METODY POSTĘPOWANIA W PROFILAKTYCE ZAKAŻEŃ W OPIECE ZDROWOTNEJ

ASEPTYKA

To ogół zasad postępowania mającego doprowadzić do osiągnięcia stanu względnej jałowości w obrębie określonych części ciała, np. na skórze rąk lub w zakażonej ranie, by zmniejszyć ryzyko przeniesienia do ustroju czynników chorobotwórczych z zewnątrz organizmu.

Do tego celu stosuje się różne środki, m.in. Chemiczne roztwory o działaniu dezynfekcyjnym (odkażającym)

ASEPTYKA

Zespół zabiegów mających na celu niedopuszczenie drobnoustrojów do określonego środowiska, np. do rany. Osiąga się to przez posługiwanie się wyjałowionymi narzędziami chirurgicznymi w czasie zabiegu chirurgicznego i podczas zmiany opatrunków oraz użycie wyjałowionego materiału opatrunkowego i bielizny operacyjnej

ASEPTYKA

= przestrzeganie jałowości

CEL POSTĘPOWANIA ASEPTYCZNEGO

Niedopuszczenie do zakażenia lub zanieczyszczenia drobnoustrojami rany, miejsca, materiału, narzędzi czy sprzętu. W postępowaniu aseptycznym zmierza się do zapobieżenia wtargnięciu lub zawleczeniu drobnoustrojów patogennych dla organizmu gospodarza dzięki posługiwaniu się przez personel materiałami i narzędziami wyjałowionymi, tj. pozbawionymi mikroorganizmów, w tym sporów

ANTYSEPTYKA

Postępowanie odkażające, wyjaławiające, którego celem jest zabicie wszystkich drobnoustrojów (bakterii, wirusów, grzybów) w danej przestrzeni, na określonych przedmiotach, na rękach, w ranie lub w jej otoczeniu itp.

ZASADY ZAPOBIEGANIA ZAKAŻENIOM

• Zasada izolacji źródła skażenia lub zakażenia od innych osób i urządzeń

• Zasada przecinania dróg transmisji zakażenia

ZASADA IZOLACJI

Obowiązuje podczas opieki nad pacjentami wysoce zakaźnymi (np. chorzy na cholerę) i mniej zakaźnymi dla otoczenia (np. infekcje górnych dróg oddechowych)

Techniki izolacji obejmują:

• Ścisłą izolację chorych

• Osoby, które miały kontakt z chorymi na choroby wysoce zakaźne

• Drogi oddechowe przez stosowanie masek z filtrami oddechowymi

• Izolację od toksycznych lub zakażonych materiałów (np. szczelne pakowanie pojemników ze skażonymi przedmiotami lub substancjami)

• Zakładanie ubrań ochronnych, rękawic, masek, okularów chroniących twarz i oczy

METODY ZAPOBIEGANIA ZAKAŻENIOM

• Stosowane przez personel, tj.: mycie rąk, używanie rękawic ochronnych, masek, osłon na oczy i twarz, fartuchów

• Dotyczące pacjenta, np.: środki utrzymania higieny osobistej

• Dotyczące miejsca opieki zdrowotnej, tj.:, jakości procesów dezynfekcji i sterylizacji, urządzeń utrzymania higieny osobistej, rodzaju wentylacji pomieszczeń, obecności pojemników na odpady itp.

MYCIE RĄK PRZEZ PERSONEL MEDYCZNY

FAKTY

• Zakażenia szpitalne w ponad 50% przypadków przenoszone są przez ręce personelu

• Mycie rąk jest najprostszą i najbardziej skuteczną metodą zapobiegania przenoszeniu drobnoustrojów pomiędzy personelem i pacjentami

• Ręce personelu są podstawowym i najczęściej używanym „narzędziem” w wykonywaniu wszystkich czynności przy pacjentach

• Rękawiczki ochronne nie zwalniają z obowiązku mycia rąk

• Liczba bakterii na dłoniach personelu medycznego waha się od 3, 9x104 do 4, 6x106 bakterii/cm 2

CEL MYCIA RĄK

Usunięcie zanieczyszczeń i bakterii, które skolonizowały skórę rąk podczas pielęgnacji chorego, karmienia i podawania pożywienia czy leków, korzystania z łazienki i dotykania części ciała albo przedmiotów zakażonych. Jako skażone biologicznie należy również traktować przedmioty, bieliznę, pościel i inne wyposażenie pokoju, w którym przebywa osoba chora, a także powierzchnie podłóg i ścian takiego pomieszczenia.

