1. Wstęp.
Przejście z gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej w Polsce pociągnęło za sobą wiele zmian w działalności gospodarczej prowadzonej na terenach wiejskich. Utrwalona przez wiele lat koncepcja o szerzeniu tylko działalności rolniczej na tym obszarze doprowadziła do niekorzystnych zjawisk społecznych i gospodarczych takich jak: migracja młodzieży do miast, dojazdy do pracy ze wsi do miast, starzenie się ludności wiejskiej, nieprawidłowe struktury demograficzne. W związku z tym celowym jest wielofunkcyjny rozwój terenów wiejskich. Przemawia za tym fakt, że regiony o zróżnicowanej strukturze gospodarczej lepiej przystosowały się do warunków wolnorynkowych, są one bardziej odporne na pojawiające się sytuacje kryzysowe.
Największym problemem dla rolnictwa jest nadmiar siły roboczej i związana
z tym rozdrobniona struktura obszarowa. Podstawowym celem jest więc tworzenie nowych miejsc pracy, stanowiących pozarolnicze źródła utrzymania. Pomoże to w zmniejszeniu zatrudnienia w rolnictwie oraz w łagodzeniu skutków bezrobocia.
Trwający od kilku lat proces restrukturyzacji gospodarki na bieżąco dyktuje listę różnorodnych problemów, których rozwiązanie wymaga uwzględnienia wielu złożonych uwarunkowań o charakterze makro i mikroekonomicznym oraz społecznym. Uwarunkowania gospodarki rynkowej ujawniły wiele trudnych problemów, które szczególnie mocno są odczuwane w regionach słabo rozwiniętych gospodarczo, o małej liczbie zakładów przemysłowych oraz wysokim udziale ludności rolniczej.
2. Cel i zakres pracy.
Poszukiwania alternatywnych sposobów wykorzystania zasobów gospodarstwa rolnego i wsi, rozwój bazy ekonomicznej na wsi, pomoc społecznościom lokalnym w rozpoznawaniu możliwości działania i uruchomienia działalności przedsiębiorczej stawiają nowe wyzwania dla rolników, mieszkańców wsi, służb doradczych i pracowników nauki, potęgowane dodatkowo wymogami układu stowarzyszeniowego Polski z Unią Europejską.
Ważnym pozytywnym rezultatem procesu transformacji gospodarki w Polsce jest powstanie małych firm prywatnych, będących objawem przedsiębiorczości indywidualnej. Z powstaniem prywatnej przedsiębiorczości wiąże się pojawienie nowej grupy społecznej - przedsiębiorców. Obszarem działania przedsiębiorców stał się między innymi agrobiznes, czego rezultatem są firmy prywatne funkcjonujące w poszczególnych jego ogniwach .
W celu ożywienia gospodarczego wsi należy uruchomić na terenach wiejskich obszary aktywnej polityki społeczno-gospodarczej. Agrobiznes jako czynnik stymulujący rozwój gospodarczy, może odegrać ważną rolę w rozwoju wsi w Polsce południowo-wschodniej. Wieś i rolnictwo tego regionu mają swoją specyfikę, która narzuca odmienną funkcję ich rozwoju w porównaniu
z pozostałymi regionami kraju. Istniejące trudności i ograniczenia rozwoju polskiej wsi występują tu ze zdwojoną siłą. W produkcji rolniczej mają bowiem miejsce niewłaściwe relacje pomiędzy ziemią, pracą i kapitałem. Rozdrobniona struktura agrarna, duże zasoby pracy, a małe kapitału na wsi wpływają w sposób zasadniczy na ekonomiczną efektywność gospodarowania. Uzdrowić tą sytuację można poprzez poprawę relacji między czynnikami produkcji. Występuje tu dość wysoki poziom bezrobocia oraz słabe wyposażenie w infrastrukturę techniczną.
Uzyskiwany dochód rolniczy jest zbyt mały, aby mógł zabezpieczyć byt rodziny chłopskiej. Stan taki nie może być dalej utrzymywany zarówno ze względu na poziom życia ludności wiejskiej, europejski proces integracyjny jak i dalszy rozwój tych obszarów. Mając to na uwadze należy rozwijać na terenach wiejskich przedsiębiorczość pozarolniczą połączoną z działalnością rolniczą, co będzie sprzyjać wielofunkcyjnemu rozwojowi danego regionu. Taki rozwój powoduje zmiany w strukturze społeczno-gospodarczej ludności oraz wpłynie na poprawę efektywności gospodarowania. Zmiany te przyczynią się do przesunięcia znacznych zasobów siły roboczej do nierolniczych gałęzi gospodarki, wprowadzają rolnictwo głębiej w społeczny podział pracy, a poprzez nowoczesne formy integracji poziomej i pionowej łagodzić będą rynkowe skutki rozproszenia i małej skali produkcji. W celu ożywienia gospodarczego wsi tego regionu należy uruchomić w gminie programy aktywnej polityki społeczno-gospodarczej, zaś główny nacisk musi być położony na rozwój przedsiębiorczości pozarolniczej oraz wykorzystanie różnych form zespołowego gospodarowania.
