PROFILAKTYKA ZAKAŻEŃ W OPIECE ZDROWOTNEJ
Termin profilaktyka (zapobieganie) odnosi się zarówno do technik przeciwdziałających wystąpieniu niedomagania, prowadzenia wczesnego wykrywania oraz diagnozowania chorób, jak i do przerwania i zahamowania dalszego rozwoju choroby wykrywania oraz diagnozowania chorób, jak i do przerwania i zahamowania dalszego rozwoju choroby.
Termin profilaktyka kontekście celów ochrony zdrowia, działalność zapobiegawcza obejmuje promocję zdrowia, jego utrzymywanie albo odbudowę wówczas, gdy jest ono naruszone, czy też ograniczanie cierpienia i dyskomfortu w przebiegu choroby nieuleczalnej.
Zapobieganie może występować na różnych poziomach:
Fazy profilaktyki
1. Zapobieganie pierwszej fazy jest przeciwdziałaniem powstawaniu choroby przez zwiększenie odporności osobniczej na zachorowania lub zmniejszenie ekspozycji osób wrażliwych na czynniki szkodliwe.
W fazie pierwszej (zapobiegania) działalność skierowana może być:
na jednostkę (zapobieganie swoiste), specyficznie ją chroniąc przed daną chorobą (np. przez immunizację);
na środowisko (zapobieganie nieswoiste), związane z poprawą np. jakości wody pitnej dzięki wzbogacaniu jej we fluor (zapobieganie próchnicy zębów);
na społeczeństwo w jego środowisku (promocja zdrowia).
Zapobieganie może występować na różnych poziomach:
2. Zapobieganie drugiej fazy (w przedklinicznym stadium choroby) polega na wczesnym wykrywaniu choroby i jej leczeniu (badania przesiewowe, badania okresowe).
Zapobieganie może występować na różnych poziomach:
3. Zapobieganie trzeciej fazy (w stadium pełnego rozwoju choroby) ma na celu przywrócić choremu pełnię zdrowia lub sprawność czynnościową (np. zabiegi rehabilitacyjne przeciwdziałające nasilaniu się inwalidztwa).
Zdrowi ludzie w naturalny sposób są skażeni biologicznie: kał ludzki zawiera około 1013 bakterii/gram, a ilość mikroorganizmów na skórze waha się między 100 a 10 000/cm2.
Wiele gatunków mikroorganizmów zasiedla też błony śluzowe, tkankę podskórną, mięśnie, kości i jamy ciała (otrzewną, opłucną, pęcherz moczowy), które zwykle są sterylne, tj. zawierają niewykrywalne organizmy.
Jeśli rozwija się uogólniona albo miejscowa reakcja na takie skażenie, wówczas występuje zakażenie z oznakami zapalenia.
Zakażenie lub infekcja- jest skutkiem wniknięcia do ustroju gospodarza i rozwoju w nim, albo namnożenia się, żywego czynnika infekcyjnego, którym mogą być:
grzyby, pierwotniaki, bakterie, wirusy lub priony.
Zakażenie nie jest synonimem choroby zakaźnej, ponieważ efekt zakażenia może być utajony albo jawny (z widocznymi objawami).
Obecność żywego czynnika infekcyjnego na zewnętrznych powłokach ciała nosi nazwę infestacji, jak to ma miejsce w przypadku inwazji parazytów, np. wszy lub świerzbu.
Obecność takiego czynnika nie zawsze wystarcza do wywołania choroby zakaźnej, ale wskazuje na skażenie lub zanieczyszczenie biologiczne.
Zanieczyszczenie lub skażenie (inaczej kontaminacja) to obecność czynnika infekcyjnego na powierzchni ciała, ubrania, pościeli, zabawkach, narzędziach lub w płynach (woda, mleko) albo substancjach, np. pokarmowych.
Termin „skażenie" stosuje się do określenia obecności w środowisku ofensywnego czynnika zakażającego, ale niekoniecznie wywołującego chorobę zakaźną (skażenie powierzchni ciała nie musi spowodować rozwoju procesu chorobowego, natomiast zakażona żywność może być przyczyną zatrucia pokarmowego u osób wrażliwych).
