8. Metoda biograficzna i wywiad narracyjny

1. Wzorzec pozytywistyczny:

• zamknięty, sformułowany; ma swoją wypracowaną metodologię

• jednostka - zajmuje centralne miejsce; reaguje na bodźce; ma charakter pasywny

2. Wzorzec humanistyczny (alternatywny do pozytywistycznego)

• kształtuje się dopiero

• ogólne postulaty

• jednostka - jej rola nie jest w pełni wyartykułoawna - świadomy, autonomiczny podmiot; ma charakter aktywny

• badanie funkcjonowania grup poprzez poznanie wspólnego doświadczenia; badacz jest także podmiotem

• bezpośrednie doświadczenie przez badanie rzeczywistości która ich otacza

• jednostki jako członkowie wspólnot; podzielają ten sam świat, którego doświadczają badacze (podejście podmiotowe); dążenie do poznania wspólnego doświadczenia i tego co jednostki wnoszą

3. Metoda biograficzna

• w PL doniedawna mówiono o metodzie dokumentów osobistych (Znaniecki & Thomas)

• dzisiaj o wiele szersze rozumienie; bo oprócz np. metody dok. osob, jeszfcze metoda narracyjna

• inne nazwy dla tej metody: tradycyjna metoda biograficzna, socjologia przebiegu życia, historia ustnego przekazu, socjologia oddolna

• w XIX w. już zaczęto stosować taką metodę; po wyjściu z socjologii wielkich teorii -> wtedy rozwój metody biograficznej

• Znaniecki „Chłop polski w Ameryce”

• „Pamiętniki bezrobonych” przed wojną

• wpływ miał rozwój pozytywizmu, funkcjonalizmu, marksizmu na powstanie tej techniki

• jednak materiał obarczony jest subiektywizmem, co mu zarzucano

• w okresie powojennym ten nurt socjologii alternatywnej był tak silny że posługiwano się metodą biograficzną na ogromną skalę; na podstawie tego materiału można obserwować zmianę w światopoglądzie

• w ramach rewolty antyscjentystycznej wracano do starych metod - do podejścia do jednostki jako autonomicznej, historia życia, dokumenty osobiste, wywiady narracyjne, badanie cyklów życia - mówi się więc o socjologii biegu życia

• Władawek i Ziółkowski - met. biogr. odwoływała się do subiektywnej perspektywy badanch osób, czyniąc punkt widzenia osób badanych punktem wyjścia do uogólnień teoretycznych

• biografia = historia życia, odtwarzanie przebiegu życia jedn zarówno w aspektach subiektywnych jak i obiekt.

• czas historyczny = czas biograficzny -> życie ludzkie w tej metodzie traktowane jest jako całość; jeśli chcemy zbadać fragment życia jedn. to musimy ten fragment najpierw umiejscowić w czasie historycznym

• badana jest nie jednostka, ale jej biografia (którą traktuje siię jako wytwór społeczny)

• biografia pozwala nam rekonstruować oglne reaguły które to życie „konstruowały”; biografia jest środkiem przekazu (sposobem komunikowania)

• sposób artykulacji = posługiwanie się przyjętymi wzorami które już zostały wytworzone; jedn. jednak tworzy też własne reguły; dlatego z biografii możemy odczytać różne typy orientacji - zarówno ponadjednostkowe, jak i te wytwarzane przez samą jednostkę

• może nast interesować konkretna biografia, konkretny temat, materiał sam w sobie, może też być traktowana do interpreracji zjawisk

• wykorzystanie tej metody pomoże w integracji pojęcia intepretacji w kategoriach systemowych i kategoriach działania

• synteza kategorii mikro- i makrosocjo.

• odejście od badania jednostek w kategoriach zredukowanych

• możliwość badania całego życia jedn.