3.Wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich i małej przedsiębiorczości w świetle literatury.
Na początku 1990 roku rozpoczął się w Polsce złożony proces transformacji z gospodarki planowanej centralnie do gospodarki rynkowej. Przechodzenie gospodarki socjalistycznej do dynamicznej, opartej na stosunkach rynkowych było dla Polski wielką niewiadomą. Niewiadome było tempo tego przechodzenia, skala korzyści i negatywnych skutków, które miały wystąpić dla znacznej części konsumentów i producentów . Wprowadzenie do gry mechanizmów rynkowych okazało się dla wsi i rolnictwa trudne, przy czym trudności rozwoju obszarów wiejskich sprzężone są bezpośrednio ze strukturalnymi trudnościami rozwoju rolnictwa. Przeważająca część obszarów wiejskich dotknięta jest typowymi dolegliwościami obszarów peryferyjnych, oddalonych od centrów gospodarczych, a mianowicie bezrobociem, brakiem kapitału, anarchiczną strukturą społeczno- zawodową, wyraźnym niedorozwojem infrastruktury, brakiem systemu nowoczesnych instytucji wiejskich, brakiem instytucji rynku rolnego.
Gospodarka rynkowa postawiła rolnictwo dodatkowo wobec niepewnych cen, konieczności szukania nabywcy na własne produkty, znacznego spadku popytu na żywność na skutek zubożenia społeczeństwa, rosnących cen na środki produkcji, relatywnie drogich kredytów i wysokich podatków .
Okres przechodzenia do gospodarki rynkowej zastał wieś polską źle przygotowaną do wypełnienia jej funkcji w nowy sposób, oparty nie na dyrektywnym planowaniu, lecz na mechanizmach ekonomicznych i prawach rynku. Rozwijająca się gospodarka rynkowa wymaga przystosowania obszarów wiejskich do mechanizmów ekonomicznych, typowych dla rynku
w wielu płaszczyznach. Owe głębokie przeobrażenia przyczyniają się do wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, który jest konsekwencja procesów modernizacji, dokonujących się w samym rolnictwie. Sprzężenie zwrotne między modernizacją, a wielofunkcyjnym rozwojem wsi polega głównie na tym, że ta pierwsza zwalnia z rolnictwa siłę roboczą, która może być wykorzystywana
w innych zawodach nierolniczych, związanych z otoczeniem rolnictwa i obsługą ludności wiejskiej. Przejmowanie zaś przez wieś nowych, coraz liczniejszych, bardziej wyspecjalizowanych funkcji przyspiesza przemiany strukturalne, stwarza bowiem przymus stałego lub częściowego odchodzenia ludzi z rolnictwa.
Wobec szeregu problemów przed jakimi stanęły w latach 90. wieś
i rolnictwo polskie, istotnym wydaje się być zwiększenie roli działów pozarolniczych na terenach wiejskich, co powoduje budowę nowych struktur organizacyjno-ekonomicznych na wsi oraz przejście do gospodarki wielofunkcyjnej.
4.Przekształcenia społeczno-gospodarcze terenów wiejskich.
Rozwój wielokierunkowy lub wielofunkcyjny to umiejętne wkomponowanie w wiejską przestrzeń coraz więcej nowych funkcji pozarolniczych. Rozbudowa przemysłu, zwłaszcza rolno-spożywczego, rzemiosła, usług i infrastruktury na terenach wiejskich umożliwi aktywizację zawodową ludności odchodzącej z gospodarstw rolnych, co przyspieszy przemiany strukturalne, wpływając tym samym na efektywność gospodarowania, tak ważną wobec przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Tak wiec problemy wsi i rolnictwa muszą być traktowane kompleksowo, istnieją bowiem ścisłe zależności między modernizacją rolnictwa
a rozwojem obszarów wiejskich.
