1.Psychologia poznawcza - pojęcie to zajmuje się człowiekiem jako podmiotem, który poznaje świat i samego siebie jest to system, który skupia swoją uwagę na sobie jako pewnej całości (człowiek). Psych poz zajmuje się tym w jaki sposób człowiek funkcjonuje; wyjaśnienie stałego zachowania człowieka, różnic stałych występujących między ludźmi. Zachowanie ludzi kształtuje się w toku obycia społecznego i kulturowego. Zach kształtuje się w standardach postępowania i normach moralnych. Geneza psych poz wywodzi się z psych uczenia się.2. STANDARDY POSTĘPOWANIA Strategia radzenia sobie - zostawianie emocji domowych w domu, z pracy w pracy itp. Geneza podejścia poznawczego - konsekwencja powstania wielu nurtów psychologicznych. Społeczna teoria uczenia - nikt z nas kiedy się rodzi nie ma ukształtowanej osobowości. Osobowość kształtuje się pod wpływem zachowania społeczeństwa. Nasze zach zmienia się z sytuacji na sytuację. Psych fenomologiczna zainteresowanie światem człowieka zewnętrznym???(wewnętrznym). Integracja doświadczenia - poprzednie doświadczenia wykorzystujemy w przyszłym życiu. Procesy świadomości - wiemy o tym co w nas siedzi. Psych humanistyczna - podmiotowa zdolność kontroli (człowiek sam decyduje o sobie) interesuje się przyszłością.3. PSYCHOANALIZA Adaptacyjne ujęcie osobowości i traktowanie osobowości jako systemu analogicznego do żywego organizmu. Janusz Reykowski - prekursor. Podstawowe f-cje osobowości: a) kontrolowanie poznawcze; b) dostarczanie podstaw do ewaluacji zdarzeń innych ludzi i samego siebie; c) programowanie działań; d)sterowanie przebiegu działań. Ad a)nadawanie sensu naszym doświadczeniom bądź zachowaniom; Ad b) ewaluacja jest to ocena; dostarczamy informacji do oceny innych ludzi i zdarzeń; Ad c) uwzględniamy nasze możliwości; Ad d) zapewnienie i podtrzymanie integracji psychologicznej człowieka adaptacja-> przystosowanie się. Zachowanie wiary w siebie. Poczucie własnej autonomi - kontroli nad tym co robimy. Mechanizmy: a) pojecie własnej osoby; b)samoświadomość; c) wielopoziomowy proces samoregulacji. Wiedza osobista - to co myślimy osobie. Wiedza deklaratywna tzw. `'wiedza że'' łatwo dostępna można ją modyfikować, przetwarzanie informacji przebiega powoli. Wiedza proceduralna tzw.'' Wiedza ja''nie dostępna naszej świadomości, trudna do zmodyfikowania przetwarzanie informacji bardzo szybko; zawarta w mechanizmach obronnych. Typy przetwarzania informacji a) kontrolowane - zasoby poznawcze: uwaga, pamięć, myślenie ma charakter sekwencyjny, przebiega sekwencyjnie i powoli; b) automatyczne - po jakimś czasie wykonują czynności automatycznie. Konstruowanie poznawcze - może być świadome (wtedy gdy myślimy o przeszłości) bąź nieświadome. Adaptacja przez konstruowanie własnej przyszłości- ustalenie jakiś celów i dążenie do tego celu. a) formowanie się zadań życiowych i wytworzenie długodystansowych celów; b)plany ich realizacji. Wyćwiczenie perfekcyjne czynności. Strategie adaptacyjne: a)heurystyki symulacji- konstruujemy przyszłe wydarzenia nowy scenariusz wydarzenia; b) optymistyczne oczekiwanie- ma na celu określenie przyszłego celu; c) paca wyobraźni - wyobrażenie siebie w sytuacji kiedy cel został spełniony; d) strategie samoutrudniania - rzucanie samemu sobie kłód pod nogi; e) defensywy pesymizmu - straszymy siebie by wywołać motywacje do działań; f) nierealistyczny optymizm- u zwykłych przystosowanych osób; Adaptacja przez konstruowanie własnej przeszłości Mechanizmy obronne- nieświadomie strategie poznawcze. Modyfikowanie pamięci - usuwanie niewygodnych faktów dla nas, uzupełniamy faktami które dla nas są logiczne. Atrybucje przyczynowe - procesy wyjaśniania przyczyn wydarzeń, człowiek angażuje się w nie szczególnie chętnie kiedy zjawiska są nieoczekiwane. Atrybucje nie zawsze służą adaptacji. 