Zasady funkcjonowania giełdy
Giełda jest to zespół osób, urządzeń, środków technicznych zorganizowany w taki sposób, aby przy kojarzeniu ofert dotyczących kupna i sprzedaż papierów wartościowych wszyscy uczestnicy rynku mięli taki sam dostęp do informacji rynkowej - w tym samym czasie i przy zachowaniu tych samych warunków transakcji.
Pierwsza giełda papierów wartościowych w Polsce otwarta została w Warszawie 12 maja 1817 roku. Pierwsze sesje odbywały się w godzinach 12.00 - 13.00, a przedmiotem handlu na giełdzie były przede wszystkim weksle i obligacje.
Giełda to w przenośni miejsce gdzie spotykają się kupujący i sprzedający papiery wartościowe w wyniku czego kształtuje się cena i dochodzi do transakcji. Giełda Papierów Wartościowych jest poważną instytucją, której zasady działania rygorystycznie ustalają przepisy. Na giełdzie dochodzi do obrotu publicznymi papierami wartościowymi, które są proponowane do nabycia lub nabywane w emitowanych seriach, przy wykorzystaniu środków masowego przekazu bądź w inny sposób.
Ma ona olbrzymie znaczenie dla gospodarki. Również papiery wartościowe i emitenci (np. spółki sprzedające swoje akcje) muszą wypełniać szczegółowe wymogi. Nad całością rynku w Polsce czuwa Komisja Papierów Wartościowych i Giełd, która jest instytucją rządową. Na giełdzie wielka korporacja i mały inwestor mający tysiąc złoty są sobie równi. Mają oni taki sam dostęp do informacji, które musi publikować emitent pod groźbą wysokich kar. Emitenci chcący by ich papiery wartościowe były notowane na giełdzie, muszą być najpierw dopuszczeni do publicznego obrotu. Aby stać się spółką publiczną (dopuszczoną do publicznego obrotu) i zostać notowanym na giełdzie, podmiot gospodarczy musi spełnić wiele szczegółowych kryteriów, które minimalizują ryzyko bankructwa firmy i dużych strat dla jej nowych akcjonariuszy.
Giełda Papierów Wartościowych posiada dwa główne rynki obrotu akcjami: rynek podstawowy oraz rynek równoległy, każdy z nich posiada swój własny indeks giełdowy, odpowiednio WIG (i WIG-20) oraz WIRR. Aktualne kursy papierów są publikowane w Cedule Giełdowej w tzw. tabeli giełdowej.
WIG (Warszawski Indeks Giełdowy) - jest oficjalnym indeksem dla akcji notowanych na giełdzie; odzwierciedla on dochodowość inwestycji we wszystkie akcje znajdujące się w obrocie giełdowym
WIG 20 - jest obliczany na podstawie cen akcji 20 spółek rynku podstawowego charakteryzujących się największą wartością rynkową i największym obrotem
WIR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego) - jest obliczany dla akcji wszystkich spółek rynku równoległego
Jeżeli mówimy o Giełdzie papierów wartościowych należy wspomnieć czym są te papiery i jakie wyróżniamy papiery wartościowe.
Papierem wartościowym - W rozumieniu polskiej ustawy papierami wartościowymi są: akcje, prawa do akcji, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne, zbywalne prawa majątkowe, wynikające z wyżej wymienionych papierów wartościowych, lub prawa majątkowe, których cena zależy bezpośrednio albo pośrednio od ceny papierów wartościowych. Ogólnie mówiąc, papier wartościowy jest dokumentem, z którego wynika dla jego właściciela określone prawo, np. do otrzymywania odsetek, udziału w zysku spółki itp.
Do papierów wartościowych możemy zaliczyć:
a. Akcje
Akcje są najbardziej znanym obok obligacji papierem wartościowym. Dają właścicielowi prawa korporacyjne, czyli prawo do udziału w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, a więc prawo do zarządzania spółką. Akcje są instrumentem najczęściej wybieranym przez początkujących inwestorów
b. Obligacje
Obligacja to papier wartościowy, poprzez który emitent staje się dłużnikiem właściciela obligacji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia świadczenia pieniężnego, polegającego na wypłacaniu pewnej sumy pieniędzy (nominał obligacji) oraz ewentualnych odsetek płatnych w równych odstępach czasu. Nabywcę obligacji nazywa się obligatariuszem.
Obligatariusza możemy porównać do kredytodawcy, który za określoną cenę (koszt odsetek) pożycza pieniądze emitentowi obligacji. W terminie określonym jako dzień wykupu emitent wykupuje od inwestorów posiadane przez nich obligacje.
Do najważniejszych typów obligacji należą:
obligacje o stałym oprocentowaniu;
obligacje o zmiennym oprocentowaniu, które zmienia się okresowo, np. raz na kwartał lub raz na rok;
obligacje zerokuponowe - są to obligacje, od których inwestor nie otrzymuje odsetek, a tylko wartość nominalną. Aby zrekompensować inwestorowi brak odsetek, emitent sprzedaje obligacje po cenie niższej od nominalnej, czyli z tzw. dyskontem;
obligacje zamienne, które uprawniają inwestora w ściśle określonych warunkach do ich zamiany na inny instrument finansowy. Najczęściej są to akcje emitenta. Oprocentowanie takich obligacji jest z reguły niższe od wartości rynkowych, ale jest rekompensowane późniejszym nabyciem akcji.