Poznanie praw szerzenia się chorób jest istotne dla pracowników medycznych, gdyż umożliwia zastosowanie odpowiednich środków ochronnych, ustalenie bezpiecznych norm natężenia czynnika i zasad bezpiecznej pracy w jego obecności.
Prawo zagęszczenia populacji.
Nasilenie działania czynnika szkodliwego dla zdrowia ludzi, zwierząt i roślin rośnie wprost proporcjonalnie wraz z zagęszczaniem populacji.
W dużych skupiskach osobników, w których działa negatywny czynnik, obserwuje się częstsze występowanie choroby (np. epidemie grypy w dużych miastach).
Prawo długości drogi.
Nasilenie działania czynnika szkodliwego dla zdrowia ludzi, zwierząt i roślin jest odwrotnie proporcjonalne do długości drogi od miejsca największego stężenia
czynnika do wrażliwego organizmu.
Wydłużona droga osłabia możliwość wywołania choroby i dlatego im dłuższa droga od źródła zakażenia, tym bardziej prawdopodobna większa liczba ogniw przenoszenia, a mniejsza ilość patogenów.
Prawo styczności ewolucyjnej.
Nasilenie działania czynnika szkodliwego dla zdrowia jest odwrotnie proporcjonalne do częstotliwości ewolucyjnej styczności z nim, przodków aktualnej populacji.
Brak kontaktu lub bardzo rzadkie albo niskie naturalne stężenie czynnika w czasie rozwoju ewolucyjnego przodków jest przyczyną silniejszego działania i większych szkód organizmu wrażliwego, tym samym np. populację ludzką charakteryzuje wysoka podatność na działanie nieznanych lub nowo ujawniających się czynników szkodliwych.
Prawo skuteczności reakcji organizmu na działanie czynnika szkodliwego.
Stopień skutecznej odpowiedzi obronnej organizmu, zawarty w przedziale od 0 do 100%, zależny jest od szybkości i nasilenia działania szkodliwego czynnika(-ów).
Wyróżnia się trzy grupy odpowiedzi:
natychmiastowe (szybkie, bezpośrednie), np. reakcja alergiczna z burzliwymi oznakami, prowadząca do śmierci włącznie, gdy organizm nie posiada możliwości obrony przed takim czynnikiem;
przewlekłe (wolne i pośrednie), np. skutki lekomanii, alkoholizowania się, gdyż organizm ma zdolność samoobrony i zwalczania czynnika toksycznego;
odległe, np. genetyczne ujawniające się w kolejnym pokoleniu; często czynniki działające na liczne organizmy danej populacji u niektórych osobników nie wywołują zmian, co z kolei może zależeć od ich cech odporności i stanu zdrowia.
Współczesne podejście do problemów zdrowotnych uwzględnia wzajemne oddziaływanie trzech składników odpowiedzialnych za ich wystąpienie u danej osoby, tj. czynników gospodarza, swoistych czynników chorobotwórczych oraz środowiska.
Jednocześnie zdrowie każdego człowieka zależne jest od: jakości własnego (odziedziczonego) aparatu genetycznego, postępowania, w tym stylu życia oraz od zewnętrznych czynników środowiskowych działających na organizm, w tym także od wykonania szczepień ochronnych, badań profilaktycznych, czy jakości usług zdrowotnych.
Szczególnie złożonym środowiskiem jest szpital, gdzie z jednej strony hospitalizowani są ciężko chorzy pacjenci, wymagający odpowiednich warunków przy stosowaniu technik diagnostycznych, pielęgnacyjnych i terapeutycznych, a z drugiej zatrudniony w nim jest personel medyczny, który może być narażony na czynniki chorobotwórcze, zależne z kolei od przebywających tam osób chorych
Przez zakażenie wewnątrzszpitalne- rozumie się takie, które nastąpiło w szpitalu i ujawniło się w okresie pobytu w szpitalu lub po jego opuszczeniu i zostało spowodowane przez udokumentowany epidemiologicznie czynnik chorobotwórczy, pochodzący od innego chorego lub pracowników szpitala albo przez endogenny czynnik mikrobiologiczny.
