Metody aktywizujące a poznanie i tworzenie zespołu
Poznanie imion
Imię i gest
Wiek: od 6 lat (przy modyfikacji polecenia)
Wielkość grupy: 15-20 osób
Cele: zabawa służy poznaniu imion uczestników grupy, pozwala poznać się wzajemnie, rozwija kreatywność.
Przebieg:
Uczestnicy stoją w kręgu, kolejno głośno wypowiadają swoje imię i pokazują dowolny, charakteryzujący siebie gest, cała grupa powtarza imię partnera i zaprezentowany przez niego gest. Następnie wszyscy uczestnicy próbują odtworzyć gesty poszczególnych osób i przypominają sobie ich imiona (bez podpowiedzi autorów).
Warianty: Każdy z uczestników prezentuje swoją cechę charakteru lub wyglądu, pod warunkiem, że rozpoczyna się ona tą samą literą co imię. Następnie uczestnicy wymyślają swoje „pseudonimy artystyczne” - powinny one składać się z co najmniej 4, a co najwyżej z 6 liter, rozpoczynać literą rozpoczynającą także imię i stanowić połączenie imienia i prezentowanej cechy. Pseudonimy zapisywane są na wizytówkach.
Imię do imienia
Wiek: od 6 lat (a może i wcześniej)
Wielkość grupy: 15-20 osób
Cele: zabawa służy poznaniu imion uczestników grupy, kształci refleks i koncentrację uwagi.
Materiały: miękkie przedmioty do rzucania - woreczki, piłeczki, zabawki pluszowe.
Przebieg:
Zabawę rozpoczyna prowadzący głośno wypowiadając imię wybranej osoby i rzucając do niej piłeczkę. Ta przekazuje ją kolejnej osobie, nie zapominając o podaniu jej imienia. Piłeczka wędruje od osoby do osoby; musi dotrzeć do każdego z członków grupy - nikt nie może mieć jej dwa razy. Zadaniem uczestników jest ponadto dokładnie zapamiętać, komu przekazywali piłeczkę, tak by mogła ona powędrować tą samą drogą kolejny raz.
Warianty:
Przy powtórce wędrówki piłeczki, prowadzący może włączyć do zabawy kilka przedmiotów (kolejno podając je wybranej przez siebie osobie, ona przekazuje je dalej utartym szlakiem). Można również pokonać drogę w odwrotnym kierunku.
Budowanie więzi międzyludzkich poprzez wzajemne bliższe poznanie się
Parę słów na mój temat
Wiek: od 8 lat
Wielkość grupy: 10-25 osób
Cele: metoda służy wzajemnemu poznaniu się uczestników zajęć, budowaniu więzi międzyludzkich, pozwala na swobodną ekspresje językową.
Materiały: kartka papieru, długopis.
Przebieg: Uczestnicy na przygotowanych kartkach zapisują swoje imiona. Następnie próbują stworzyć jakieś zdanie, równoważnik zdania, wypowiedzenie na swój temat w taki sposób, aby kolejne wyrazy rozpoczynały się kolejnymi literami własnego imienia. Uczestnicy zajęć odczytują swoje propozycje.
Warianty: krzyżówka z imieniem - kolejne litery imienia rozpoczynają wyrazy oznaczające cechy danej osoby (przymiotniki) lub ulubioną potrawę, sport, hobby itp.
Poetycko o nas
Wiek: od 8 lat
Wielkość grupy: 10-24 osób
Cele: metoda służy wzajemnemu poznaniu się uczestników zajęć, budowaniu więzi międzyludzkich, pozwala na twórcze użycie języka.
Materiały: kartka papieru, długopis.
Przebieg: Uczestnicy pracują w grupach czteroosobowych. Ich zadanie polega na stworzeniu i zapisaniu na przygotowanych kartkach wiersza (cztery wersety, układ rymów dowolny), prezentującego członków zespołu. Wiersz musi zawierać imiona wszystkich parterów z danej grupy. Na zakończenie przedstawiciele zespołów odczytują swoje propozycje.