Głównym celem wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich jest poprawa warunków życia i pracy rodzin żyjących na wsi. Wiąże się to ze zwiększeniem liczby nowych miejsc pracy przez rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Szersza możliwość wyboru pracy, jej różnorodność spowoduje nie tylko zwiększenie dochodów ludności wiejskiej, ale także wzrost atrakcyjności wsi jako miejsca życia i pracy. Przejmowanie przez tradycyjną wieś nowych funkcji pozarolniczych spowoduje zmniejszenie bezrobocia oraz rozwój przedsiębiorczości, która jest warunkiem każdego wzrostu gospodarczego.
Przemiany społeczno-gospodarcze w Polsce w latach 90. spowodowały znaczne obniżenie opłacalności produkcji rolniczej, a tym samym dochodowości rodzin wiejskich. Na skutek zwolnień z zakładów w pierwszej kolejności chłopo-robotników, wzrosty zasoby nie w pełni wykorzystanej siły roboczej na wsi. Szansą na przezwyciężenie tych negatywnych zjawisk jest dla mieszkańców wsi rozwój działań w ramach koncepcji wielofunkcyjnego rozwoju. Chodzi o to, by zamieszkałej na obszarach wiejskich ludności stworzyć główne lub dodatkowe miejsce pracy w pozarolniczej działalności gospodarczej.
Może ona obejmować różne sfery produkcyjne i usługowe, w tym także przetwórstwo surowców leśnych i rolniczych, czy agroturystykę. Dla uruchomienia działalności pozarolniczej na wsi niezbędne są odpowiednie zasoby finansowe oraz inicjatywa i przedsiębiorczość.
Bardzo ważną rolę w wielofunkcyjnym rozwoju obszarów wiejskich jest planowanie strategiczne. Planowanie nastawione na dłuższy horyzont czasowy, jest niezwykle ważnym elementem starania się o wszelkie środki pomocowe
z zewnątrz, w tym także z Unii Europejskiej. Celem nadrzędnym każdej strategii jest ożywienie gospodarcze terenów wiejskich, które w rezultacie doprowadzi do powstania nowych przedsiębiorstw, rozwoju już istniejących firm, a poza tym do powstania nowych miejsc pracy.
5. Zakończenie.
Strategia wielofunkcyjnego rozwoju wsi wymaga zapoczątkowania rozwoju całkiem nowej filozofii rozwoju. Wynika z niej, że dla przyszłości rodzin wiejskich równie ważne, jak dotychczas rolnictwo, jest stworzenie nowych miejsc pracy na wsi, ale poza gospodarstwem rolnym i poszukiwanie alternatywnych źródeł zarobkowania dla ludności rolniczej. Proces rozwoju gospodarczego będzie bowiem zmierzał w kierunku powstawania nowoczesnych struktur społeczno-ekonomicznych, właściwych krajom wysoko rozwiniętym. Podstawowe znaczenie dla wzrostu poziomu dobrobytu będzie miała pozarolnicza działalność gospodarcza. Doświadczenia wszystkich krajów wysoko rozwiniętych, wskazują iż bogate rolnictwo jest skutkiem dynamicznego rozwoju sektora pozarolniczego, w tym głównie działów pracujących na potrzeby rolnictwa. Rozwój działalności pozarolniczej należy postrzegać jako siłę napędową rozwoju ekonomicznego, stwarzającą szansę na:
przechodzenie ludności rolniczej do pracy poza rolnictwem,
jednoczesny proces uprzemysłowienia rolnictwa, wynikający ze stosowania przemysłowych środków produkcji i przemysłowych technologii wytwarzania żywności,
urbanizację wsi, wynikającą z tworzenia na obszarach wiejskich infrastruktury o charakterze miejskim,
zmiany struktury agrarnej wskutek powiększenia gospodarstw przez jednych użytkowników i likwidowaniu ich bądź zmniejszaniu obszaru przez innych.
Spis treści
1.Wstęp..................................................................................................................3
2.Cel i zakres pracy...............................................................................................4
3.Wielofunkyjny rozwój obszarów wiejskich i małej przedsiębiorczości............6
4.Przekształcenia społeczno-gospodarcze terenów wiejskich...............................8
5.Zakończenie......................................................................................................10
Makarski S. 2000. Uwarunkowania rozwoju przedsiębiorczości w agrobiznesie w układzie przestrzennym. [W] Transformacja gospodarki a przedsiębiorczość w agrobiznesie, Rzeszów, s. 47-79.
2.Duczkowska-Małysz K. 1996. Regionalne aspekty polityki rozwoju obszarów wiejskich. Wieś i rolnictwo nr. 2.
3. Kłodziński M. 1998. Rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Wieś i Rolnictwo, W-wa, nr. 3.
3