• dynamiczna interpretacja badanej rzeczywistości

• metoda ta ma dostarczyć informacji na temat zwykłych ludzi

• podejście to nazywane podjeściem historii od dołu - dopuszczenie do głosu ludzi słabych i upośledzonyhc (mających mniejszą siłę przebicia)

• badanie ruchliwości społ, świadomości społ, przebiegu procesów socjalizacji, przeżyć psychiczych jednostki

4. Metoda dokumentów osobistych

• rozwijana na gruncie polskiej socjologii

• charakteryzuje się tym, że podstawą analizy są wypowiedzi jednostek na temat ich przeżyć i udziału w różnych sytuacjach

• dokument osobisty = dokument wyrażający cechy osobiste autora, jego stosunek do zdarzeń w których uczesniczy; dają wgląd w życie psychiczne jednostki;

• szeroko rozumiane - autobiografie, pamiętniki, wspominenia, listy, zeznania, wywiady, wszystko to co zaweira psychologiczne stany umysło os. badanej

• wąsko rozumiane - tylko pisemne wypowiedzi które relacjonują udzial badanej osoby w zdarzeniu, sytuacji społ, która daje opis tego zdarzenia (czyli pamiętniki, listy)

5. Sposób opracowania dokumentów osobistych

• co najmniej 5 technik

• sami docieramy do pamiętników (już stworzonych)

• pamiętniki są tworzone na potrzeby materiałów (problem ze sposobem interpretacji tego materiału)

1. metoda konstruktywistyczna - jest problem, który nas interes7uje + przywołanie koncepcji teoretycznej -> dokument osobisty jest wykorzystany do interpretacji

2. egzemplifikacja - uproszczenie - dokument osobisty (przykłady z niego) służy do poparcia koncepcji teoretycznej

3. analiza treści - klucz kategoryzacyjny - analizujemy zgodnie z tym kluczem; identyfikacja kto pisze a następnie o czym pisze

4. analiza statystyczna - ile pamiętników, kto ze wzglądu na cechy demograficzne przysłał pamiętniki

5. zbieranie pamiętników, analizowanie i tworzenie charakterystyki, typologii (postaw, małżeńśtw itp)

6. Wywiad narracyjny

• rozwinięty przez socjol. niemieckich (Fritz Schitze -> badania nad poczuciem winy - udział w II wojnie św.)

• połączenie cech dokumentów osobistych z wywiadem pogłębionym

• odtwarzanie fragmentów życia jednostki, opisu zdarzeń w których jedn. uczestniczyła + bodziec (pytania otwarte) -> jedn. wypowiada swoje uczucia, przeżycia i umiejsawia się w sytuacji które przeżyła

• pytanie dot. tylko danego zjawiska

• zawsze u podstaw musza leżeć silne przeżycia

• trajektorie życia jedn.

1. fazy wywiadu narracyjnego:

7. wprowadzenie bodźca (uruchomienie świadomości społecznej) - gdy badany zaczyna opowiadać swoje życie, badacz nie ingeruje, nie zadaje pytań (nie wiadomo kiedy faza ta się skończy); dopiero gdy badacz uzna że wszystkie informacje wyczerpały się, ingeruje

8. zadawanie pytań opisowych dot. sytuacji, które miały miejsce w tym czasie, o otoczenie, światy społ, sposoby myślenia w ogóle, działanie organizacji, innych osób, stos. społ.; jedn. mogą odwoływać się do swoich doświadczeń, ogólnych reguł tamtego czasu

9. pytania teoretyczne - pyt. o interpretację zdarzeń które miały miejsce - ustalanie wspólnych znaczeń, sensów

b) sposoby analizy wywiadu narracyjnego

• analiza zmierza do odpowiedzi na pytanie do czego zmierzali respondenci podejmując określone decyzje

• jaki jest rodzaj umiejscowienia wydarzenia i intepretowania zdarzenia

• analizując wywiad narracyjny powinniśmy przechodzić od odtwarzania elementów, zaczynając od tego co jest na poziomie jednostkowym, do całościowego obrazu

• Shitze - przy analizie trzeba odwołać się do struktury procesu biograficznego; kategorie:

• schemat działania biograficznego - dotyczący planów życiowych; chodzi o tworzenie pewnego stylu narracji

• biograficzna metamorfoza - próba ustalenia tych zdarzeń, które mogły mieć i miały wpływ na zdrarzenia

• trajektorie (Kraus) - są używane na gruncie interakcjonizmu do analizy warstwy symbolicznej; służą do opisu proesów, wydarzeń i motywów wykonywania czynności przez jedn.; biografia ma charakter społ.

• trajektorai ruchu - to co się dzieje na zewnątrz; to co jest warstwą subiektywnych przeżyć jdn. ; to co jest doookoła niej

Metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych

O metodzie biograficznej mówi się jako o badaniu historii życiowych. Pojawiła się w określonym momencie w historii socjologii, tzn. wtedy, gdy z nauki spekulatywnej miała się przekształcić w naukę empiryczną. Podstawą dla niej miały być dokumenty osobiste.