Warianty: zadanie może być utrudniane w zależności od wieku i możliwości uczestników (wydłużenie wiersza, narzucenie rodzaju rymów, podanie wyrazów rozpoczynających lub kończących poszczególne wersety itp.) .
Podobieństwa i różnice
Wiek: od 6 lat
Wielkość grupy: 10-24 osób
Cele: metoda służy wzajemnemu poznaniu się uczestników zajęć, budowaniu więzi międzyludzkich i identyfikacji z grupą, szukaniu „bratnich dusz” w zespole.
Materiały: kartka papieru, długopis.
Przebieg: Uczestnicy pracują w zespołach czteroosobowych (młodsze dzieci - w parach i trójkach). Ich zadanie polega na znalezieniu elementów łączących (lub/oraz różnicujących) członków zespołu. Podobieństwa (różnice) mogą dotyczyć cech wyglądu, cech charakteru, zamiłowań, znanych i lubianych (lub odrzucanych) miejsc, potraw, wykonawców muzycznych itp. Na zakończenie przedstawiciele zespołów odczytują swoje propozycje. Szukamy wówczas elementów łączących wszystkich w całej grupie.
Warianty: pracę członków zespołów można ukierunkować (wydaje się to niezbędne zwłaszcza w przypadku dzieci młodszych), podając kategorie podobieństw i różnic lub tworząc kwestionariusz do wypełnienia.
Ja jako droga
Wiek: od 9-10 lat
Wielkość grupy: 10-20 osób
Cele: metoda służy wzajemnemu poznaniu się uczestników zajęć, budowaniu więzi międzyludzkich, pozwala na swobodną ekspresję plastyczną i uczy interpretowania symbolicznych form plastycznych.
Materiały: kartka papieru, kredki.
Przebieg: Uczestnicy na przygotowanych kartkach rysują siebie w postaci drogi - o tym, czy jest ona prosta, czy kręta, kamienista czy piaszczysta, co ją otacza itd. decyduje autor rysunku. Następnie uczestnicy łączą się w pary i każdy próbuje zinterpretować rysunek swojego partnera - jaki jest ten partner i co wynika z formy plastycznego wyrażenia siebie. Autor rysunku, po interpretacji, ma prawo do komentarza dotyczącego własnej osoby (inne możliwości: Ja jako zwierzę, Ja jako kwiat…)
Moje miejsce na mapie
Wiek: od 8 lat
Wielkość grupy: zależna od sposobu prezentacji map
Cele: metoda służy wzajemnemu poznaniu się uczestników zespołu, efektywnemu współdziałaniu w grupie, skutecznemu porozumiewaniu się - rozwijaniu umiejętności odczytywania wizualnych zapisów informacji, prezentacji własnego punktu widzenia, poszukiwaniu, porządkowaniu i wykorzystywaniu informacji z różnych źródeł (mapa); umożliwia też realizację celów dydaktycznych, np. poznanie krain geograficznych czy województw Polski.
Materiały: kontury mapy Polski dla każdego uczestnika, atlas geograficzny Polski, mapy Polski, flamastry, kredki.
Przebieg: Zadaniem uczestników jest narysowanie osobistej mapy Polski. Nie chodzi tu o prawdę obiektywną, lecz o zaznaczenie ważnych dla danej osoby miejsc.
Każdy z członków zespołu otrzymuje kontury naszego kraju i zaznacza na nich wszystkie miejscowości (rzeki, góry…), które mają istotny związek z jego osobą. Miejsca te powinny być zaznaczone w miejscach odpowiadających rzeczywistości, więc uczestnicy powinni mieć do dyspozycji prawdziwą mapę Polski. Poszczególne informacje muszą być ponadto podane za pomocą symboli graficznych - piktogramów. Ważne mogą okazać się też: wielkość liter, ich kształt, kolor…
Po przygotowaniu map uczestnicy podzieleni na mniejsze zespoły (lub na forum całej grupy) prezentują swoje mapy wraz z objaśnieniem motywów zaznaczenia poszczególnych miejsc i wyjaśnieniem piktogramów.