Endogenne (tzw. samoinfekcje albo autoinfekcje), gdy czynnik przyczynowy jest obecny u pacjenta w czasie przyjęcia do szpitala, ale nie powoduje jeszcze objawów zakażenia; do rozwoju
infekcji dochodzi zaś w trakcie jego pobytu w szpitalu.
Egzogenne, gdy podczas pobytu w szpitalu pacjent kontaktuje się z nowymi czynnikami infekcyjnymi, ulega kontaminacji tych czynników i rozwijają się u niego oznaki zakażenia.
Źródłem zakażeń mogą być: chorzy i nosiciele (ludzie i zwierzęta), zwłoki ludzi i zwierząt, brudne wyposażenie (sanitariaty, sprzęt i aparatura medyczna, sprzęt do zabiegów pielęgnacyjno-higienicznych), żywność, leki przygotowywane i przechowywane niezgodnie z zasadami aseptyki.
Łańcuch epidemiczny składa się z kolejnych ogniw przenoszenia się zarazków, z jednego gospodarza na drugiego, tego samego albo innego gatunku.
Występują w nim: źródło zakażenia, droga lub drogi transmisji, wrota zakażenia i wrażliwy organizm.
Ognisko zakażenia szpitalnego to powiązane czasowo zachorowanie co najmniej 2 osób:
przebywających na tym samym oddziale i spowodowane tymi samymi drobnoustrojami
przebywających na różnych oddziałach, jeśli zachorowania te są powiązane epidemiologicznie.
Środowisko szpitalne może być skażone patogenami, w tym takimi, które zdołały uodpornić się na powszechnie stosowane antybiotyki.
Stąd też, dla podkreślenia trudności w ich leczeniu, zakażenia szpitalne mogą być również określane mianem infekcji oportunistycznych.
Edukacja nie tylko personelu medycznego, w zakresie skutecznych metod zapobiegających występowaniu i rozprzestrzenianiu się zakażeń, w tym w placówkach opieki zdrowotnej, jest w całym cywilizowanym świecie uznaną metodą poprawy jakości świadczeń zdrowotnych.
Systematyczne kontrole, w tym mycia rąk przez personel medyczny, wprowadzane coraz bardziej skuteczne metody dezynfekcji i sterylizacji (wyjaławiania) to główne sposoby ograniczania częstości występowania zakażeń związanych z pobytem pacjenta w szpitalu i innych zakładach opieki zdrowotnej.
Szpitale, poradnie i gabinety to miejsca, w których wykonywane są usługi medyczne, także naruszające ciągłość skóry i błon śluzowych.
W celu zwiększenia bezpieczeństwa osób pielęgnowanych i pielęgnujących stosowane są techniki, które zmniejszają ryzyko przenoszenia i ulegania zakażeniom.
Celem postępowania aseptycznego jest niedopuszczenie do postępowania zakażenia lub zanieczyszczenia drobnoustrojami rany, miejsca, aseptycznego materiału, narzędzi czy sprzętu.
W postępowaniu aseptycznym zmierza się do zapobieżenia wtargnięciu lub zawleczeniu drobnoustrojów patogennych dla organizmu gospodarza dzięki posługiwaniu się przez personel materiałami i narzędziami wyjałowionymi, tj. pozbawionymi mikroorganizmów, w tym sporów.
Antyseptyka to ogół zasad postępowania mającego doprowadzić do osiągnięcia stanu względnej jałowości w obrębie określonych części ciała, np. na skórze rąk lub w zakażonej ranie, by zmniejszyć ryzyko przeniesienia do ustroju czynników chorobotwórczych z zewnątrz organizmu.
W zapobieganiu występowaniu zakażeń w opiece zdrowotnej zakażeniom powszechnie stosuje się dwie główne zasady:
Izolacji źródła skażenia lub zakażenia od innych osób i urządzeń (stosowaną w tzw. technikach izolacyjnych).
Przecinania dróg transmisji zakażenia.