FORMY HIGIENICZNEGO MYCIA RĄK:

1. SPOŁECZNE/SOCJALNE MYCIE RĄK- oczyszczenie rąk z flory przejściowej za pomocą zwykłego mydła i wody (redukuje ilość bakterii przejściowych z niezbyt zabrudzonych rąk i na krótki okres czasu). Stosuje się je:

• Przed dotknięciem pożywienia i karmieniem chorego

• Po wyjściu z toalety

• Przed i po pielęgnacji chorego (kąpiel, ścielenie łóżka)

• Zawsze po zabrudzeniu rąk

2. UWAŻNE MYCIE RĄK- w celu oczyszczenia ich po kontakcie z pacjentem za pomocą zwykłego mydła i wody; powoli i tylko częściowo usuwa florę przejściową na krótki okres czasu.

3. HIGIENICZNA DEZYNFEKCJA RĄK- w celu ich dezynfekcji po kontaminacji za pomocą środka alkoholowego, który szybko niszczy florę przejściową na krótki okres czasu

4. CHIRURGICZNE MYCIE RĄK- w celu dezynfekcji przedoperacyjnej, na ogół za pomocą mydeł antyseptycznych oraz roztworów alkoholowych w celu powolnego zniszczenia i usunięcia drobnoustrojów przejściowych oraz szybkiego ograniczenia liczby drobnoustrojów osiadłych, aby zapobiec zanieczyszczeniu nimi rany w przypadku nieszczelności rękawic. Stosowane jest w celu uzyskania dłuższego efektu oczyszczenia skóry rąk z flory przejściowej i osiadłej/stałej.

Schemat higienicznego mycia rąk

Technika mycia rąk według aylife- w załączeniu

DEZYNFEKCJA

To proces inaktywowania mikroorganizmów znajdujących się na nieożywionych powierzchniach, prowadzony w celu zapobieżenia wystąpieniu zakażeń, często egzogennych wywołanych florą przejściową, nabywanych od innych chorych, personelu szpitalnego, sprzętu medycznego lub pochodzących ze środowiska

Poziomy dezynfekcji

Wysoki poziom dezynfekcji- w wyniku dezynfekcji dochodzi do zniszczenia wszystkich mikroorganizmów z wyjątkiem dużej ilości spor bakterii

Średni poziom dezynfekcji- inaktywuje prątki gruźlicy, wegetatywne formy bakterii, większość wirusów i grzybów, ale nie koniecznie zabija spory

Niski poziom dezynfekcji- zniszczeniu ulega większość bakterii, niektóre wirusy i grzyby; jednak niektóre mikroorganizmy mogą przeżyć ten proces, w tym prątki gruźlicy albo spory bakterii.

METODY DEZYNFEKCJI

Dezynfekcje przeprowadza się z użyciem środków chemicznych lub fizycznych takich jak np.:

• Temperatura gotowania (np. podczas dezynfekcji w maszynach do mycia basenów szpitalnych)

• Promienie ultrafioletowe stosowane do dezynfekcji np. powietrza i powierzchni w salach zabiegowych

W Polsce sprawdzaniem, jakie środki i preparaty spełniają wymagania zajmuje się Państwowy Zakład Higieny w Warszawie, który również opracowuje i publikuje wykazy preparatów dopuszczonych do stosowania

Preparaty dezynfekcyjne inaktywujące drobnoustroje zawierają różne substancje aktywne:

-aldehydy (formalina, aldehyd glutarowy),

-alkohole (alkohole alifatyczne, aryloalifatyczne),

-chlorowce (chlor, jod, podchloryn sodu, chloraminy, kwas trichloro-izocyjanowy),

-pochodne biguanidyny (chloroheksydyna, aleksydyna),

-związki fenolu (bifenole, alkilofenole, halogenofenole),

-kationowe związki powierzchniowo czynne (amfolity, batoiny, sole tetraalkiloamoniowe),

-związki utleniające (nadtlenek wodoru, nadmanganiany, nadkwasy organiczne, nadborany, nadsiarczany).