Warianty: - tworzenie osobistej mapy miasta, Europy lub świata (obowiązują zasady jak wyżej);
- tworzenie mapy prezentującej miejsca związane z bohaterem literackim lub postacią historyczną;
- tworzenie mapy prezentującej stereotypy, dotyczące wybranych obszarów Europy lub świata.
Cień
Wiek: od 6 lat
Wielkość grupy: 10-25 osób
Cele: metoda służy wzajemnemu poznaniu się uczestników zajęć, budowaniu więzi międzyludzkich, efektywnemu współdziałaniu w grupie, pozwala na swobodną ekspresje plastyczną.
Materiały: duże kartki papieru do odrysowania cieni, lampa, kolorowa bibuła, tkaniny, klej, farby, kredki, nożyczki itp.
Przebieg: Uczestnicy, na przygotowanych kartkach, odrysowują cienie swoich głów, uzyskane dzięki światłu lampy. Następnie każdy „dekoruje” swoją głowę, wykorzystując różnorodne materiały, aby powstał portret najbardziej oddający jego osobowość. Prace nie są podpisywane. Zbiera je prowadzący i „miesza”. Zadaniem członków grupy jest rozpoznanie, do kogo należą poszczególne portrety i jaka jest osoba uwieczniona na kartce papieru.
Kształtowanie umiejętności współpracy
Spotkanie na kładce
Wiek: od 8 lat
Wielkość grupy: 10 osób (większe grupy muszą zostać podzielone na mniejsze zespoły).
Cele: metoda służy wzajemnemu poznaniu się uczestników zajęć, budowaniu więzi międzyludzkich, opartych także na kontakcie fizycznym, uczy współpracy i rozwija zaufanie do innych członków grupy.
Materiały: ławeczka gimnastyczna, lina (w zależności od wieku i sprawności ćwiczących).
Przebieg: Uczestnicy ustawiają się na ławeczce (linie) w dowolnej kolejności. Na polecenie prowadzącego muszą zmienić porządek ustawienia, nie schodząc i nie spadając z ławeczki. Przykładowe polecenia: „Ustawcie się tak, by na przy moim końcu ławki były osoby najwyższe, potem coraz niższe”, „O kolejności osób na ławce decyduje data urodzenia”, „Sprawdzamy ciepłotę rąk partnerów, osoba o najzimniejszych rękach musi stanąć najdalej ode mnie” itp.
Warianty: pracę można rozpocząć w mniejszym niż 10-osobowy zespole.
ZOO
Wiek: od 5 lat
Wielkość grupy: 15-30 osób
Cele: zabawa kształci refleks i koncentrację uwagi, ułatwia późniejszą współpracę zespole.
Przebieg:
Uczestnicy stoją w kręgu. Prowadzący, stojąc w środku, wyznacza pewne osoby do zaprezentowania wymienionych mieszkańców ZOO. Każdorazowo w takiej prezentacji biorą udział trzy osoby: osoba wskazana przez prowadzącego oraz dwóch jej sąsiadów. Kto się pomyli - przejmuje prowadzenie zabawy.
słonica - środkowa osoba dwoma rękoma pokazuje trąbę, sąsiedzi dorabiają słoniowi uszy (ewentualnie - słonik)
kaczka - środkowa osoba wykonuje kaczy dziobek, sąsiedzi robią kuperki
małpa - trzy osoba prezentują drapiącą się po brzuchu i głowie małpę
krokodyl - środkowa osoba pokazuje paszczę, sąsiedzi dorabiają krokodylowi z pięści oczy
żyrafa - środkowa osoba staje na palcach, sąsiedzi robią żyrafie różki na głowie itp.
Warianty:
Tematyka zabawy może ulegać zmianie, a wraz z nią zmieniać się będą prezentowane gesty (wiejskie podwórko, instrumenty muzyczne…).
