8. Metoda biograficzna i wywiad narracyjny
Wzorzec pozytywistyczny:
zamknięty, sformułowany; ma swoją wypracowaną metodologię
jednostka - zajmuje centralne miejsce; reaguje na bodźce; ma charakter pasywny
Wzorzec humanistyczny (alternatywny do pozytywistycznego)
kształtuje się dopiero
ogólne postulaty
jednostka - jej rola nie jest w pełni wyartykułoawna - świadomy, autonomiczny podmiot; ma charakter aktywny
badanie funkcjonowania grup poprzez poznanie wspólnego doświadczenia; badacz jest także podmiotem
bezpośrednie doświadczenie przez badanie rzeczywistości która ich otacza
jednostki jako członkowie wspólnot; podzielają ten sam świat, którego doświadczają badacze (podejście podmiotowe); dążenie do poznania wspólnego doświadczenia i tego co jednostki wnoszą
Metoda biograficzna
w PL doniedawna mówiono o metodzie dokumentów osobistych (Znaniecki & Thomas)
dzisiaj o wiele szersze rozumienie; bo oprócz np. metody dok. osob, jeszfcze metoda narracyjna
inne nazwy dla tej metody: tradycyjna metoda biograficzna, socjologia przebiegu życia, historia ustnego przekazu, socjologia oddolna
w XIX w. już zaczęto stosować taką metodę; po wyjściu z socjologii wielkich teorii -> wtedy rozwój metody biograficznej
Znaniecki „Chłop polski w Ameryce”
„Pamiętniki bezrobonych” przed wojną
wpływ miał rozwój pozytywizmu, funkcjonalizmu, marksizmu na powstanie tej techniki
jednak materiał obarczony jest subiektywizmem, co mu zarzucano
w okresie powojennym ten nurt socjologii alternatywnej był tak silny że posługiwano się metodą biograficzną na ogromną skalę; na podstawie tego materiału można obserwować zmianę w światopoglądzie
w ramach rewolty antyscjentystycznej wracano do starych metod - do podejścia do jednostki jako autonomicznej, historia życia, dokumenty osobiste, wywiady narracyjne, badanie cyklów życia - mówi się więc o socjologii biegu życia
Władawek i Ziółkowski - met. biogr. odwoływała się do subiektywnej perspektywy badanch osób, czyniąc punkt widzenia osób badanych punktem wyjścia do uogólnień teoretycznych
biografia = historia życia, odtwarzanie przebiegu życia jedn zarówno w aspektach subiektywnych jak i obiekt.
czas historyczny = czas biograficzny -> życie ludzkie w tej metodzie traktowane jest jako całość; jeśli chcemy zbadać fragment życia jedn. to musimy ten fragment najpierw umiejscowić w czasie historycznym
badana jest nie jednostka, ale jej biografia (którą traktuje siię jako wytwór społeczny)
biografia pozwala nam rekonstruować oglne reaguły które to życie „konstruowały”; biografia jest środkiem przekazu (sposobem komunikowania)
sposób artykulacji = posługiwanie się przyjętymi wzorami które już zostały wytworzone; jedn. jednak tworzy też własne reguły; dlatego z biografii możemy odczytać różne typy orientacji - zarówno ponadjednostkowe, jak i te wytwarzane przez samą jednostkę
może nast interesować konkretna biografia, konkretny temat, materiał sam w sobie, może też być traktowana do interpreracji zjawisk
wykorzystanie tej metody pomoże w integracji pojęcia intepretacji w kategoriach systemowych i kategoriach działania
synteza kategorii mikro- i makrosocjo.
odejście od badania jednostek w kategoriach zredukowanych
możliwość badania całego życia jedn.
