EKSPERYMENT PEDAGOGICZNY
Definicja
Eksperyment pedagogiczny (łac. experimentum - doświadczenie, badanie) - metoda badań pedagogicznych oparta głównie na technice obserwacji (przy czym nie każda obserwacja jest eksperymentem, za to każdy eksperyment ma związek z obserwacją, sam będąc od niej bardziej złożony), szczególny rodzaj eksperymentu naturalnego, który znajduje swoje zastosowanie w oświacie, dydaktyce oraz wychowaniu.
W Polsce zasady przeprowadzania tego typu działalności reguluje Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 9 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki.
Eksperyment pedagogiczny to taka metoda badawcza, która bada określony wycinek rzeczywistości pobudzając go do zmian. Zmiany te dotyczą zachodzących w tej rzeczywistości wychowawczej procesów wychowawczych i dokonują się pod wpływem nowych czynników, które są do tej rzeczywistości wprowadzane w trakcie badań. Następuje również obserwacja tych zmian w eksperymencie pedagogicznym.
Praktyka
Aby przeprowadzić eksperyment pedagogiczny, należy wybrać jakąś konkretną zbiorowość (np. klasę) lub proces, a następnie wprowadzić do takiego układu odpowiednio dobrany czynnik mający teoretycznie wywołać przewidywane zmiany. Czynnik taki ma na celu zwiększenie efektywności pracy dydaktyczno-wychowawczej w warunkach najbardziej zbliżonych do naturalnych warunków nauki i życia szkolnego.
Etapy eksperymentu pedagogicznego:
Zaczyński dzieli przeprowadzanie eksperymentu pedagogicznego na etapy:
Etap sytuacji problemowej
Etap formułowania problemu
Etap formułowania hipotezy roboczej
Etap przewidywań skutków (etap rozumowania)
Etap przygotowania weryfikacji zewnętrznej hipotezy roboczej
Bliższe określenie badanej populacji
Oznaczenie treści, na których mają być realizowane badania
Ustalenie koniecznego i możliwego czasu badań
Zdefiniowanie i scharakteryzowanie tych zjawisk, które mają być przedmiotem naszej szczegółowej badawczej uwagi
Wybór i opisanie metody badania
Etap empirycznego weryfikowania hipotezy
Sprawdzenie słuszności rozwiązań (prawdziwości wyników)
Wnioskowanie końcowe.
Techniki:
Do przeprowadzenie eksperymentu pedagogicznego stosuje się różne techniki. Ich podstawą jest założenie, że możliwie najlepsze rezultaty uzyskuje się przy doprowadzeniu do stanu, w jakim metoda pracy w grupach, w których przeprowadzane jest badanie, jest między nimi jedyną różnicą.
Przy analizie należy zwrócić także uwagę na tzw. zmienną pośredniczącą (spowodowane to jest m.in. tym, że w szkole - terenie naturalnym eksperymentu - pojawiają się czynniki pośrednio wpływające na przebieg eksperymentu np. typ zarządzania szkoły, relacje interpersonalne pracowników czy czas zajęć lekcyjnych).
Ważną kwestią przy eksperymencie pedagogicznym są problemy natury etycznej. Nie wszystkie rodzaje działalności są w jego obrębie dopuszczalne. Nie powinno się świadomie wprowadzać szkodliwych czynników (zmiennych niezależnych) do układów badawczych.
Podczas przygotować do eksperymentu pedagogicznego (i w ogóle jakiegokolwiek innego) ważne jest wysunięcie hipotez roboczych. Jest to sposób na kontrolę zależności pomiędzy zmiennymi i wpływa on na przebieg całego badania (a zatem wymaga to dużej precyzji i rzetelności).
Technika jednej grupy:
Jest to najprostsza technika eksperymentalna. W praktyce polega ona na wprowadzeniu do zastanej sytuacji czynnika eksperymentalnego, a następnie na mierzeniu zmian powstałych pod jego wpływem w taki sposób, aby było możliwe porównanie stanu początkowego ze stanem końcowym.
Technika grup równoległych:
Podstawowymi wymaganiami do przeprowadzeni eksperymentu za pomocą tej techniki jest wyłonienie dwóch grup (eksperymentalnej i kontrolnej) przy zachowaniu zrównoważenia ilości, wieku, płci oraz poziomu społecznego i umysłowego członków obu grup (co ustala się dzięki obserwacjom, wywiadom oraz opiniom nauczycieli).
Zmienne niezależne (które stanowią czynnik eksperymentalny) zostają wprowadzone tylko do jednej z grup (eksperymentalnej). Kontrola zmiennych niezależnych i pośredniczących następuje poprzez przeprowadzenie (na początku oraz na końcu) badań.
Technika ta wysuwa pewne wątpliwości części pedagogów, bowiem wiąże się ona z ryzykiem, że rezultaty uzyskane w ten sposób w grupie eksperymentalnej nie są spowodowane celowo wprowadzonym czynnikiem, lecz jakimkolwiek innym (mogą to być np. szczególne uzdolnienia psychiczne osób pochodzących z grupy eksperymentalnej). Ryzyka tego nie da się wyeliminować, za to da się go zmniejszyć przez dokładne poznanie uczniów, a w efekcie dokładniejszy wybór członków obu grup.
Technika rotacji:
Do zastosowania tej techniki potrzebne są dwie grupy porównawcze. Grupą eksperymentalną jest ta, która wykazała się w badaniach początkowych słabszymi wynikami pod określonymi względami. Grupa lepsza jest grupą kontrolną. Po zrealizowaniu określonego programu zostaje przeprowadzone w grupach porównawczych badanie etapowe, po którym następuje zamiana charakteru grup. Grupa eksperymentalna zostaje grupą kontrolną i odwrotnie. Po wykonaniu takiego samego jak poprzednio programu w grupie eksperymentalnej przeprowadza się badania końcowe.
Technika ta jest uważana za lepszą od innych, ponieważ pozwala na zachowanie naturalności warunków badania. W normalnych warunkach pracy szkoły jest ona jednak bardzo trudna do zastosowania.
Efekty eksperymentu pedagogicznego:
Efektami eksperymentów pedagogicznych są m.in.:
ocena efektów inicjatyw wychowawczo-edukacyjnych podejmowanych przez nauczyciela,
określenie skutków konkretnych działań wychowawcy.
Efekty końcowe eksperymentu pedagogicznego nie dotyczą jedynie badanego układu, ale także przyczyniają się do powiększenia zasobu wiedzy i zakresu informacji w danej dziedzinie.
4