ŻYWIENIE W OTYŁOŚCI - DIETA UBOGOENERGETYCZNA

1. Przyczyny otyłości

• czynniki genetyczne

• czynniki neurohormonalne

• czynniki środowiskowe

• może występować w rodzinie co świadczy o dziedzicznym przekazywaniu predyspozycji do otyłości, badania nad genetycznym podłożem otyłości są w toku

• czynniki medyczne: endokrynopatie (choroba Cushinga, niedoczynność tarczycy) zaburzenia neurologiczne (guzy mózgu, stany zapalne mózgu predysponują do otyłości) farmakoterapia (trój cykliczne antydepresanty, sterydy, insulina)

• podstawową przyczyną otyłości prostej są czynniki środowiskowe:

• nadmierne spożycie wysokoenergetycznej żywności związane z nawykami żywieniowymi (dieta bogato tłuszczowa, słodycze, wysokoenergetyczna żywnośc przetworzona)

• pojadanie między posiłkami

• siedzący tryb życia i mała aktywność fizyczna

• czynniki emocjonalne, stres (nagradzanie i karanie się pożywieniem)

• zaprzestanie palenia tytoniu

2. Podział otyłości

Otyłość - zwiększenie masy ciała o 20% powyżej należnej masy ciała.

W zależności od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej wyróżniamy:

• Otyłość aneroidalną (męska, jabłkowa, brzuszna) - tkanka tłuszczowa nagromadzona w obrębie jamy brzusznej

Jako wyznacznik tej otyłości przyjmuje się współczynnik TALIA/BIODRA (WHR) dla kobiet > 0,8

dla mężczyzn > 1,0

• Otyłość gynoidalną (kobieca, gruszkowa, biodrowo - pośladkowa)

Jako wyznacznik tej otyłości przyjmuje się współczynnik TALIA/BIODRA

dla kobiet < 0,8

dla mężczyzn < 1,0

W zależności od zespołu przyczynowego wyróżniamy:

• Otyłość pierwotną (prostą) - wynika z utrzymującego się dodatniego bilansu energetycznego

• Otyłość wtórną - będącą jedną z objawów zaburzeń metabolicznych i różnych stanów chorobowych

3. Metody oceny masy ciała

• Obliczanie % nadwagi

• Do oceny i klasyfikacji masy ciała służy wskaźnik BMI (Body Mass Index), zwany również wskaźnikiem Quetelleta:

Wyniki wg Garrowa:

BMI < 20 niedowaga

BMI 20 - 25 masa ciała prawidłowa

BMI 25 - 30 nadwaga

BMI 30 - 40 otyłość

BMI > 40 otyłość znaczna

• Wzór Broca - służy do określenia masy należnej dla mężczyzn oraz ludzi otyłych

należna masa ciała = wzrost (cm) - 100

• Wzór Lorenza (dla kobiet)

należna masa ciała = wzrost (cm) - 100 -

• Wskaźnik TALIA/BIODRA WHR (waist/hip rado) służy do oceny otyłości brzusznej

WC dla mężczyzn > 96 cm

WC dla kobiet > 88 cm świadczą o otyłości brzusznej

DIETA UBOGOENERGETYCZNA

1. Zastosowanie diety

Dietę stosuje się u osób otyłych, u osób z nadwagą oraz po dokonaniu niewielkich modyfikacji może mieć zastosowanie przejściowo u rekonwalescentów w czasie przechodzenia do diety normo kalorycznej.

2. Cel diety

• Redukcja masy ciała przez stopniowe ograniczenie podaży energii

• Zapewnienie prawidłowego funkcjonowania organizmu i utrzymanie dobrego samopoczucia pacjenta

• Ograniczenie uczucia głodu

• Po osiągnięciu masy należnej utrzymanie uzyskanego efektu

3. Zadania diety

• Aby osiągnąć cel diety należy ograniczyć podaż energii z pożywienia w stosunku do potrzeb organizmu co w efekcie daje ujemny bilans energetyczny

• Zmniejszoną wartość energetyczna uzyskuje się przez ograniczenie spożycia tłuszczu dodawanego do potraw i zawartego w samych produktach (przez dobór produktów chudych i wycinanie tłuszczu widocznego) oraz przez ograniczenie produktów zasobnych w cukry łatwo przyswajalne (cukier, miód, dżem, desery)

• Dieta powinna być ubogo energetyczna a równocześnie zróżnicowana pod względem zawartości składników odżywczych. Właściwie dobrana dieta jest dietą fizjologiczną którą stosuje się przez długi okres czasu (w zależności od stopnia otyłości). Efektem diety powinien spadek wagi ciała 1kg/tydzień (3 - 4 kg/miesiąc). Spadek ten nie jest równomierny przez cały okres kuracji. Na przełomie 14 - 16 tygodnia może nastąpić zatrzymanie spadku.

• Zasada diety jest taki dobór produktów, aby pacjent nie odczuwał głodu (produkty będące źródłem błonnika)

• Dieta może być wspomagana środkami obniżającymi łaknienie i wspomagającymi przemianę materii.

4. Charakterystyka diety ubogoenergetycznej

ENERGIA

Źródłem energii oprócz pożywienia musi być nagromadzona w organizmie tkanka tłuszczowa.