Zasada izolacji obowiązuje podczas opieki nad pacjentami wysoce zakaźnymi (np. chorymi na cholerę) i mniej zakaźnymi dla otoczenia (np. chorymi z infekcjami górnych dróg oddechowych).
Techniki izolacyjne obejmują:
ścisłą izolację chorych (np. w odrębnych salach);
osoby, które miały kontakt z chorymi na choroby wysoce zakaźne;
drogi oddechowe przez stosowanie masek z filtrami oddechowymi;
izolację od toksycznych lub zakażonych materiałów (np. szczelne pakowanie pojemników ze skażonymi przedmiotami lub substancjami);
zakładanie ubrań ochronnych, rękawic, masek, okularów chroniących twarz i oczy.
Do standardowych środków zapobiegawczych, istotnie chroniących personel medyczny przed infekcjami, w tym krwiopochodnymi (np. związanych z wirusem HIV, zapalenia wątroby typu B i C) należą te, które:
stosuje personel, tj.: mycie rąk, używanie rękawic ochronnych, masek, osłon oczu i twarzy, fartucha;
dotyczą pacjenta, np. środki utrzymania higieny osobistej;
dotyczą miejsca opieki zdrowotnej, tj. jakości procesów dezynfekcji i sterylizacji, urządzeń utrzymania higieny osobistej, rodzaju wentylacji pomieszczeń, obecności pojemników na odpady itd.
Mycie rąk przez personel
Skóra rąk jest zazwyczaj zanieczyszczona drobnoustrojami, które znajdują się na jej powierzchni lub w zagłębieniach (np. w mieszkach włosowych i zachyłkach gruczołów potowych).
W skład tzw. flory przejściowej na powierzchni skóry mogą wchodzić niemal wszystkie mikroorganizmy, z którymi styka się ręka, a ponadto drobnoustroje wydzielane z głębi skóry.
Są one łatwo usuwalne już przez zwykłe mycie wodą z mydłem lub detergentem.
Przed przystąpieniem do zabiegów pielęgnacyjnych lub innych u kolejnego pacjenta ręce należy starannie umyć wodą z mydłem antyseptycznym, wodą z detergentem lub przetrzeć środkiem alkoholowym.
Celem mycia rąk jest usunięcie z nich zanieczyszczeń i tych, które je skolonizowały podczas pielęgnacji chorego, karmienia i podawania pożywienia czy leków, korzystania z łazienki i dotykania części ciała albo przedmiotów zakażonych.
Jako skażone biologicznie należy również traktować przedmioty, bieliznę, pościel i inne wyposażenie pokoju, w którym przebywa osoba chora, a także powierzchnie podłóg i ścian takiego pomieszczenia.
Drobnoustroje składające się na florę osiadłą (stale zasiedlającą skórę) są trudne lub niemożliwe do usunięcia, nawet przez zakażeń intensywne mycie i szorowanie z użyciem środka antyseptycznego.
Możliwe jest tylko zmniejszenie ich ilości, co ma szczególne znaczenie np. podczas długotrwałego utrzymywania na rękach rękawic.
Zniszczenie flory przejściowej i części flory osiadłej powodują tylko środki antyseptyczne, tzw. dwufazowe (np. Manusan), które zawierają chlorheksydynę, alkohol i bromek benzalkoniowy.
Bakterie, które uwalniają się z głębiej położonych warstw skóry rąk (np. pod rękawicami w czasie długiego zabiegu operacyjnego), są częściowo niszczone przez nagromadzoną tam chlorheksydynę (podczas odpowiednio długiego jej pocierania).
Ręce pracowników służby zdrowia są najczęstszym elementem transmisji zakażeń w opiece zdrowotnej, zatem ich mycie i dezynfekcja to podstawowy sposób prewencji zakażeń w opiece zdrowotnej.
Dzięki myciu rąk usuwanych jest ponad 90% drobnoustrojów flory przejściowej, w tym także wysoce zakaźnych.
Mydła antyseptyczne redukują florę przejściową, ale tylko pod warunkiem stosowania ich przez kilka minut.
