację w lewej i prawej stronie schematu ciała.

Zajęcia te jednocześnie dają odpoczynek, relaksują i rozładowują napięcie emocjonalne, powstałe na skutek zmęczenia serią intensywnych ćwiczeń, koniecznością dostosowania się do tempa pracy w grupie, do wymagań nauczyciela i wykonywania zadania na odpowiednim poziomie.

III. WSKAZÓWKI DOTYCZĄCE PROWADZENIA ĆWICZEŃ MDS

1. SPOSÓB ORGANIZOWANIA ZAJĘĆ

• zespołowe i indywidualne formy zajęć

zajęcia MDS prowadzi się zazwyczaj w formie zajęć zespołowych. Zajęcia prowadzi się w grupach tak, aby każde dziecko objęte było ćwiczeniami. Jeśli pracując z dziećmi zauważymy, że kilkoro ma duże trudności w wykonywaniu ćwiczeń, należy je potraktować jako grupę korekcyjną, wymagającej szczególnej opieki. Biorą one udział w zajęciach kilkakrotnie, ponieważ ćwiczenia te należy przeprowadzić z dziećmi powtórnie podczas dodatkowych zajęć korekcyjnych w małej grupie.

Program ćwiczeń w zespole musi uwzględniać możliwości wszystkich dzieci. Wybór wzorów, szybkość ich opracowywania zależy od poziomu psychomotorycznego dzieci. Zajęcia muszą być zatem do pewnego stopnia zindywidualizowane. Korzystne jest, gdy zajęcia prowadzone są jednocześnie przez 2 osoby ( jedna prowadzi, druga kontroluje i koryguje pracę dzieci). Jeśli dziecko, mimo dodatkowego pokazu nie potrafi prawidłowo wykonać ćwiczenia, należy wrócić do ćwiczeń prostszych, przygotowujących je do wykonania zadania trudniejszego. Wskazane są wówczas dodatkowe zajęcia indywidualne.

Zajęcia indywidualne prowadzi się wówczas, gdy dziecko ma poważne zaburzenia funkcji percepcyjno - motorycznych; po okresie tych zajęć można dziecko w dogodnym momencie włączyć do zespołu.

• liczebność zespołu

Liczebność może być większa, jeśli MDS stosujemy w celu przygotowania do nauki czytania i pisania dzieci bez zaburzeń rozwoju psychomotorycznego. W przedszkolu ćwiczenia prowadzone są z grupą 15 dzieci; w szkole ćwiczenia mogą obejmować całą klasę.

Dzieci o zaburzonym rozwoju - 7-8 uczestników.

• czas trwania zajęć

W przedszkolu: zwykle 1x tydzień i trwają 20 minut z grupą 5-latków, a z grupą 6-latków 30 minut. Powtórnie w formie zajęć utrwalających powinno się je prowadzić w grupie korekcyjnej z dziećmi przejawiającymi trudności.

W szkole: 45 minut, 1 x tydzień. Drugie spotkanie w ciągu tygodnia prowadzone zwykle indywidualnie i ukierunkowane na korekcję zaburzonych funkcji oraz na ćwiczenia w czytaniu i pisaniu wg indywidualnego planu rehabilitacji, uwzględniającego potrzeby konkretnego dziecka.

• sposób notowania uwag o przebiegu zajęć

nauczyciel zapisuje ćwiczenia MDS w postaci notki w dzienniku. Zaliczenie zajęć do jednego z działów programu wychowania jest umowne, jakkolwiek najsłuszniejsze wydaje się przyporządkowanie ich do wychowania estetycznego ze względu na środki, jakimi posługuje się MDS.

2. URZĄDZENIE SALI I POMOCE DO PROWADZENIA ĆWICZEŃ

SALA:

Stoliki ustawione tak, by dzieci mogły siedzieć obok siebie lub jedno za drugim ( nie naprzeciwko siebie!). W sali powinno być dużo przestrzeni.