c. Kontrakty terminowe
Kontrakty terminowe należą do najbardziej skomplikowanych i niebezpiecznych dla inwestora instrumentów notowanych obecnie na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Przyczyną stworzenia transakcji terminowych była chęć ograniczenia ryzyka niekorzystnej zmiany ceny instrumentu bazowego. Kontrakt terminowy jest umową kupna lub sprzedaży określonych aktywów (w szczególności instrumentów finansowych lub towarów zwanych instrumentem bazowym) w określonym czasie w przyszłości i po określonej cenie.
d. Warranty
Warrant jest to instrument finansowy, którego cena zależy od wartości lub ceny instrumentu bazowego. Instrumentem bazowym, analogicznie jak w przypadku kontraktu terminowego, może być papier wartościowy, waluta, stopa procentowa itp. Z prawnego punktu widzenia warrant jest bezwarunkowym i nieodwołalnym zobowiązaniem się jego emitenta do wypłacenia właścicielowi kwoty rozliczenia lub dostarczenia instrumentu bazowego. Dostarczenie jest możliwe tylko wtedy, gdy instrument bazowy istnieje fizycznie, np. jest nim akcja (nie jest możliwe w przypadku indeksu). W przypadku warrantu kupna kwotą rozliczenia jest dodatnia różnica pomiędzy ceną instrumentu bazowego a ceną wykonania warrantu, natomiast w przypadku warrantu sprzedaży dodatnia różnica między ceną wykonania a ceną instrumentu bazowego.
Uczestnikami rynku papierów wartościowych są: emitenci, pośrednicy oraz inwestorzy. Emitentami nazywamy osoby prawne wystawiające papiery wartościowe we własnym imieniu, pośrednikami zaś domy maklerskie, banki instytucje organizujące rynek i obrót papierami wartościowymi. Inwestorami są osoby fizyczne i prawne, które angażują swój kapitał w papiery wartościowe w celu osiągnięcia zysku.
Rynek papierów wartościowych dzieli się na:
rynek pierwotny
rynek wtórny
Na rynku pierwotnym następuje sprzedaż nowych emisji pap. wart. Inwestorom. Rozróżnia się dwa sposoby oferowania pap. wart. inwestorom:
oferta publiczna (informacje przekazywane w środkach masowego przekazu jest kierowana do więcej niż 300 osób lub nieoznaczonego adresata w środkach masowego przekazu)
oferta niepubliczna (jest kierowana do mniej niż 300 osób lub gdy akcje są udostępniane pracownikom na preferencyjnych warunkach lub gdy propozycja nabycia akcji dotyczy jednoosobowych spółek skarbu państwa)
Rynek wtórny obejmuje:
rynek giełdowy
rynek poza giełdowy czyli OTC "oznacza transakcję przez ladę" lub "przy biurku maklera". Jest przeznaczony dla tych spółek, które nie mogą lub nie chcą być notowane giełdzie pap. wart.
Podstawowe papiery wartościowe na rynku pierwotnym w Polsce
Obecnie w Polsce na rynku pierwotnym oferowane są głównie akcje i obligacje skarbowe. Jeśli chodzi o akcje, to dotyczy to zarówno akcji nowej emisji spółek, których akcje są już w publicznym obrocie, jak i papierów wartościowych spółek, których akcje nie znajdowały się dotychczas w publicznym obrocie.
Do funkcji Giełdy Pap. Wart. zalicza się:
ułatwienie mobilizację kapitału
transformację tego kapitału
ocenę kapitału na podstawie cen rynkowych papierów wartościowych
Uczestnikami Giełdy mogą być:
maklerzy - działają na zlecenie i rachunek klienta
dealerzy czy specjaliści - działają we własnym imieniu
przedstawiciele banków, prywatnych i publicznych podmiotów gosp. którzy prowadzą interesy giełdowe
osoby, które są czasowo dopuszczone do handlu giełdowego, zawierają transakcje z upoważnienia, urzędnicy - imieniu i na rachunek podmiotów gospodarczych, których są pracownikami
tzw. goście - np. personel pomocniczy banków, biur maklerskich, obsługa techniczna, dziennikarze (bez prawa handlu)
Każda Giełda papierów Wartościowych powinna mieć regulamin, ograny giełdowe, wyposażenie materialne. Najważniejszą rzeczą jest regulamin, który określa skład i zadania organów giełdy, warunki dopuszczenia uczestników giełdy, warunki dopuszczenia papierów wartościowych do obrotu giełdowego, zasady ustalania kursów podczas giełdy, zasady działania sądu honorowego i rozjemczego. Do organów giełdy zalicza się: zarząd giełdy, komisję do spraw dopuszczeń pap. wart. do obrotu giełdowego, izbę maklerów, sąd honorowy i rozjemczy oraz izbę rozliczeń.
Dobrze funkcjonującą giełda powinna spełniać następujące kryteria :
wypełniać ustawowe wymagania stawiane giełdom,
posiadać wewnętrzny, precyzyjny regulamin określający sposób jej funkcjonowania i kryteria doboru instytucji pośredniczących w handlu, np. biura maklerskie,
zapewniać powszechny i równy dostęp do informacji,
dbać o przejrzystość rynku,
zapewniać bezpieczne rozliczenia,
organizować regularne sesje,
posiadać szybki i bezawaryjny system informatyczny zapewniający szybkość transakcji,
dbać o to, żeby spółki nie opuszczały w sposób nagły giełdy wycofując swoje akcje z obrotu.