Mycie rąk zwykłym mydłem kosmetycznym (tzw. społeczne mycie rąk) jest istotne wtedy, gdy ręce są brudne. Zatem należy je myć po każdym fizycznym kontakcie z pacjentem.
Zabicie wszystkich drobnoustrojów przejściowych na skórze rąk, w ciągu kilkusekundowej higienicznej ich dezynfekcji, jest możliwe jedynie przy użyciu wystarczająco szybko działającego preparatu, np. alkoholowego.
Wyróżnia się cztery główne formy higienicznego oczyszczania rąk:
Społeczne mycie rąk, w celu ich oczyszczenia z flory przejściowej za pomocą zwykłego mydła i wody, powoli redukuje ilość przejściowych drobnoustrojów z niezbyt zabrudzonych rąk i na krótki okres czasu.
Należy je stosować:
przed dotknięciem pożywienia i karmieniem chorego;
po wyjściu z toalety;
przed i po pielęgnacji chorego (kąpiel, ścielenie łóżka);
zawsze po zabrudzeniu rąk.
Wyróżnia się cztery główne formy higienicznego oczyszczania rąk:
2. Uważne mycie rąk, w celu ich oczyszczenia po kontakcie z pacjentem, za pomocą zwykłego mydła i wody;
powoli i tylko częściowo usuwa florę przejściową na krótki okres czasu.
Wyróżnia się cztery główne formy higienicznego oczyszczania rąk:
3. Higieniczna dezynfekcja rąk, w celu ich dezynfekcji po kontaminacji, za pomocą środka alkoholowego szybko niszczy florę przejściową na krótki okres czasu (podczas oczyszczania rąk stosuje się antyseptyczny preparat lub po umyciu rąk mydłem dezynfekuje się jeszcze innym środkiem (np. alkoholowym).
Wyróżnia się cztery główne formy higienicznego oczyszczania rąk:
4. Chirurgiczne mycie rąk, w celu dezynfekcji przedoperacyjnej, na ogół za pomocą mydeł antyseptycznych oraz roztworów alkoholowych w celu powolnego (mydłem) zniszczenia i usunięcia drobnoustrojów przejściowych oraz szybkiego (alkoholem) ograniczenia liczby drobnoustrojów osiadłych (bytujących w głębi skóry), aby zapobiec zanieczyszczeniu nimi rany, w przypadku nieszczelności rękawic.
Przedział czasu niezbędny do skutecznego oczyszczenia rąk zależy od ilości i rodzaju zanieczyszczenia, używanego środka do mycia i intensywności tarcia.
Im bardziej zabrudzone ręce, tym dłużej i intensywniej należy je myć, uprzednio zdejmując z nich wszelkie przedmioty, np. obrączkę.
Higieniczne a chirurgiczne mycie rąk
Mycie rąk powinno odbywać się pod bieżącą wodą, o temperaturze od 34 do 37°C.
Podczas wykonywania tej czynności ręce są układane w odpowiedniej pozycji, zależnie od stosowanej techniki: palce skierowane lekko ku dołowi przy myciu higienicznym; w trakcie całego mycia chirurgicznego dłonie są skierowane ku górze i znajdują się powyżej łokcia, tak by wraz ze spływającą z nich wodą zostały usunięte zanieczyszczenia.
Higieniczne a chirurgiczne mycie rąk
Dokładne umycie całej powierzchni rąk zapewnia stosowanie techniki mycia rąk np. wg Ayliffe zgodnie ze schematem mycia rąk .
Do higienicznego/chirurgicznego mycia rąk można używać nowoczesnych środków, które skutecznie zwalczają bakterie, grzyby, pierwotniaki i wirusy kolonizujące na powierzchni skóry oraz zapewniają pielęgnację skóry rąk, np. Skinman, Spitaderm, Manisoft.
Dezynfekcja jest to proces inaktywowania mikroorganizmów znajdujących się na nieożywionych powierzchniach, prowadzony w celu zapobieżenia wystąpieniu zakażeń, często egzogennych wywołanych florą przejściową, nabywanych od innych chorych, personelu szpitalnego, sprzętu medycznego lub pochodzących ze środowiska.