dynamiczna interpretacja badanej rzeczywistości
metoda ta ma dostarczyć informacji na temat zwykłych ludzi
podejście to nazywane podjeściem historii od dołu - dopuszczenie do głosu ludzi słabych i upośledzonyhc (mających mniejszą siłę przebicia)
badanie ruchliwości społ, świadomości społ, przebiegu procesów socjalizacji, przeżyć psychiczych jednostki
Metoda dokumentów osobistych
rozwijana na gruncie polskiej socjologii
charakteryzuje się tym, że podstawą analizy są wypowiedzi jednostek na temat ich przeżyć i udziału w różnych sytuacjach
dokument osobisty = dokument wyrażający cechy osobiste autora, jego stosunek do zdarzeń w których uczesniczy; dają wgląd w życie psychiczne jednostki;
szeroko rozumiane - autobiografie, pamiętniki, wspominenia, listy, zeznania, wywiady, wszystko to co zaweira psychologiczne stany umysło os. badanej
wąsko rozumiane - tylko pisemne wypowiedzi które relacjonują udzial badanej osoby w zdarzeniu, sytuacji społ, która daje opis tego zdarzenia (czyli pamiętniki, listy)
Sposób opracowania dokumentów osobistych
co najmniej 5 technik
sami docieramy do pamiętników (już stworzonych)
pamiętniki są tworzone na potrzeby materiałów (problem ze sposobem interpretacji tego materiału)
metoda konstruktywistyczna - jest problem, który nas interes7uje + przywołanie koncepcji teoretycznej -> dokument osobisty jest wykorzystany do interpretacji
egzemplifikacja - uproszczenie - dokument osobisty (przykłady z niego) służy do poparcia koncepcji teoretycznej
analiza treści - klucz kategoryzacyjny - analizujemy zgodnie z tym kluczem; identyfikacja kto pisze a następnie o czym pisze
analiza statystyczna - ile pamiętników, kto ze wzglądu na cechy demograficzne przysłał pamiętniki
zbieranie pamiętników, analizowanie i tworzenie charakterystyki, typologii (postaw, małżeńśtw itp)
Wywiad narracyjny
rozwinięty przez socjol. niemieckich (Fritz Schitze -> badania nad poczuciem winy - udział w II wojnie św.)
połączenie cech dokumentów osobistych z wywiadem pogłębionym
odtwarzanie fragmentów życia jednostki, opisu zdarzeń w których jedn. uczestniczyła + bodziec (pytania otwarte) -> jedn. wypowiada swoje uczucia, przeżycia i umiejsawia się w sytuacji które przeżyła
pytanie dot. tylko danego zjawiska
zawsze u podstaw musza leżeć silne przeżycia
trajektorie życia jedn.
fazy wywiadu narracyjnego:
wprowadzenie bodźca (uruchomienie świadomości społecznej) - gdy badany zaczyna opowiadać swoje życie, badacz nie ingeruje, nie zadaje pytań (nie wiadomo kiedy faza ta się skończy); dopiero gdy badacz uzna że wszystkie informacje wyczerpały się, ingeruje
zadawanie pytań opisowych dot. sytuacji, które miały miejsce w tym czasie, o otoczenie, światy społ, sposoby myślenia w ogóle, działanie organizacji, innych osób, stos. społ.; jedn. mogą odwoływać się do swoich doświadczeń, ogólnych reguł tamtego czasu
pytania teoretyczne - pyt. o interpretację zdarzeń które miały miejsce - ustalanie wspólnych znaczeń, sensów
b) sposoby analizy wywiadu narracyjnego
analiza zmierza do odpowiedzi na pytanie do czego zmierzali respondenci podejmując określone decyzje
jaki jest rodzaj umiejscowienia wydarzenia i intepretowania zdarzenia
analizując wywiad narracyjny powinniśmy przechodzić od odtwarzania elementów, zaczynając od tego co jest na poziomie jednostkowym, do całościowego obrazu
Shitze - przy analizie trzeba odwołać się do struktury procesu biograficznego; kategorie:
schemat działania biograficznego - dotyczący planów życiowych; chodzi o tworzenie pewnego stylu narracji
biograficzna metamorfoza - próba ustalenia tych zdarzeń, które mogły mieć i miały wpływ na zdrarzenia
trajektorie (Kraus) - są używane na gruncie interakcjonizmu do analizy warstwy symbolicznej; służą do opisu proesów, wydarzeń i motywów wykonywania czynności przez jedn.; biografia ma charakter społ.
trajektorai ruchu - to co się dzieje na zewnątrz; to co jest warstwą subiektywnych przeżyć jdn. ; to co jest doookoła niej
Metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych
O metodzie biograficznej mówi się jako o badaniu historii życiowych. Pojawiła się w określonym momencie w historii socjologii, tzn. wtedy, gdy z nauki spekulatywnej miała się przekształcić w naukę empiryczną. Podstawą dla niej miały być dokumenty osobiste.
Definicje dokumentów osobistych
Akcentuje się tutaj znaczenie dokumentów osobistych dla poznania postaw psychicznych, motywacji wypowiadających się osób; możliwość poznania cudzych przeżyć psychicznych.
