GOTYK [niem.], styl w architekturze i sztukach plast. dojrzałego i późnego średniowiecza, ukształtowany we Francji w XII w.; związany z kulturą rycerską i mieszczańską, a w późniejszym okresie także dworską (międzynarodowy styl); 3 gł. okresy: gotyk wczesny (franc. primaire 1150-1200, ang. Early English 1175-1270, niem. Frühgotik 1230-1300); gotyk pełny, czyli dojrzały (franc. rayonnant 1200-50, ang. Decorated Style 1270-1350, datowany też 1250-1370 lub 1400, niem. Hochgotik 1300-50 lub 1400); gotyk późny (franc. flamboyant, ang. Perpendicular Style, niem. Spätgotik, także Deutsche Sondergotik, trwający do przeł. XV i XVI w.). Główne ośr.: Francja (St.-Denis, Paryż, Chartres, Amiens, Reims, Beauvais, Strasburg), Niemcy (Marburg, Fryburg Bryzgowijski, Ratyzbona, Kolonia, Ulm), Austria (Wiedeń), Czechy (Praga), Anglia (Salisbury, Oksford, Canterbury, Wells, Lincoln, Lichfield, York), Hiszpania (Burgos, Segovia), Włochy (Mediolan, Siena, Bolonia, Florencja), Polska (Kraków, Wrocław, Toruń, Gdańsk, Poznań, Gniezno, Malbork). Gotyk wyraził się gł. w architekturze; najważniejsze cechy: system szkieletowy (przyporowy system), na który składały się sklepienia krzyżowo-żebrowe, przypory i łuki oporowe oraz łuk ostry — pozwalało to na wznoszenie strzelistych i smukłych kościołów o zredukowanych murach magistralnych, zastąpionych wielkimi oknami witrażowymi; podstawowe układy przestrzenne: bazylika i kościół halowy; katedry, kościoły miejskie (fary) i zespoły klasztorne (cystersi, dominikanie, franciszkanie); regularne założenia miejskie, ratusze, zespoły uniwersyteckie, szpitale, sukiennice, kamienice mieszczańskie, mury miejskie z basztami i barbakanami, okazałe zamki król., rycerskie i zakonne. Sztuki plast. ewoluowały od stylizacji ku realizmowi i coraz większej ekspresji; gł. tematyka rel. o bogatym programie ikonograficznym. Rzeźba początkowo ściśle związana z architekturą, później bardziej samodzielna: sepulkralna (płyty nagrobne, tumby i nagrobki baldachimowe), dewocyjna (kam. i drewn., także polichromowana — posągi, np. Madonna z Dzieciątkiem, grupy rzeźb. — Pietà, rzeźbione poliptyki); gł. twórcy: P. Parler, C. Sluter, N. Pacher, Wit Stwosz, T. Riemenschneider. W dziedzinie malarstwa rozwijało się gł. witrażownictwo, iluminacja (J. Pucelle, A. Beauneved, bracia Limburg, J. Fouquet) i malarstwo tablicowe (malarstwo temperowe na desce); gł. twórcy: bracia Van Eyck, R. van der Weyden, H. Memling, H. van der Goes, S. Lochner, Mistrz Francke, M. Broederlam, J. Malouel, K. Witz, Duccio. Malarstwo ścienne rozwinęło się gł. we Włoszech (Giotto, S. Martini). Rozwój rzemiosła artyst. (złotnictwo, emalia, tkactwo, meblarstwo).
HALOWY KOŚCIÓŁ, budowla sakralna, w której wszystkie nawy są jednakowej wysokości, a nawa gł., pozbawiona okien, jest oświetlona za pośrednictwem okien w nawach bocznych; najczęściej występują kościoły halowe 2-, 3- lub 5-nawowe, przeważnie przykryte jednym, wspólnym dachem; kościół halowy były charakterystyczne dla ceglanej architektury got. środk. Europy w XIV w.; w Polsce do najbardziej znanych kościołów halowych należą: kościół NMP w Gdańsku, NMP i Św. Jana w Toruniu.
PRZYPOROWY SYSTEM, system konstrukcji charakterystyczny dla szkieletowej got. architektury sakralnej umożliwiający zasklepienie dużych przestrzeni na znacznej wysokości; w systemie przyporowym ciężar sklepienia krzyżowo-żebrowego nawy głównej jest przenoszony częściowo na filary wewn., częściowo — dzięki zastosowaniu łuków przyporowych ponad dachami naw bocznych lub ukrytych w poddaszach — na zewn. przypory; uproszczoną odmianą systemu przyporowego jest konstrukcja filarowo-skarpowa, charakterystyczna dla kościołów krak. XIV w., w której nie występują łuki przyporowe, a mury nawy gł. są wzmocnione skarpami przebijającymi dachy naw bocznych i łączącymi się z filarami.
MIĘDZYNARODOWY STYL, szt. plast. faza rozwoju sztuki got. w zach. i środk. Europie ok. 1380-1430; wyrażał nowe dworskie ideały estet. późnego średniowiecza. Ukształtowany we Francji na dworze burgundzkim przy czynnym udziale artystów niderl. oraz w Czechach na dworze Luksemburgów pod wpływami franc. i wł.; w Niemczech był związany ze środowiskiem mieszczańskim, początkowo Hamburga i Soest, panował też w Kolonii i Ulm do ok. poł. XV w. Charakteryzowało go wzbogacenie środków wyrazu, liryzm, wyrafinowana elegancja postaci, plast., miękki modelunek bogatych draperii; wprowadzał niekiedy elementy realist. obserwacji; zw. też stylem miękkim lub pięknym. W Polsce najbardziej reprezentacyjne dzieła styl międzynarodowy pozostawił Mistrz Pięknych Madonn, w architekturze reprezentuje go pałac wielkiego mistrza na zamku w Malborku.