4. Pesymistyczny styl eksplantacji skłonność do wyjaśniania własnych kłopotów i niepowodzeń przyczynami stałymi. Optymistyczny styl eksplantacji przypisywanie niepowodzeń czynnikom zmiennym, specyficznym i zewnętrznym. Procesy uzasadnienia i usprawiedliwienia swojego zachowania Porównanie społeczne w dół - czyli porównania z osobami, które znalazły się w podobnej do nas trudnej sytuacji ale ich położenie jest znacznie gorsze. Porównanie społeczne w górę - a więc porównanie z osobami podobnymi do niego ale mający większe niż on osiągnięcia w ważnej dla niego dziedzinie. Myślenie kontrfaktyczne chodzi po prostu o myślenie `' co by było , gdyby'' w które angażujemy się szczególnie łatwo wtedy, kiedy dojdzie do zdarzenia nieoczekiwanego i emocjonalnie pobudzającego. Gdybanie w górę - a wiec tworzenie w wyobraźni scenariusza niż ten, który rzeczywiście miał miejsce. Gdybanie w dół - wyobrażenie sobie gorszego biegu zdarzeń; służy przede wszystkim poradzeniu sobie z negatywnymi emocjami, na przykład pocieszeniu siebie, rozładowaniu napięcia.
Psychoanaliza to zarówno teoria osobowości, jak i kliniczna szkoła interpretacji zaburzeń, metoda leczenia, ale też metoda badawcza . Psychoanaliza stała się częścią kultury. Psychoanaliza tłumaczy nie tylko fakty kliniczne, czyli zachowanie zaburzone .Równie chętnie wyjaśnia zdarzenia normalne i fakty banalne. Na podejście ściśle psychoanalityczne składają się cztery założenia:(1) o doniosłej roli procesów nieświadomych, (2) o konfliktach i obronach, (3) o kompleksie Edypa,(4) o - centralnej w rozwoju osobowości roli popędów seksualnego i agresywnego. Psychoanaliza: teoria klasyczna Freud ujmował dynamikę funkcjonowania procesów psychicznych z kilku
punktów widzenia, które stopniowo złożyły się na zbiór założeń teoretycznych psychoanalizy, zwany metapsychologią. Rapaport i Gill (1959) zebrali i usystematyzowali te założenia, wyróżniając pięć wzajemnie ze sobą powiązanych. Perspektyw teorii (lub aspektów),
zwanych też modelami psychiki. Są to modele: (1) dynamiczny - prowadzający założenie o roli i działaniu popędów libidinalnego i agresywnego;(2) ekonomiczny - zakładający, w jaki sposób funkcjonuje (czy-raczej przemieszcza się w psychice) energia; (3) topograficzny - systematyzujący i różnicujący procesy psychiczne na świadome, przedświadome i nieświadome;(4) rozwojowy (lub genetyczny) - wyróżniający stadia rozwoju i wskazujący, że teraźniejszość człowieka kształtowana jest przez jego przeszłość;(5) strukturalny - opisujący trzy struktury psychiczne: id, ego i superego. Teoria popędów (aspekt dynamiczny) Siłą motywującą zachowanie są popędy: libidinalny i agresywny. Wszystkie inne motywy są wobec tych dwóch pochodne. Popęd seksualny - lub libido - rozumiany jest szeroko. Jest to potrzeba seksualna, ale też poszukiwanie przyjemności, zmysłowość, miłość- każdy składnik
pozytywnych relacji z innymi i element konstruktywnej motywacji naszych działań. Pojęcie popędu dotyczy więc nie tylko wewnętrznego impulsu popędowego (bodźca), ale obejmuje także jego psychiczną, dynamiczną reprezentację, zawierającą w sobie potrzebę jego rozładowania. Energia psychiczna (aspekt ekonomiczny) Owo naładowanie energią psychiczną (na podobieństwo ładunku elektrycznego, czyli energii, którą naładowane są ciała fizyczne) nazwane zostało kateksją. Motywy nieświadome (model topograficzny) Psychiczny determinizm - kluczowe założenie dla zrozumienia osobowości w ujęciu psychoanalizy - przekonuje, że w naszym funkcjonowaniu psychicznym nic nie dzieje się przez przypadek. Cokolwiek robimy, czujemy, myślimy, o czym marzymy lub śnimy, ma
