B. Połączenia kości czaszki

Większość kości czaszki jest połączona między sobą ściśle i nieruchomo albo za pomocą chrząstkozrostów, albo też więzozrostów, które w wieku starczym mogą przejść w kościozrosty. Tylko kość skroniowa i żuchwa połączone są ze sobą stawem.

Większość połączeń między kośćmi czaszki stanowią szwy - więzozrosty. Kości mózgoczaszki łączą się głównie szwami piłowatymi lub łuskowatymi, kości trzewioczaszki - szwami gładkimi. Nazwa szwu odpowiada zwykle obu łączącym się kościom. Tylko szwy łączące kości sklepienia czaszki noszą nazwy odrębne, jak szew wieńcowy (sutura coronalis), łączący kość czołową z obu kośćmi ciemieniowymi, szew strzałkowy (sutura sagittalis), stanowiący połączenie między obu kośćmi ciemieniowymi, czy też szew węglowy (sutura lambdoidea), leżący między niską kości potylicznej a kośćmi ciemieniowymi. Krótkie pasma łącznotkankowe szwów są pozostałością pierwo­tnego, błoniastego sklepienia czaszki (desmocranium). Są one miejscami wzrostu kości czaszki. Mózgoczaszka musi się powiększać wraz ze wzrostem mózgowia. Dopiero po ustaniu wzrostu mózgowia (w wieku 45-50 lat), przestaje także rosnąć czaszka i rozpoczyna się starcze kostnienie szwów (obliteracja szwów), które postępuje od strony wewnętrznej ku zewnętrznej.

Czaszka noworodka zawiera jeszcze większe, nie skostniałe pozostałości czaszki błoniastej w postaci ciemiączek (fonticuli. Ciemiączka występują w miejscach łączenia się kości sklepienia. Największe są ciemiączka nieparzyste, przednie i tylne. Pierwsze, tzw. ciemiączko czołowe (fonticulus anterior s. frontalis), znajduje się na skrzyżowaniu szwu wieńcowego, strzałkowego i istniejącego w tym okresie szwu czołowego. Ciemiączko to zarasta w ciągu drugiego roku życia. Ciemiączko tylne lub potyliczne (fonticulus posterior s. occipitalis), mniejsze od poprzedniego, wy­stępuje między szczytem łuski kości potylicznej a obu kośćmi ciemieniowymi. Z ciemiączek parzystych, znajdujących się na bocznej ścianie czaszki, ciemiączko klinowe (fonticulus sphenoidalis) położone jest między kością ciemieniową a skrzydłem większym kości klinowej, a ciemiączko sutkowe (fonticulus mastoideus) leży u zbiegu kości ciemieniowej, skroniowej i potylicznej.

Jest ono pozostałością czaszki chrzestnej, Ciemiączko tylne oraz ciemiączka boczne zamykają się w ciągu pierwszego roku życia. Mniejsze znaczenie w połączeniach kości czaszki odgrywają chrząstkozrosty. W czaszce osobnika dorosłego występują tylko dwa chrząstkozrosty: skalisto-potyliczny (synchondrosis petrooccipitalis) i klinowo-skalisty (synchondrosis sphenopetrosa), łączące piramidę kości skroniowej z kością potyliczną i klinową. W czasz­ce osobników młodych występuje kilka niestałych, przejściowych chrząstkozrostów, które wcześnie kostnieją. Pomiędzy trzonem kości klinowej a częścią podstawną kości potylicznej znajduje się chrząstkozrost klinowo-potyliczny (synchondrosis sphenooccipitalis). W następstwie jego skostnienia, po 20 roku życia, kość potyliczna i kość klinowa przekształcają się w jednolitą kość podstawną czaszki (os basilare).

B. Staw skroniowo-żuchwowy

Oba stawy skroniowo-żuchwowe stanowią jedyne połączenie stawowe kości czaszki, poza kosteczkami słuchowymi. W skład kostnej części stawu wchodzą powierzchnie stawowe kości skroniowej oraz głowy żuchwy. Dwa symetryczne, sprzężone stawy skroniowo-żuchwowe, prawy i lewy, są anatomicznie samodzielne, jednak budowa ich jest identyczna, a ruchy zachodzą w obu stawach jednocześnie i dlatego zwykle omawia sie jeden staw skroniowo-żuchwowy (articulatio temporomandibularis).Jest to staw trzeciego stopnia swobody ruchu.

Główkę stawu tworzy powierzchnia stawowa głowy wyrostka kłykciowego żuchwy, a panewkę - powierzchnia stawowa dołu żuchwowego i guzka stawo­wego kości skroniowej. Jama stawowa jest podzielona krążkiem stawowym na dwa piętra: górne i dolne. Krążek, zbudowany z chrząstki włóknistej, spełnia funkcje przesuwalnej panewki dla głowy żuchwy, zwiększając w ten sposób zakres ruchu żuchwy. Zbudowany jest w przedniej części ze struktur włóknistych, z rozproszonymi komórkami chrzęstnymi. Część tylna krążka stawowego jest dwublaszkowa. Część górna, która przymocowana jest do ściany tylnej dołu żuchwowego, składa się z tkanki łącznej wiotkiej, podczas gdy część dolna, która przytwierdza się do brzegu tylnego głowy żuchwy zbudowana jest z bardzo mocnej tkanki łącznej włóknistej. Pomiędzy obiema częściami znajduje się pozastawowy splot żylny, jako sprężysta poduszka. Ku przodowi krążek stawowy jest mocno związany z torebką stawową i z głową podskroniową m. skrzydłowego bocznego,

Torebka stawowa jest wiotka i obszerna. Po stronie zewnętrznej jest wzmocniona więzadłem bocznym (lig. laterale), więzadło rozciąga się ku przodowi od łuku jarzmowego do wyrostka kłykciowego, tuz poniżej głowy żuchwy. W tym miejscu znajduje się bardzo często guzek, czasami listewkowate zgrubienie, rzadziej zagłębienie.