W dezynfekcji wyróżnia się
1. Wysoki poziom dezynfekcji, gdy w wyniku zastosowanego procesu można oczekiwać zniszczenia wszystkich mikroorganizmów, z wyjątkiem dużej ilości spor bakterii.
2. Średni poziom dezynfekcji, który inaktywuje prątki gruźlicy, wegetatywne formy bakterii, większość wirusów i grzybów, ale niekoniecznie zabija spory bakterii.
3. Niski poziom dezynfekcji, który może zniszczyć większość bakterii, niektóre wirusy i grzyby; jednak niektóre mikroorganizmy mogą przeżyć ten proces, w tym bakterie gruźlicy albo spory bakterii.
Dezynfekcję przeprowadza się z użyciem środków chemicznych lub fizycznych, takich jak:
temperatura gotowania (np. podczas dezynfekcji w maszynach do mycia basenów szpitalnych);
promienie ultrafioletowe stosowane do dezynfekcji np. powietrza i powierzchni w salach zabiegowych.
Jak dotąd nie stworzono idealnego środka dezynfekującego, a najlepszy dobiera się zależnie od sytuacji, wykorzystując określone właściwości: bakterio-, grzybo-, wiruso-, i sprobójcze przy zachowaniu nuetralności w stosunku do niebakteryjnych struktur biologicznych.
Postępowanie z zanieczyszczonym sprzętem medycznym
Wszystkie zużyte lub skażone narzędzia oraz sprzęt
przygotowywany do ponownego zastosowania w
procedurach medycznych muszą być odpowiednio:
ręcznie oczyszczone lub umyte z widocznych zabrudzeń;
dezynfekowane (np. przez moczenie w wybranych roztworach);
spłukane z ewentualnych pozostałości środków dezynfekcyjnych;
dokładnie osuszone;
pakowane (w opakowania jednorazowego użytku, w papier sterylizacyjny lub włókninę, w formie pakietów następnie wkładanych do kontenerów lub innych pojemników) i poddawane sterylizacji.
Sterylizacja (wyjaławianie) to proces, którego celem jest redukcja wszystkich form drobnoustrojów (także spor) w określonym środowisku, materiałach, na sprzętach lub przedmiotach oraz w lekach, tak by uzyskać zniszczenie więcej niż 99,9999% mikroorganizmów.
Z definicji wynika, że sterylizacja nie jest nigdy absolutna. Stąd ważne jest, by minimalizować poziom kontaminacji materiału, który ma być sterylizowany.
Stan jałowości osiąga się sterylizując tylko te obiekty, które uprzednio zostały oczyszczone (uwolnione z widocznych zabrudzeń) i poddane właściwie wykonanemu procesowi wyjaławiania.
W sterylizacji wykorzystuje się działanie:
1. Czynników fizycznych:
energię cieplną, którą stosuje się w technologiach wysokotemperaturowych (powyżej 121°C), tj.:
podczas sterylizacji wysokotemperaturowej (np. parą wodną pod ciśnieniem w autoklawie),
podczas spalania lub kremacji odpadów medycznych (w temperaturze powyżej 200°C);
promieniowanie jonizujące, które wykorzystuje się
w sterylizacji radiacyjnej (np. z wykorzystaniem promieniowania y przy wyjaławianiu dużych partii narzędzi jednorazowego użytku);
mechaniczną separację przez filtrowanie.
2. Czynników chemicznych:
działanie gazów sterylizujących (np. tlenku etylenu, par: nadtlenku wodoru, kwasu nadoctowego, formaldehydu);
immersję, czyli zanurzanie w roztworach dezynfekujących o właściwościach sterylizujących (np. w aldehydzie glutarowym lub w innych).
Sterylizacja wysoko- albo niskotemperaturowa musi być prowadzona w odpowiednich urządzeniach, obsługiwanych przez przeszkolony personel.
Często obecne w placówkach opieki zdrowotnej urządzenia do sterylizacji wysokotemperaturowych to autoklawy.