W placówkach służby zdrowia do dezynfekcji używane są:

• do narzędzi - Sekusept, Sekusept Pulver.

• do powierzchni - Virkon, Incidin Plus, Incidur Spray, Medicarine, Savo-Prim.

• do endoskopów - Sekusept Aktiv.

• do rąk - AHD 2000, Spitaderm, Skinman Soft.

Dobierając środek dezynfekcyjny należy kierować się zasadami odnoszącymi się do:

• Celu jego użycia (dezynfekcja powierzchni, narzędzi, sprzętu medycznego, bielizny)

• Rodzaju zanieczyszczeń (powierzchnie wolne od zanieczyszczeń organicznych)

• Zalecanych parametrów (stężenie składnika aktywnego, czas kontaktu)

BŁĘDY POPEŁNIANE PODCZAS PRZYGOTOWYWANIA ŚRODKÓW DEZYNFEKCYJNYCH

• Niesterylizowanie każdorazowo naczynia przeznaczonego na roztwór roboczy

• Stosowanie korków z waty lub gazy

• Pozostawianie otwartych pojemników

• Odmierzanie stężonego roztworu „na oko”

• Brak oznaczenia daty sporządzenia

Wstępnie wydezynfekowany, a następnie umyty sprzęt poddaje się procesowi dezynfekcji lub sterylizacji- w zależności od dalszego przeznaczenia:

• Narzędzia, które mają kontakt z uszkodzoną tkanką lub naruszają ciągłość powłok ciała, muszą być sterylne, czyli wolne od wszelkich form drobnoustrojów, zarówno wegetatywnych jak i przetrwalników

• Narzędzia, które mają kontakt z nieuszkodzoną błoną śluzową, powinny być sterylne.

• Narzędzia i sprzęt, które mają kontakt z nieuszkodzoną skórą, powinny być wolne od form wegetatywnych drobnoustrojów, czyli poddane dezynfekcji

POSTĘPOWANIE Z ZANIECZYSZCZONYM SPRZĘTEM MEDYCZNYM

Wszystkie zużyte lub skażone narzędzia oraz sprzęt przygotowywany do ponownego zastosowania w procedurach medycznych muszą być odpowiednio:

• Dezynfekowane (np. przez moczenie w wybranych roztworach)

• Ręcznie oczyszczone lub umyte z widocznych zabrudzeń

• Spłukane z ewentualnych pozostałości środków dezynfekcyjnych

POSTĘPOWANIE Z ZANIECZYSZCZONYM SPRZĘTEM MEDYCZNYM

• Dokładnie osuszone

• Pakowane (w opakowania jednorazowego użytku, papier sterylizacyjny lub włókninę, w formie pakietów następnie wkładanych do kontenerów lub innych pojemników) i poddawane sterylizacji.

Dezynfekcja

• Termiczna- przeprowadzana w automatycznych urządzeniach myjąco- dezynfekujących, które służą do jednoczesnego mycia i dezynfekcji termicznej lub chemicznej sprzętu medycznego. Zaletą tej dezynfekcji jest:

• Jednoczesne mycie i dezynfekcja w tym samym procesie zapewniającym bezpieczne warunki pracy dla personelu

• Możliwość kontroli procesu dezynfekcji za pomocą testów kontrolnych oraz pomiaru temperatury

• Zapewnienie szerokiego zakresu działania bójczego

• Dezynfekcja komorowa- służy do dezynfekcji termiczno- chemicznej materacy, koców, poduszek, przedmiotów z wełny, ubrań, itp. Doboru czynnika biobójczego dokonuje się w zależności od rodzaju skażeń i wytrzymałości materiału poddawanego dezynfekcji.