swój psychologiczny motyw. Przykładami działania procesów nieświadomych, prócz takich
symptomów, jak paraliż histeryczny, są: pomyłki językowe, nagłe zaniki pamięci, a także symbolika marzeń sennych. Świadoma aktywność psychiczna obejmuje to, co doświadczane jest bezpośrednio i stanowi najmniejszą część życia psychicznego. Przedświadome są fakty, zdarzenia, spostrzeżenia, które pozostają w nieświadomości, lecz łatwo mogą zostać z niej wydobyte, jeśli tylko skupimy na nich uwagę. W języku psychologii współczesnej przedświadomość obejmowałaby te zdarzenia zakodowane w pamięci długotrwałej, które łatwo możemy sobie przypomnieć. Największa część aktywności psychicznej pozostaje jednak poza zasięgiem świadomości. Nieświadome są natomiast wszystkie te treści naszego życia psychicznego, których nie akceptujemy. Mogą to być zagrażające wspomnienia z dzieciństwa, ale też doświadczenia bieżące: myśli, lęki, nadzieje, impulsy i pragnienia*. Zwykle nie są one w ogóle dostępne świadomości, a jeśli tak - to niezwykle rzadko. Freud
przyjął, że na granicy procesów nieświadomych i przedświadomych operują procesy cenzurujące, które zapobiegają przedostaniu się tego, co silnie zagrażające, do strefy uświadamianej. Konflikt, lęk i mechanizmy obronne Przedstawionych dotąd pięć aspektów teorii psychoanalizy tworzy jej metapsychologię. Natomiast założenia dotyczące konfliktu, wyparcia i mechanizmów obronnych uważa się za tak zwaną teorię kliniczną psychoanalizy.
Freud wyróżniał trzy typy lęku: rzeczywistości (obiektywny), neurotyczny i moralny (1) Lęk obiektywny powstaje w wyniku niebezpieczeństwa lub zagrożenia mającego swe źródło w otoczeniu zewnętrznym. Ego, opierając się na doświadczeniu, uczy się radzenia sobie z lękiem przez unikanie zagrażających sytuacji lub uczuć. Uczy się też przewidywać sytuacje, które wzbudzają lęk.(2) Lęk neurotyczny rodzi się z opozycji celów id i ego. Motywowane
popędem id ustawicznie domaga się obiektu (obiektu kateksji, który mógłby rozładować popęd), ego zaś podejmuje próby przeciwdziałania obsadzeniu obiektu, starając się utrzymać efekty wyparcia. Chroni się w ten sposób przed zdominowaniem przez id. Lęk neurotyczny
może powstawać także w efekcie kar lub jakiejkolwiek innej frustracji popędów libidinalnych. Klinicznie manifestuje się w trzech formach: jako lęk nieokreślony (niezwiązany), fobie lub reakcje paniki. (a) Lęk nieokreślony (w psychiatrii polskiej zwany też bezprzedmiotowym) jest stałą obawą osoby, że przydarzy się jej coś strasznego. Charakterystycznym doświadczeniem jest ciągły, bezprzedmiotowy niepokój, który często odnoszony jest do dowolnych wydarzeń w otoczeniu, mających "związać" lęk. Faktycznie jednak osoba obawia się, że stała presja id przekroczy możliwości kontroli ego i zredukuje je do stanu niemowlęcej bezradności.(b) Fobia przejawia się jako intensywny, irracjonalny strach. Jego irracjonalność polega na tym, że jego poziom jest nieproporcjonalnie wysoki w stosunku do rzeczywistego niebezpieczeństwa, jakie niesie przedmiot lęku. (c) Reakcja paniki rozumiana jest jako nagłe pojawienie się intensywnego, paraliżującego strachu bez widocznego powodu. Osoba doświadczająca paniki nie potrafi wskazać żadnego wydarzenia, które mogłoby wyjaśnić jej strach. (3) Lęk moralny jest rezultatem konfliktu pomiędzy impulsami id a superego. Id, dokonawszy wyboru obiektu, pragnie zrealizować popęd
w rzeczywistym lub wyobrażonym działaniu. Superego przeciwstawia tym pragnieniom zakazy sumienia. Chociaż impuls id zostaje w ten sposób zablokowany, konflikt utrzymuje się z niezmienioną siłą.