Sterylizowane w nich obiekty poddane są (przez odpowiedni okres czasu) działaniu nasyconej, gorącej pary wodnej i zwiększonemu ciśnieniu.
W temperaturze 134°C, przez 3-7 minut, przy ciśnieniu pary wynoszącym 2 atmosfery wyjaławia się np.
niektóre narzędzia i materiały używane podczas operacji chirurgicznych, natomiast w temperaturze 121°C, przez 15-20 minut, przy ciśnieniu 1 atmosfery wyjaławia się m.in. przedmioty gumowe lub z tworzyw sztucznych.
Po zakończeniu procesu urządzenie do sterylizacji powinno być odpowiednio rozładowane, a wysterylizowane pakiety, narzędzia, leki, materiały, właściwie transportowane i przechowywane.
Podczas używania i posługiwania się aseptycznym (wyjałowionym) sprzętem i materiałami obowiązują ścisłe reguły.
W trakcie i po zakończeniu procesu sterylizacji prowadzi się kontrolę i ocenę jego skuteczności:
za pomocą wskaźników (takich jak: manometry, termometry, świetlne lampy kontrolne, wydruki i karty kontrolne) monitoruje się stan techniczny urządzenia i parametry samego procesu;
za pomocą paskowych wskaźników chemicznych (zmieniających barwę w zależności od parametrów przebiegu sterylizacji) sprawdza się osiąganie wymaganych cech wewnątrz załadunku;
za pomocą wskaźników biologicznych eksponowanych w sterylizatorze ocenia się, w kolejnych dobach po zakończeniu sterylizacji, jej skuteczność mikrobiologiczną.
Postępowanie z odpadami medycznymi
Podczas wykonywania czynności diagnostycznych, pielęgnacyjnych lub zapobiegawczo-leczniczych wytwarzane są odpady, które w 75-90% są zbliżone pod względem składu do odpadów komunalnych (ogólnych).
Jednak 10-20% ich masy należy do kategorii szczególnie niebezpiecznych z uwagi na ich zanieczyszczenia mikrobiologiczne i toksyczność
Postępowanie z odpadami medycznymi
Odpady medyczne (śmieci) to ogół odpadków stałych i płynnych z placówek medycznych.
Szczególnie niebezpieczne powinny być oznaczane odpowiednimi symbolami:
Postępowanie z odpadami medycznymi
W regionie europejskim wielkość „produkcji" odpadów medycznych, wg danych WHO, kształtuje się na poziomie od 1,4 do 6 kg/ /łóżko szpitalne/dzień.
Głównymi ich „producentami" są duże szpitale, laboratoria, stacje krwiodawstwa, kostnice i domy opieki pielęgniarskiej.
Ale każdy gabinet zabiegowy, a nawet kosmetyczny lub tatuażu wytwarza odpady medyczne, chociaż w mniejszych ilościach.
Postępowanie z odpadami medycznymi
Niebezpieczne i szkodliwe odpady medyczne mogą zawierać „zwykłe" odpady medyczne, w tym ostrza skalpeli, ale także materiały zanieczyszczone łowią lub innymi płynami ustrojowymi, wydalinami i wymiocinami (ta kategoria odpadów stanowi zazwyczaj około 75% odpadów niebezpiecznych lub 15% ogółu odpadów wytwarzanych w opiece zdrowotnej).
Postępowanie z odpadami medycznymi
Dodatkowo odpady mogą zawierać pozostałości chemiczne i farmaceutyczne w usuwanych opakowaniach typu: butelki, ampułki, pudełka po lekach.
Z kolei nie podlegające wtórnemu przetworzeniu (recyklingowi) opakowania po aerozolach, płynach i gazach medycznych mogą zawierać resztki substancji łatwopalnych lub o właściwościach eksplozywnych.
Postępowanie z odpadami medycznymi
Aby nie dopuścić do wystąpienia zagrożenia ludności, pacjentów, personelu medycznego i sprzątającego albo służb komunalnych, niezbędna jest ich segregacja (oddzielanie) od odpadków typowych dla odpadów komunalnych .