• Dezynfekcja powierzchni- w zależności od wielkości powierzchni i materiału zanieczyszczającego stosujemy różnego rodzaju środki.

STERYLIZACJA

(wyjaławianie) to proces, którego celem jest usunięcie wszystkich form drobnoustrojów (także spor) w określonym środowisku, materiałach, na sprzętach lub przedmiotach oraz w lekach, tak by uzyskać zniszczenie więcej niż 99, 999% mikroorganizmów

METODY STERYLIZACJI

1. Z wykorzystaniem czynników fizycznych:

• Energia cieplna, którą stosuje się w technologiach wysokotemperaturowych (powyżej 121 st. Celsjusza)

• Para wodna

• Spalanie lub kremacja odpadów medycznych

• Promieniowanie jonizujące, które wykorzystuje się w sterylizacji radiacyjnej

• Mechaniczną separację przez filtrowanie

2. Z wykorzystaniem czynników chemicznych:

• Działanie gazów sterylizujących (np. tlenku etylenu, par nadtlenku wodoru, formaldehydu)

• Immersję, czyli zanurzanie w roztworach dezynfekujących o właściwościach sterylizujących (np. w aldehydzie glutarowym)

WYBRANE ZASADY UŻYTKOWANIA ASEPTYCZNEGO SPRZĘTU I MATERIAŁÓW

• Sterylność jest utrzymana przy dotykaniu sterylnego narzędzia z innym, również sterylnym

• Sterylny przedmiot, który dotknął niesterylnego przedmiotu, jest uważany za zakażony

• Każdy częściowo otwarty pakiet jest uznawany za zakażony, a więc nieprzydatny do użycia w sterylnych warunkach

• Im więcej czasu minęło od procesu sterylizacji, tym większe prawdopodobieństwo, że nie będzie utrzymana sterylność

• Przemysłowo pakowane sterylne przedmioty nie są sterylne, jeśli minął termin ważności ich użycia

• Każdy sterylny przedmiot jest otwierany albo odkrywany i tylko kwestią czasu jest jak szybko stanie się on zakażony

• Zewnętrzny margines o szerokości 2, 5 cm sterylnej powierzchni uważany jest za strefę niesterylną

• Jeśli sterylny pakiet został zmoczony, to stał się przepuszczalny dla mikroorganizmów, a więc jest zakażony

• Każdy otwarty sterylny pakiet albo pole jest uważane za zakażone, jeżeli było pozostawione bez nadzoru

Efektywność sterylizacji zależy od:

• Sposobu przygotowania materiału do sterylizacji (oczyszczanie fizyczne, dezynfekcja, mycie, suszenie, sposób opakowania)

• Prawidłowego przebiegu procesu sterylizacji- stały monitoring

• Monitoringu procesu sterylizacji za pomocą wskaźników fizycznych, chemicznych oraz biologicznych

• Prawidłowego przechowywania sprzętu po sterylizacji

KONTROLA SKUTECZNOŚCI PROCESU STERYLIZACJI

W trakcie i po zakończeniu procesu sterylizacji prowadzi się kontrolę i ocenę jego skuteczności:

• Za pomocą wskaźników fizycznych (takich jak: manometry, termometry, świetlne lampy kontrolne, wydruki i kartony kontrolne), które mierzą punktowo wybrany parametr, monitoruje się stan techniczny urządzenia i parametry techniczne samego procesu

• Za pomocą paskowych wskaźników chemicznych (zmieniających barwę w zależności od parametrów przebiegu sterylizacji) sprawdza się osiąganie wymaganych cech wewnątrz załadunku

• Za pomocą wskaźników biologicznych eksponowanych w sterylizatorze ocenia się w kolejnych dobach po zakończeniu sterylizacji jej skuteczność mikroorganiczną

Wybór metody i techniki dezynfekcji uzależniony jest od

-celu (jakie drogi szerzenia się drobnoustrojów mają ulec przerwaniu),

-zakresu działania, (jakie drobnoustroje należy wyeliminować),

-miejsca, (w jakim środowisku drobnoustroje mają ulec zniszczeniu).

3

---