TYP Mollusca (prekambr - rec)
Gromada Monoplacophora (kambr - rec) jednotarczowce
Gromada Polyplacophora (kambr - rec) wielotarczowce
Gromada Schaphopoda (ordowik -rec) łódkonogi
Gromada Gastropoda (kambr - rec) ślimaki
Gromada Bivalvia (kambr - rec) małże
Gromada Cephalopoda (kambr - rec) glowonogi
P-typ: Cyrtosoma
P-typ: Diasoma
P-typ: Amphineura
Mięczaki oprócz stawonogów są najbardziej liczne i zaawansowane ewolucyjnie.
Wszystkie grupy pochodzą od hipotetycznego przodka, którego nie znamy. Prawdopodobnie nie miał wykształconego szkieletu. Grupy te nie mają ze sobą wiele wspólnego. Mają zbliżony przewód pokarmowy, posiadają nogę (u głowonogów noga przekształcona w wieniec czułków) i skorupkę (która w niektórych grupach zanika).
Budowa mięczaka
otwór gębowy, radula, nerwy, noga, mięśnie retraktory, odbyt, jama płaszczowa, skrzela, muszla, nephridium, coelom, serce, jelito, gonady, żołądek, gruczoł trawienny (wątroba), płaszcz.
Większość żyje w wodach, tylko jedna grupa żyje na lądzie - ślimaki. Wszystkie pozostałe mają skrzela, te na lądzie mają płucka.
Mikrostruktura muszli i perły:
Szkielet mięczaka składa się z 3 warstw:
zewnętrzna - periostracum (ma barwienia, ornamentację)
środkowa - oostracum (warstwa pryzmatyczna), większość z węglanu wapnia (aragonitu)
wewnętrzna - hypostracum (warstwa perłowa), odpowiedzialna za wytwarzanie pereł: pomiędzy płaszcz a szkielet wtyka się ziarenko piasku lub jakieś obce ciało, ciało to oblekane jest przez warstwę perłową
Szkielet tworzy się przy pomocy fałdu płaszcza, tam, gdzie jest koniec muszelki.
Tryb życia mięczaków
Głównie wodny, morski w większości przypadków, małże także w wodach słodkich i ślimaki także na lądzie. Żyją w dnie, na dnie, mogą się poruszać (ślimaki) - bentos ruchomy, mogą pływać w toni morskiej (głowonogi - kalmary, ośmiornice, kiedyś amonity, obecnie łodzikowate)
Gromada Gastropoda
Podgromada Prosobranchia (kambr - rec) przodoskrzelne
Podgromada Pulmonata (karbon - rec) płucodyszne (lądowe)
Podgromada Opisthobranchia (karbon - rec) tyłoskrzelne (skręcenie torsji całego ciała i skrzela wróciły na tylne położenie)
Budowa ślimaka
Muszla, w środku muszli ciało miękkie.
Otwór gębowy z radulą - tarką, służącą do ścierania pokarmu. Ślimaki są albo drapieżnikami albo grejzerami - ścieraczami, czasem radula zmieniona w kolec jadowy, przy pomocy którego potrafią znieczulić ofiarę i ją pochłonąć.
Przewód pokarmowy → żołądek → nephridium (niby nerka) → odbyt (nad głową)
Niektóre ślimaki mają syfon.
Noga dosyć mięsista, pozwala na poruszanie się.
Ujście muszli jest mniej więcej okrągłe, u niektórych ślimaków, które mają syfon (kanały służące do wciągania wody z tlenem do skrzeli) może się pojawić wcięcie albo wyciągnięcie. Syfon może być często dłuższy niż sama muszla (ujście syfonalne)
Muszla
Większość muszli jest skręcona, skręt odbywa się wokół osi. Każdy ślimak wytwarza skorupkę od młodu - w stadium larwalnym to protokoncha, oś zaznaczona w postaci pępka. Często pojawia się kanał syfonalny i wewnątrz kolumella. Muszlę można podzielić na dwie części:
protokonchę
telokonchę, która jest ornamentowana
Ujście muszli ślimaka - apertura, składa się z dwóch części:
wargi zewnętrznej
wargi wewnętrznej
Miejsce, w którym jeden skręt nachodzi na drugi to szew (sutura).