Uważna segregacja i oddzielne gromadzenie obowiązuje wszędzie tam, gdzie one powstają: w gabinetach zabiegowych, salach operacyjnych i porodowych, punktach pobrań materiału do badań itp.
Oddzielnie należy gromadzić następujące kategorie odpadów medycznych:
Odpadki ogólne (podobne do domowych), które nie powodując zagrożenia zdrowotnego mogą być gromadzone w workach plastikowych i następnie dołączane do strumienia odpadów komunalnych.
Odpadki zawierające przedmioty z ostrymi krawędziami (igły, ampułki, nożyki do ampułek, ostrza skalpeli itp.), które należy gromadzić w oznakowanych (np. „Igły") i zamykanych pojemnikach, odpornych na przekłucie i przemoczenie.
Przy tym odpady przeznaczone do unieszkodliwienia w spalarni powinny być gromadzone w opakowaniach łatwopalnych i nie wydzielających substancji toksycznych, zaś odpady przeznaczone do dezynfekcji i sterylizacji - w pojemnikach umożliwiających penetrację czynników antyseptycznych (np. w metalowych i perforowanych).
Wysoce niebezpieczne odpady medyczne, takie jak przeterminowane leki albo stężone chemikalia (np. dczynfektanty i odczynniki), w celu ich utylizacji powinny zostać zwrócone dostawcy.
Wysoce zakaźne albo cytotoksyczne lub radioaktywne odpady medyczne powinny być specyficznie unieszkodliwiane, utylizowane lub składowane.
w miejscu ich powstawania gromadzi się je w oznakowanych, nieprzemakalnych, odpowiednich pojemnikach:
potencjalnie zakaźne - gromadzone pierwotnie w celu dezynfekcji i następowego ich składowania,
cytotoksyczne albo radioaktywne - oddzielnie gromadzone dla celów transportu do miejsca ich unieszkodliwienia albo składowania, np. w specjalnych bunkrach zwanych mogielnikami.
W dużych szpitalach niektóre zapakowane i odpowiednio oznaczone odpady medyczne są transportowane do pomieszczeń transportowania służących tylko do krótkiego ich przechowywania, np. w brudowników medycznych tj. w obrębie danego oddziału lub bloku operacyjnego, by następnie przy użyciu środków transportu wewnętrznego (np. wózków do przewożenia worków z odpadami) przemieścić je do miejsc ich unieszkodliwiania i składowania znajdujących się w obrębie albo poza obszarem placówki (np. przy użyciu pojemnych, metalowych kontenerów).
Wysoce niebezpieczne odpady medyczne wymagają szczególnie uważnego obchodzenia się z nimi, tak by od miejsca ich powstawania do miejsca przetwarzania, uzdatniania albo składowania (na wysypiskach odpadów komunalnych, spalane w specjalnych spalarniach albo krematoriach) nie spowodowały zagrożenia zdrowotnego.
Niektóre odpady, np. radioaktywne, będą ponadto wymagały również specjalnych warunków ich składowania przez wiele lat, tj. takich, jakie zapewniają jedynie mogielniki.
Niektóre wysoce zakaźne odpady medyczne, stanowiące duże zagrożenie sanitarne z racji ich skażenia najbardziej zakaźnymi lub toksycznymi substancjami, wymagają dezynfekcji lub sterylizacji.
Często więc są dezynfekowane i/lub sterylizowane jeszcze w placówce, w której zostały wytworzone, np. zawierające kultury i kolonie hodowanych mikroorganizmów, zwierzęta laboratoryjne lub ich tkanki, zakaźne płyny fizjologiczne.
Niektórym z nich muszą zostać przywrócone cechy niezbędne do tego, by mogły być ponownie użyte przez personel medyczny, w tym stanowiącym elementy narzędzi lub drogiego sprzętu medycznego.
Należy je zatem tak gromadzić, by podczas kolejnych etapów (wcześniej opisanych w niniejszym rozdziale), tj. oczyszczania, mycia, suszenia i wyjaławiania, mogły być uwzględnione cechy ich odporności na wysoką temperaturę i działanie chemicznych substancji, z jakimi będą się stykać.