ZESTAW POMOCY

• ćwiczenia ruchowo - słuchowe

- wałeczek( najlepiej z jednobarwnego, ciemnego materiału) wypełniony piaskiem o wymiarach 30x10 cm

- 4 woreczki ( w różnych kolorach, jednobarwne) wypełnione piaskiem 10x10 cm

• ćwiczenia ruchowo - słuchowo - wzrokowe

- tacka prostokątna ( jednobarwna o nieco podwyższonych brzegach, A4) pokryta warstwą kaszy manny lub piasku

- arkusz papieru pakowego, zakrywający cały stolik lub płytka formatu A2 z gumolitu bądź linoleum

- kartka z bloku rysunkowego formatu A4

- kawałek kolorowej kredy lub węgla, kredka woskowa

- okrągły, gruby pędzel (ok. 1 cm)

- farba plakatowa rozmieszana w miseczce

- zeszyt czysty lub w linie

- ołówek, mazak lub długopis

Do kreślenia wzorów kredką czy węglem wygodniejsze są płytki z linoleum lub gumolitu. Nie ślizgają na stole i nie trzeba ich przytrzymywać drugą ręką.

W pracy z dziećmi 6 - letnimi w pierwszym półroczu posługujemy się czystymi zeszytami, w drugim - w linie do rysowania szlaczków powstałych przez wielokrotne powtarzanie wzoru graficznego. Pod koniec roku ołówek zastępujemy długopisem. Zeszyt powinien znajdować się w jednym miejscu i służyć jedynie ćwiczeniom MDS>

Oprócz wymienionych pomocy wskazane są plansze z kartonu ( co najmniej A2) z umieszczonymi na nich pojedynczymi wzorami, przewidzianymi do odtwarzania na kolejnych zajęciach. Wzór powinien być wykreślony grubą, czarną linią na białym lub żółtym tle. Dopuszczalne jest także rysowanie wzoru kredą na dużej tablicy, umieszczonej na ścianie.

Pomoce powinny znajdować się stale w tym samym miejscu, przygotowanie ćwiczeń nie wymaga wówczas wielu zabiegów. Należy również zadbać o przygotowaniu szmatek do wycierania rąk i kubeczków na zabrudzone pędzle, a także o wyznaczeniu na ćwiczenia dyżurnych, którzy będą rozdawali i odnosili pomoce potrzebne do kolejnych ćwiczeń.

3. PLANOWANIE ZAJĘĆ

Chociaż schemat przebiegu ćwiczeń jest stały, zachodzi konieczność zaplanowania całego cyklu ćwiczeń na okres 10 miesięcy. Generalną zasadą planowania jest przechodzenie od ćwiczeń łatwiejszych do bardziej skomplikowanych.

W planowaniu całorocznego cyklu zajęć uwzględniamy przede wszystkim szybkość postępów dzieci w 3 etapie ćwiczeń tj. w ćwiczeniach ruchowo - słuchowo - wzrokowych, ponieważ piosenka, stanowiąca podkład muzyczny do wzoru graficznego, pozwala łączyć wszystkie etapy zajęć w tematyczną całość.

Jej temat może stać się inspiracją do ćwiczeń ruchowych w 1 części, ale może też wykorzystać tę piosenkę w 2 części zajęć - do prowadzenia ćwiczeń na wałeczkach. Zajęcia wprowadzające i kończące seans nawiązują także do tekstu i treści piosenki. W ten sposób piosenka śpiewana podczas ćwiczeń z odtwarzaniem wzoru staje się jakby ośrodkiem tematycznym, wokół którego można budować cały program seansu.

Wzór i związana z nim piosenka zmienia się co tydzień, pozostaje jednak ten sam schemat przebiegu ćwiczenia.

NA PODSTAWIE KSIĄŻKI MARTY BOGDANOWICZ : „METODA DOBREGO STARTU” OPRACOWAŁA ANETA KONEFAŁ

---