Czasem syfon nie ma kanału, ale ma wgłębienie.
Oprócz muszli niektóre ślimaki mają zdolność wytwarzania wieczek służących do zamknięcia muszli. To operkulum. Najczęściej zbudowane z węglanu wapnia.
Cykl życiowy Haliotis - na muszli ma otworki, poprzez które wychodziły syfony.
W większości przypadków mięczaki mają zapłodnienie zewnętrzne - larwa (pływająca to trochophora), przechodzi w veliger, gdy zaczyna osadzać się na dnie jest to spat. Jest to jeszcze forma larwalna ale już porusza się po dnie. Potem larwa przechodzi w formę juwenilną, a w końcu w dorosłą. Niektóre ślimaki zapładniają się nazwanej. Większość ślimaków to obojnaki.
Torsja u ślimaków - skręcanie się
prawoskrętne (dextralne)
lewoskrętne (sinistralne)
Pierwotne ślimaki (Bellerophontida) miały głowę po przeciwnej stronie skorupki. Skręcały się do przodu. Od tego okazu skręcanie poszło w prawo luib w lewo. W efekcie torsji skrzela przewędrowały nad głowę. W efekcie torsji uległ zakręceniu również przewód pokarmowy - powstała pętla.
Prosobrancha - przodoskrzelne (skręcone nerwy od mózgu):
Archeogastropoda - stare ślimaki, 2 skrzela nad głową
Caenogastropoda - młode ślimaki, jedno ze skrzeli zanikło
Opisthobranchia - tyłoskrzelne; jedno skrzele odchylone do tyłu, również nad głową.
Pulmonata - zamiast skrzeli występują płuca.
Rodzaje muszli:
trochospiralne - skręcane wielopłaszczyznowo, oś się wydłuża, o wysokich lub niskich zwojach
muszla zwinięta planispiralnie - w jednej płaszczyźnie, występują rzadko, oś stoi w miejscy, nie wydłuża się
muszla stożkowata - talerz
muszla inwolutna - ostatni skręt pochłania pozostałe skręty
Ślimaki mają duże znaczenie środowiskowe
Gromada Bivalvia (Plecypoda) (kambr - rec)
Podział oparty na podstawie struktury zawiasu (zachowuje się na muszelce w stanie kopalnym), rodzaju skrzeli i charakterze odżywiania
Podgromada Paleotaxodonta - zawias w postaci ząbków w jednym długim rzędzie - zawias taxodontowy
Podgromada Cryptodonta - zawias kryptodontowy, skrzela typu ptotobranchia, cienkie skorupki
Podgromada Pteriomorpha - zawias taksodontowy lub dysodontowy, skrzela typu filibranchia lub eulamellibranchia
Podgromada Paleoheterodonta - słodkowodne, zapłodnienie wewnętrzne, larwa typu glochidia
Podgromada Heterodonta - zawias heterodontowy, skrzela eulamellibranchia
Są okresy kiedy znaczenie małż wzrasta - dewon, trias, jura, współcześnie. Inna ich przydatność - określenie środowiska, czasem duże nagromadzenia - określają rodzaj skały - muszlowiec
Symetria dwuboczna - płaszczyzna symetrii pomiędzy muszlami; różnią się tym, że na jednej skorupce jest ząbek, a na drugiej dołek.
Budowa małża
więzadło - nie jest to ciało unerwione, ale jest t subtsnajca, która się pojawia w górze zawiasu; mięsnie zwierające skorupki - adduktory (2 lub 1, jeżeli 1 to wystepuje z tyłu), skrzela, noga, otwór gębowy, żołądek, gonady, nerka, serce, płaszcz, odbyt, syfon ekshalacyjny, syfon inhalacyjny, muszla, płaszcz
Zawiesinożercy.