Kosmiczne króliczki
Wiek: od 5 lat (zależnie od wariantu)
Wielkość grupy: 10-20 osób (zależnie od grupy wiekowej - może być zwiększona liczebność uczestników)
Cele: Zabawa kształci refleks i koncentrację uwagi, ułatwia późniejszą współpracę w zespole, może dodatkowo doskonalić technikę rachunkową uczestników (rachunek pamięciowy).
Przebieg:
Uczestnicy siedzą w kręgu, odliczają kolejno i zapamiętują przydzielony im numer - imię kosmicznego króliczka, w rolę którego się wcielę. Króliczki porozumiewają się ze sobą za pomocą anten (tworzonych przez uniesione dwie dłonie własne i po jednej dłoni partnera z prawej i lewej strony). Komunikację zaczyna króliczek numer 1, uruchamia anteny i mówi: „Kosmiczny króliczek numer 1 wzywa kosmicznego króliczka numer…” Wywołany króliczek wzywa kolejną osobę za pomocą identycznego komunikatu. Wariant dla starszych uczestników zakłada używanie komunikatów typu: „Kosmiczny króliczek numer 1 wzywa kosmicznego króliczka numer 5+7” - zgłasza się oczywiście króliczek z numerem 12.
Rozwijanie poczucia bezpieczeństwa w grupie i budowanie wzajemnego zaufania
Statki we mgle
Cele: Zabawa rozwija zaufanie grupie i kształtuje więzi oparte na poczuciu bezpieczeństwa.
Przebieg: Jeden z uczestników zostaje kapitanem statku płynącego po morzu, na którym osiadła gęsta mgła (porusza się z zamkniętymi oczami). Jego zadaniem jest dotrzeć do latarni morskiej (drugi z uczestników zabawy, wzywający statek wołaniem „Tutaj”). Po drodze, na morzu znajdują się wyspy lodowe - pozostali uczestnicy zabawy stojący w rozsypce w sali, między latarnią i statkiem. Podczas rejsu statku informują oni kapitana o zbliżaniu się do wyspy wydając odgłos „piiiii”.
Wędrówka z przewodnikiem
Wiek: od 7-8 lat
Wielkość grupy: 10-20 osób (ważna jest wielkość pomieszczenia do ćwiczeń)
Cele: metoda służy budowaniu wzajemnego zaufania między uczestnikami zajęć, koncentracji na partnerze (decentracji) i rozwija umiejętność wypowiadania się na temat własnych odczuć.
Materiały: nie potrzebne
Przebieg: Uczestnicy pracują w parach. Wykonują kolejno szereg ćwiczeń, podczas których jeden z parterów jest „niewidomym” (porusza się z zamkniętymi oczami), a drugi jest jego przewodnikiem (w trakcie kolejnych faz partnerzy zamieniają się rolami). Kolejne polecenia:
- prowadzenie partnera zgodnie ze wskazówkami prowadzącego i procedurą stosowaną w codziennym życiu: „niewidomy” chwyta przewodnika za ramię,
- „niewidomy” idzie przed przewodnikiem, ten kieruje go za pomocą dotyku (ręce położone na ramionach), zabranie rąk z ramion partnera oznacza zatrzymanie obu ćwiczących,
- „niewidomy” porusza się (przed przewodnikiem) w równomiernym, wolnym tempie, zmiany kierunku sygnalizuje przewodnik dotykając na krótko odpowiedniego ramienia „niewidomego”.
Po wykonaniu szeregu ćwiczeń ma miejsce omówienie wrażeń uczestników zajęć, zarówno z perspektywy „niewidomego”, jak i przewodnika („Które ćwiczenie było najtrudniejsze, a które najłatwiejsze?”, „Co utrudniało, a co ułatwiało realizację ćwiczenia?” itp.).
Ze względu na bezpieczeństwo oraz realizację celów bardzo istotna w tego typu ćwiczeniach jest kontrola sposobu ich wykonywania przez uczestników zajęć. Pedagog powinien zwracać baczną uwagę na stosowanie się do ustalonych zasad (staramy się nie wpadać na innych ćwiczących, nie doprowadzamy do celowych zderzeń, nie podstawiamy nikomu nóg itp.).