Nurt humanistyczny: przyszłość człowieka tkwi w teraźniejszości. Podstawowe założenia Psychologia humanistyczna powstała w wyniku niezgody na psychoanalizę i behawioryzm, zniecierpliwiona psychoanalitycznym założeniem o bezwzględnym uwarunkowaniu zachowania przeszłością i zdegustowana behawiorystycznym wyjaśnianiem zachowania w kategoriach nagród i kar. Nazywana "trzecią siłą" w psychologii , wbrew
temu, co sugeruje nazwa, nie była monolitem. Złożyły się na nią co najmniej cztery różne orientacje psycholgiczno-filozoficzne:(1) teorie Ja,(2) elementy filozofii egzystencjalnej,
(3) pewne elementy fenomenologii, (4) religijne i filozoficzne idee Wschodu, takie jak taoizm, wskazujący drogę życia. w harmonii z wszechświatem (z Drogą Wszechświata - Tao), czy buddyzm zen. Hierarchia potrzeb Maslow wyróżnił pięć głównych klas potrzeb: (1) fizjologiczne, (2) bezpieczeństwa, (3) przynależności i miłości, (4) szacunku i samoakceptacji oraz (5) samorealizacji, zakładając, że ich organizacja jest hierarchiczna. Oznacza to, że
realizacja potrzeby z każdego kolejnego poziomu hierarchii jest możliwa pod warunkiem zaspokojenia potrzeby z poziomu niższego. Innymi słowy - potrzeba z wyższego poziomu hierarchii nie przejawi się, dopóki nie zostanie zaspokojona poprzedzająca ją potrzeba z
poziomu niższego. Im wyżej w hierarchii znajduje się dana potrzeba, (1) tym później
pojawia się w rozwoju filogenetycznym i ontogenetycznym, (2) tym mniejsze jej znaczenie dla biologicznego przetrwania organizmu i (3) w tym mniejszym stopniu subiektywnie odczuwana jest jako nagląca, toteż jej gratyfikacja może być odroczona (opóźniona). Najwyżej w hierarchii znajduje się klasa potrzeb samorealizacji. Funkcjonują one m innej zasadzie niż wszystkie potrzeby znajdujące się niżej w hierarchii. Potrzeby samorealizacji są bowiem potrzebami wzrostem lub metapotrzebami, natomiast pozostałe to potrzeby niedoboru (braku), zwane też podstawowymi. Potrzeby wzrostu w przeciwieństwie do potrzeb niedoboru:(1) Działają według zasady "im więcej, tym lepiej" - ich realizacja
rozbudza potrzebę, zwiększając lub utrzymując motywację na tym samym poziomie.