1g tkanki tłuszczowej daje 7kcal

1kg tkanki tłuszczowej to 7000kcal

Aby zredukować 1kg masy ciała w ciągu tygodnia należy zmniejszyć podaż kcal o 1000 dziennie (bo 1kg tkanki tłuszczowej=7000kcal/7 dni=1000kcal dziennie).

Zapotrzebowanie energetyczne pacjentów oblicza się indywidualnie, biorąc pod uwagę jego aktywność fizyczną, wiek, płeć, podstawową przemianę materii. W związku z tym, że przeciętna dobowa podaż energii wynosi 2000-2500kcal dieta ubogoenergetyczna przyjmuje 1000-1500kcal. Często jednak dietę należy obniżyć do 800kcal, gdyż w czasie kuracji dochodzi do zmian adaptacyjnych organizmu. Jedną z nich jest obniżenie przemiany materii.

Ustaloną dietę pacjent stosuje do momentu osiągnięcia masy należnej. Następnie stosuje się dietę pozwalającą utrzymać (utrwalić) uzyskany efekt.

Każde następne odchudzanie to gorszy start, gdyż zaczyna się najczęściej od wyższej wagi…

BIAŁKO

Zaleca się w normie fizjologicznej 1g/kg należnej masy ciała, czyli ok. 70-80g/dobę. W tej diecie białko stanowi 20-25% wartości energetycznej całodziennego pożywienia. Białko zwierzęce powinno znajdować się w 3 posiłkach. Z produktów białkowych wybieramy chude.

TŁUSZCZE

Ulegają znacznemu ograniczeniu, pokrywają 25% wartości kalorycznej diety. Zaleca się ok. 40g tłuszczu/dobę, z czego 25-30g to tłuszcz (niewidoczny) pochodzący z produktów białkowych. Pozostała ilość tłuszczu 10-20g to tłuszcz dodawany do potraw w postaci tłuszczów roślinnych, celem pokrycia zapotrzebowania na NNKT (olej sojowy, słonecznikowy, niewielka ilość margaryny miękkiej).

WĘGLOWODANY

Dieta nie może zawierać mniej niż 100g węglowodanów (taka ilość zabezpiecza przed zużytkowaniem białka ustrojowego do celów energetycznych). Wykluczyć należy z diety cukry łatwo przyswajalne: cukier (potraw nie słodzimy), miód, dżem, słodycze. Nadmierna ilość cukru prowadzi do syntezy triglicerydów, które odkładają się w postaci tkanki tłuszczowej oraz w ścianach naczyń krwionośnych (przyczyna miażdżycy).

Aspartam - mniej niż 20mg/dobę

BŁONNIK

Dieta powinna obfitować w produkty błonnikowe 20-30g/dobę. Błonnik wypełnia przewód pokarmowy, daje uczucie sytości, zapobiega zaparciom, a jego rozpuszczone frakcje (gumy i pektyny) obniżają poziom cholesterolu we krwi i poprawiają tolerancję glukozy.

Błonnik powinien pochodzić z następujących produktów: pieczywo razowe (bez dodatku cukru, karmelu), chrupkie, kasza gryczana, otręby, warzywa i owoce (ok. 750g/dobę).

Pieczywo jasne, makarony, pozostałe kasze i ziemniaki podaje się w graniczonych ilościach.

WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE

Dieta 1000kcal nie wymaga suplementacji. Przy większych ograniczeniach kalorycznych należy sprawdzić podaż wapnia, żelaza, witamin z grupy B i C.

Sól kuchenną ogranicza się do 5g/dobę. Dieta 1000kcal dostarcza 2,8g soli kuchennej (1,2g sodu) bez solenia potraw.

PŁYNY

Zaleca się 1,5 l płynów/dobę; napoje bez dodatku cukru, wody niegazowane, soki bez dodatku cukru.

UWAGI TECHNOLOGICZNE

• Zaleca się 4-5 posiłków w ciągu dnia o stałych porach, kolacje 3 godziny przed snem

• Zalecane techniki obróbki gastronomicznej to: gotowanie w wodzie, w parze, pieczenie w folii, smażenie bez tłuszczu, duszenie bez obsmażania, potrawy z rożna i rusztu.

• Eliminacje zup i sosów (wyjątek! zupy czyste). W miejsca zup można stosować soki lub napoje warzywne i owocowe.

• Warzywa podaje się w postaci surówek, sałatek, w postaci gotowanej (z wody), lecz bez dodatku tłuszczu. Warzywa niskokaloryczne mogą być stosowane między posiłkami w czasie odczuwania głodu. Owoce zleca się niskokaloryczne w ilościach kontrolowanych.

• Potraw nie zagęszcza się, wyjątkowo dozwolona jest zawiesina z mąki i wody lub mleka. Nie stosuje się również żółtek jaj, w celach spulchniających do potraw dodaje się białko jaja w postaci piany.

• Sól stosuje się w ograniczonych ilościach, wyklucza się ostre przyprawy.

• Potraw nie słodzimy.

Płyny wypijamy po posiłku, „ jedzenie na sucho” daje uczucie sytości.

Między posiłkami, w czasie odczuwania głodu można stosować warzywa niskokaloryczne, lub popijać napoje bez cukru.

Zaleca się lekki sport.

---