Warianty: można modyfikować sposoby prowadzenia „niewidomego”.
Poznanie struktury grupy
Pomnik mojej grupy (techniką dostawiania)
Wiek: od 9 lat
Wielkość grupy: zależności od wielkości danej grupy, ale nie więcej niż 25-30 osób.
Cele: metoda służy wzajemnemu poznaniu się uczestników zajęć, pomaga w dostrzeżeniu swojego miejsca w strukturach grupy, ale również pozycji zajmowanych przez pozostałe osoby, dla prowadzącego jest rodzajem badania socjometrycznego, dostarczającego cennych informacji na temat relacji zespołowych.
Materiały: nie potrzebne
Przebieg: Uczestnicy kolejno ustawiają się w sali w wybranych miejscach i określonych przez siebie pozach, oddających sposób widzenia swojego miejsca w grupie. Po stworzeniu całego obrazu może zostać on omówiony zrazem z prowadzącym. Zakres omawianych zagadnień zależy od stopnia rozwoju więzi grupowych, doświadczenia prowadzącego itp. Analizie można poddać: spoistość grupy, istnienie podgrup, status osób (gwiazdy, osoby lubiane, izolowane, odrzucane), kierownictwo w zespole.
Samochodzik
Cele: Zabawa kształci refleks i koncentrację uwagi, dla prowadzącego jest doskonała diagnozą grupy i jej poszczególnych uczestników.
Przebieg: Uczestnicy siedzą w kręgu, każdy z nich kolejno wypowiada słowo „brum” oznaczające przejazd samochodu. Zmiana wypowiadanego słowa - naśladowanie hamowania - oznacza zmianę kierunku jazdy.
Samopoznanie
Przedmiot i ja
Prowadzący prosi każdego z uczestników znalezienie przedmiotu (spośród zgromadzonych lub wszystkich znanych), który najbardziej mu odpowiada i jest mu w jakiś szczególny sposób bliski. Następnie uczestnicy przez chwilę prowadzą „grę z wyobrażonym przedmiotem” - wykonują ruchy odpowiednie do czynności, które można wykonać z wykorzystaniem danego przedmiotu, dotykają go, manipulują nim… Następnie piszą odpowiedzi na pytania prowadzącego:
- Czego boi się twój przedmiot?
- Gdzie i z kim czuje się najlepiej?
- O czym marzy?
- Czego oczekuje od ludzi? Itp.
Następnie uczestnicy analizują swoje odpowiedzi, szukając reakcji, emocji, strategii działania własnych rzutowanych niejako na przedmiot. Chętni uczestnicy mogą głośno odczytać swoje odpowiedzi i wypowiedzieć się na temat zauważonych zbieżności - ja-przedmiot.
Rekin i rybka
Na wstępie zajęć uczestnicy gromadzą swoje skojarzenia do słów: rekin, rybka - ofiara, rośliny wodne. Następnie z grupy wybieranie są (lub samodzielnie się zgłaszają) dwie osoby. Jedna z nich będzie rekinem, druga rybką. Zadaniem rekina jest załapanie rybki (objęcie jej dwoma rękami), podczas gdy rybka stara się uchronić przed atakiem drapieżnika. Niestety ma zamknięte oczy. Musi więc polegać nie tylko na swoim instynkcie, ale także na pomocy innych osób z grupy, które są roślinami podwodnymi. Mogą oni poruszać rękami, wyciągać ciało i bronić rybkę lub pomagać jej uciec, lecz ich nogi są mocna zakotwiczone w podłodze (nie mogą poruszać się po sali, korzeniami są wrośnięci w ziemię). Kolejna tura następuje, gdy rekin złapie rybkę.
Po zakończeniu ćwiczenia uczestnicy wspólnie rozmawiają na temat własnych wrażeń, analizują sposoby, strategie radzenia sobie poszczególnych osób (zarówno rekina jak i rybki) w sytuacjach trudnych, szukają odniesień zabawy do relacji terapeutycznych - rekin - problem, choroba, rybka - pacjent, roślina - terapeuta.