(2) Dostarczają emocji pozytywnych napięcia związane z potrzebami wzrostu odczuwane są jako przyjemne i pożądane. Napięcia sygnalizujące potrzeby niedoboru są przykre i często nieakceptowane.(3) Ich realizacja jest względnie niezależna od otoczenia, podczas
gdy zaspokojenie potrzeb niedoboru zależy od innych ludzi (od ich "życzeń, kaprysów, dobrej woli, nagród i kar" (4) Koncentrują osobę na przedmiocie potrzeby - w tym sensie jest
ona zdolna przekroczyć "własne ego". Potrzeby niedoboru koncentrują na samej potrzebie i na własnej osobie.(5) Chociaż zaspokajanie potrzeb niedoboru zapobiega chorobie, to
jednak tylko realizacja potrzeb wzrostu zapewnia fizyczne i psychiczne zdrowie, rozumiane jako: sprawność biologiczna, długowieczność, dobry sen, apetyt, ale też większe poczucie
szczęścia, pogoda ducha i bogatsze życie wewnętrzne Rozbieżność między Ja a doświadczeniem Pojęcie Ja (self-concept) tworzy się w procesie dorastania, w miarę jak jednostka wyodrębnia spośród swoich doświadczeń te, które związane są z nią samą. W pojęciu Ja reprezentowane są: (1) spostrzegane własne cechy, (2) spostrzegane relacje z innymi osobami oraz (3) przypisywane im wartości. Reprezentacja ta obejmuje doświadczenie wraz z nadanym mu znaczeniem, wynikającym z doświadczeń przeszłych i z przewidywania wydarzeń przyszłych. Potrzeba akceptacji (positive regard) jest uniwersalną i stałą potrzebą człowieka - dla dobra rozwoju powinna być zaspokajana bezwarunkowo. Akceptacja warunkowa sprawia, że dziecko uczy się reagować na własne doświadczenie jako na mniej lub bardziej wartościowe. Warunki uzyskania akceptacji otoczenia stają się warunkami własnej wartości (samoakceptacji) i jako składnik pojęcia Ja zaczynają
decydować o tym, czy dane doświadczenie znajdzie się w polu świadomości, czy też nie. Zachowanie obronne, choć wewnętrznie niespójne, podejmowane jest jednak ze względu na treść pojęcia Ja. Natomiast zachowanie zdezorganizowane prowadzi do rozpadu pojęcia
Ja, które przestaje pełnić funkcję regulującą zachowanie. W obydwu wypadkach powód jest zasadniczo ten sam: wyposażenie wiedzy o sobie samym w warunki własnej wartości Ciało i odrzucone Ja. Tak więc funkcjonowanie neurotyczne jest procesem odrzucania (wypierania się - disowned) własnego Ja poprzez unikanie kontaktu z własnym doświadczeniem. Proces ten ma różne poziomy, nazywane przez Perlsa warstwami. Cztery pierwsze to kolejne poziomy odrzucania samego siebie, natomiast ostatnia, zwana warstwą eksplozji, jest wyrażeniem emocji, a więc doświadczeniem kontaktującym człowieka z jego prawdziwym Ja. (1) Poziom działań fałszywych wyznaczony jest przez idealny obraz samego siebie, ukształtowany pod wpływem wymagań i wzorów kultury: osób znaczących, autorytetów, filozofii, religii, a nawet komiksów ;(2) Poziom drugi to lęk, opór i sprzeciw wobec naszego
autentycznego Ja. Przejawiają się one powstrzymywaniem energii i unikaniem doświadczania napięcia. Boimy się być tym, kim jesteśmy,ponieważ boimy się społecznych konsekwencji takiego zachowania: tego, że ktoś nas odrzuci, wyśmieje itp.(3) Poziom trzeci to impas. Powstaje wówczas, gdy osoba nie jest gotowa bądź nie chce użyć własnych możliwości, a pomoc z otoczenia nie nadchodzi. Impas polega na zaniechaniu prób zmiany sytuacji.
Powoduje nasilanie "gier" z samym sobą i otoczeniem. Impasem jest na przykład niemożność podjęcia decyzji, kiedy to rozważamy rozmaite zewnętrzne "za i przeciw", zamiast odwołać się do tego, czego chcemy.(4) Poziom czwarty to implozja. Oznacza skierowanie energii do
wewnątrz i "zamrożenie jej zamiast wyrażenia w działaniu. Implozja to zahamowana, niewyrażona emocja, najczęściej złości. Przejawia się sztywnością, bezruchem, poczuciem bycia.(5) Poziom wybuchu; eksplozji ujawnia się w procesie terapii po przejściu przez stan implozyjny i jest wyrażeniem emocji: wybuchem radości, rozpaczy, gniewu, zależ" nie od energii zmagazynowanej w warstwie implozyjnej.