Przepływ inhalacyjny → skrzela odfiltrowuja piasek, muł, po krawędziach skrzel zaczynają wędrować substancje odżywcze do palpli (przydatki).
Małże same czyszczą wodę, współcześnie wykorzystuje się je do czyszczenia.
Syfony u małży (z książki)
Typy skrzeli
protobranchia - proste półksiężycowate
filibranchia - zakrzywione do góry
eulamellibranchia - mają dodatkowe dziurki, przez które przepływa woda z tlenem i pokarmem
septibranchia
Muszelka:
umbo
brzeg zawiasowy
odcisk mięśni - tylni adductor, przedni adductor
linia płaszczowa
Zawiasy
taxodontowy - bardzo dużo bardzo drobnych ząbków ułożonych w jednym rzędzie
dysodontowy - długi brzeg delikatnych prawie niewidocznych ząbków w górnej części brzegu zawiasowego
isodontowy - zęby stosunkowo długie, ułożone wachlarzowato
schizodontowy -
heterodontowy - rożnego rodzaju ząbki
desmodontowy - chondrophore (to coś gdzie było wiązadło) i ząbki
Wnętrze skorupek
Dwumięśniowe:
isomyaria - jednakowej wielkości - równomięśniowe
anisomyaria - różnią się wielkością - różnomięśniowe
Jednomięśniowe - monomyaria
Więzadła u małży
ligamentum - w momencie kiedy działa mięsień, powoduje zamknięcie skorupek, w górnej częście więzadło zaczyna się rozciągać. Więzadło się kurczy i otwierają się skorupki
resilium - to więzadło wewnętrzne w postaci gurdki, która w momencie kiedy skorupki są przyciągane do siebie, jest zgniatana
Cykl życiowy małży morskich na przykładzie ostrygi
zapłodnione jajo → trochophora → muszla → veliger → spat → ostryga dorosła
Inny rodzaj rozmnażania - małże słodkowodne; larwa tych małży - glochidium - ma bardzo małą muszelkę. Stosują mimikrę - mają płaszcz podobny do rybki i inne ryby podpływają bo chcą ją zjeść, w tym momencie małż wyrzuca glochidium w dużych ilościach i tak transportowane są z rybą w inne miejsce.
Tryb życia
bisior tężeje w kontakcie z wodą i się przykleja małż.
Ostrygi przytweirdzają się w całości, larwa siada na twarde dno i przycementowuje się przy pomocy muszli, muszla ta narastając, przycementowuje się coraz bardziej - jedna strona muszli ma morfologię dna, a druga nie.
Infauna (endobentos) - w miękkim osadzie (Mya, Cardium, Venus)
Infaunda (endobentos) - w twardym osadzie - drążące - mechaniczne (twarde grube muszle, silna mięsista noga przyssywaja się a muszlą obracają i się wwiercają - Pholas), chemiczne (Lithophaga, drąży przy pomocy kwasu solnego
Epifauna (epibentos) - przyczepiane przy pomocy bisiora
Epifauna (epibentos) - wolnożyjące nieprzytwierdzone
Epifauna (epibentos) - wolnozyjące przytwierdzone ?
Epifauna - pływające
Formy aberantne - dziwaczne
rudysty - rafy rudystowe w kredzie Hippurites (podobne do koralowca)
Diceras
Prawa czy lewa?
Trzeba wiedzieć w jaki sposób zorientować skorupkę:
brzeg zawiasowy u góry
jeśli występuje zatoka syfonalna to zawsze jest z tyłu (mamy górę, przód i tył - wiemy czy to prawa czy lewa)
jeśli jest 1 mięsień to zawsze jest tylni
umbo na ogół zakrzywione do przodu