Definicje dokumentów osobistych

Akcentuje się tutaj znaczenie dokumentów osobistych dla poznania postaw psychicznych, motywacji wypowiadających się osób; możliwość poznania cudzych przeżyć psychicznych.

SZEROKA DEFINICJA

Wszelkie dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu jakiejś osoby, a więc nie tylko autobiografie czy pamiętniki, ale także listy, czy dosłowne zapisy wywiadów.

WĄSKA DEFINICJA

Pisemne wypowiedzi, które relacjonując udział piszącego w pewnej sytuacji społecznej, zawierają również osobisty pogląd autora na tę sytuację, opis przebiegu zdarzeń, opis zachowania piszącego.

Metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych

• posiada ona określone założenia ontologiczne i metodologiczne;

• podstawowe założenia ontologiczne zostały wyłożone w książce „Chłop polski w Europie i Ameryce”. Odnoszą się one do roli elementów subiektywnych w strukturze grup społecznych;

Rzeczywistość społeczna składa się z obiektywnych wartości kulturowych, jak i subiektywnych postaw.

• Przedmioty natury rozwijające się w toku ewolucji przyrody stają się elementami kultury dopiero wtedy, gdy jednostka w swoich aktach subiektywnych nada im pewne znaczenie, przypisze im jakąś ważność dla zaspokojenia ludzkich potrzeb, czy osiągnięcia ludzkich celów.

• Zatem w życiu społecznym czynniki subiektywne grają rolę zasadniczą i wszelkie ich przejawy są źródłem wiedzy o życiu społecznym.

• Postawy psychiczne i wartości kulturalne są ściśle ze sobą splecionymi składnikami badanej przez socjologa rzeczywistości - materiały biograficzne są materiałami idealnymi dla socjologa, gdyż dają możliwość poznania subiektywnej strony rzeczywistości społecznej.

• Koncepcja wyrażona w „Chłopach polskich...” została rozwinięta we wstępie do socjologii i przyjęła postać koncepcji współczynnika humanistycznego.

Koncepcja współczynnika humanistycznego

• Nakazuje ujmować zjawiska społeczne jako przedmioty, których istotnym składnikiem jest znaczenie jakie nadają im ludzie którzy ich doświadczają: „Przedmioty świata kultury istnieją tylko w doświadczeniach, a poza nimi tracą ważność. Cała rzeczywistość społeczna jest kompleksem subiektywnych postaw, dążeń i wartości”.

Dokumenty osobiste zawierają 2 rodzaje wypowiedzi:

sądy o faktach - wyrażają obserwacje i uogólnienia autora dokumentu (zgodnie z założeniami ontologicznymi socjologa, one go nie interesują);

wypowiedzi wyrażające dążności i cechy autora dokumentu - w myśl założeń ontologicznych, są aktami społecznymi i powinny być poddane analizie;

• dyrektywy metodologiczne nakazują badać znaczenie, jakie ludzie przypisują zdarzeniom i przedmiotom, oraz dążności jakie ludzie z nimi wiążą;

• autor życiorysu jest częścią środowiska społecznego, a jego świadomość przez to środowisko ukształtowana, jest także jego częścią; zatem znając jego świadomość, postawy, dążenia - można odtworzyć to, co w jego środowisku jest najważniejsze;

Zarzuty wobec metody biograficznej

1. Rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi; nie jest to jedyny materiał, który powinien być uwzględniany w analizie;

2. na ogół techniki zdobywania materiałów nie pozwalają na uzyskanie materiałów reprezentatywnych statystycznie;

3. rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegają intersubiektywnej kontroli;

4. autor dokumentów znajduje się zawsze w jakimś określonym nastroju, który wpływa na sposób pisania i kształt materiałów;

5. w dokumentach osobistych znajdujemy interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą (nie musi ona być wcale zgodna z prawdą);

Zalety metody biograficznej

6. dokumenty osobiste dają wgląd w motywację, dążenia, postawy, oceny jakie ludzie formułują;

7. materiał ten pozwala uchwycić psychologiczną stronę funkcjonowania instytucji społecznych, tworzenia się opinii publicznej;

8. materiał ten daje możliwość opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką;

9. jest to materiał pozwalający uchwycić pewne sekwencje zdarzeń (powiązania przyczynowe w długim okresie czasu);

10. materiał ten dostarcza informacji na temat tego, jak ludzi radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych;

---