SZEROKA DEFINICJA
Wszelkie dokumenty zawierające projekcje stanów umysłu jakiejś osoby, a więc nie tylko autobiografie czy pamiętniki, ale także listy, czy dosłowne zapisy wywiadów.
WĄSKA DEFINICJA
Pisemne wypowiedzi, które relacjonując udział piszącego w pewnej sytuacji społecznej, zawierają również osobisty pogląd autora na tę sytuację, opis przebiegu zdarzeń, opis zachowania piszącego.
Metoda biograficzna jako badanie dokumentów osobistych
posiada ona określone założenia ontologiczne i metodologiczne;
podstawowe założenia ontologiczne zostały wyłożone w książce „Chłop polski w Europie i Ameryce”. Odnoszą się one do roli elementów subiektywnych w strukturze grup społecznych;
Rzeczywistość społeczna składa się z obiektywnych wartości kulturowych, jak i subiektywnych postaw.
Przedmioty natury rozwijające się w toku ewolucji przyrody stają się elementami kultury dopiero wtedy, gdy jednostka w swoich aktach subiektywnych nada im pewne znaczenie, przypisze im jakąś ważność dla zaspokojenia ludzkich potrzeb, czy osiągnięcia ludzkich celów.
Zatem w życiu społecznym czynniki subiektywne grają rolę zasadniczą i wszelkie ich przejawy są źródłem wiedzy o życiu społecznym.
Postawy psychiczne i wartości kulturalne są ściśle ze sobą splecionymi składnikami badanej przez socjologa rzeczywistości - materiały biograficzne są materiałami idealnymi dla socjologa, gdyż dają możliwość poznania subiektywnej strony rzeczywistości społecznej.
Koncepcja wyrażona w „Chłopach polskich...” została rozwinięta we wstępie do socjologii i przyjęła postać koncepcji współczynnika humanistycznego.
Koncepcja współczynnika humanistycznego
Nakazuje ujmować zjawiska społeczne jako przedmioty, których istotnym składnikiem jest znaczenie jakie nadają im ludzie którzy ich doświadczają: „Przedmioty świata kultury istnieją tylko w doświadczeniach, a poza nimi tracą ważność. Cała rzeczywistość społeczna jest kompleksem subiektywnych postaw, dążeń i wartości”.
Dokumenty osobiste zawierają 2 rodzaje wypowiedzi:
sądy o faktach - wyrażają obserwacje i uogólnienia autora dokumentu (zgodnie z założeniami ontologicznymi socjologa, one go nie interesują);
wypowiedzi wyrażające dążności i cechy autora dokumentu - w myśl założeń ontologicznych, są aktami społecznymi i powinny być poddane analizie;
dyrektywy metodologiczne nakazują badać znaczenie, jakie ludzie przypisują zdarzeniom i przedmiotom, oraz dążności jakie ludzie z nimi wiążą;
autor życiorysu jest częścią środowiska społecznego, a jego świadomość przez to środowisko ukształtowana, jest także jego częścią; zatem znając jego świadomość, postawy, dążenia - można odtworzyć to, co w jego środowisku jest najważniejsze;
Zarzuty wobec metody biograficznej
Rzeczywistość społeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi; nie jest to jedyny materiał, który powinien być uwzględniany w analizie;
na ogół techniki zdobywania materiałów nie pozwalają na uzyskanie materiałów reprezentatywnych statystycznie;
rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegają intersubiektywnej kontroli;
autor dokumentów znajduje się zawsze w jakimś określonym nastroju, który wpływa na sposób pisania i kształt materiałów;
w dokumentach osobistych znajdujemy interpretację życia dokonaną przez osobę piszącą (nie musi ona być wcale zgodna z prawdą);
Zalety metody biograficznej
dokumenty osobiste dają wgląd w motywację, dążenia, postawy, oceny jakie ludzie formułują;
materiał ten pozwala uchwycić psychologiczną stronę funkcjonowania instytucji społecznych, tworzenia się opinii publicznej;
materiał ten daje możliwość opisania wzajemnych relacji między środowiskiem a jednostką;
jest to materiał pozwalający uchwycić pewne sekwencje zdarzeń (powiązania przyczynowe w długim okresie czasu);
materiał ten dostarcza informacji na temat tego, jak ludzi radzą sobie w sytuacjach zmian społecznych;