Od strony wewnętrznej więzadło klinowo-żuchwowe (lig, sphenomandibulare) , rozciaga się od wyrostka rylcowegodo kąta żuchwy i więzadło rylcowo-żuchwowe (lig. slytlmandibulare) , rozciąga się od końca kości klinowej do języczka żuchwy. Obydwa nie zostają jednak w bezpośrednim związku z torebką. Od kąta żuchwy podążają też pęczki włókien do kości gnykowej znane pod określeniem więzadło gnykowo - żuchwowe ( lig. hyomandibulare)

W stawie skroniowo-żuchwowym zachodzą ruchy żuchwy konieczne do odgryzienia kęsa pokarmowego, rozdrobnienia pokarmu i do żucia. Ruchy żuchwy można podzielić na trzy kierunki ruchów: wysuwanie i cofanie żuchwy (ruch ślizgowy), obniżanie i unoszenie żuchwy (ruchy otwierania i zamykania ust - ruch zawiasowy), ruchy obrotowe albo żucia (mielenia), skręcanie do wewnątrz i na zewnątrz.

C. Mięśnie działające na staw skroniowo-żuchwowy

Mięśnie żwacze:

1. Mięsień skroniowy - m. temporalis
   PP: ściana dołu skroniowego.
   PK: wyrostek dziobiasty żuchwy.

2. Mięsień żwacz - m. masseter

PP: łuk jarzmowy, kość jarzmowa, wyrostek jarzmowy szczęki.

PK: zewnętrzna strona kąta żuchwy.

3. Mięsień skrzydłowy przyśrodkowy - m. pterygoideus medialis
PP: dół skrzydłowy kości klinowej.

PK: powierzchnia przyśrodkowa kąta żuchwy.

4. Mięsień skrzydłowy boczny - m. pterygoideus lateralis

PP: zewnętrzna powierzchnia wyrostka skrzydłowego, grzebień podskroniowy.

PK: wyrostek kłykciowy żuchwy.

Mięśnie nadgnykowe:

5. Mięsień dwubrzuścowy - m. digastricus

6. Mięsień rylcowo-gnykowy - m. stylohyoideus

7. Mięsień żuchwowo-gnykowy - m. mylohyoideus

8. Mięsień bródkowo-gnykowy - m. geniohyoideus

Mięśnie podgnykowe:

9. Mięsień mostkowo-gnykowy - m. sternohyoideus

10. Mięsień łopatkowo-gnykowy - m. omohyoideus

11. Mięsień mostkowo-tarczowy - m. sternothyreoideus

12. Mięsień tarczowo-gnykowy - m. thyreohyoideus

D. Zestawienie ruchów w stawie skroniowo-żuchwowym oraz wykonujących je mięśni

Wysuwanie żuchwy:

mięsień skrzydłowy boczny.

Cofanie żuchwy;

mięsień skroniowy.

Unoszenie żuchwy (zamykanie ust):

mięsień skroniowy,

mięsień żwacz,

mięsień skrzydłowy przyśrodkowy.

Obniżanie żuchwy (otwieranie ust):

mięsień skrzydłowy boczny,

mięsień żuchwowo-gnykowy,

mięsień dwubrzuścowy,

mięsień bródkowo-gnykowy.

Skręcanie żuchwy na zewnątrz:

mięsień skroniowy,

mięsień żwacz,

mięsień skrzydłowy przyśrodkowy.

Skręcanie żuchwy do wewnątrz:

mięsień skrzydłowy boczny.

Ruchy obrotowe żuchwy (żucia):

mięsień skrzydłowy boczny,

mięsień skroniowy,

mięsień żwacz,

mięsień skrzydłowy przyśrodkowy,

mięsień policzkowy.

3. Mięśnie wyrazowe (mimiczne)

Na twarzy oraz na sklepieniu głowy leżą mięśnie mimiczne, które zajmują szczególną pozycję wśród mięśni szkieletowych. Pochodzą one z mięśniówki skórnej szyi (m. platysma colli), a ich cechą charakterystyczną jest to, że nie przebiegają ponad stawami od jednej kości do drugiej, lecz zwykle przyczepiają się do skóry i dlatego mogą napinać i poruszać skórę nadając twarzy ściśle określony wyraz. W ten sposób pośredniczą w odzwierciedlaniu emocjonalnego nastroju i psychicz­nego stanu, w jakim znajduje się człowiek - śmiech, smutek, radość, zamyślenie, zdziwienie itd. W stanie rozkurczu mięśni, skóra pod wpływem swej sprężystości powraca do pierwotnego stanu. Gdy z wiekiem zmienia się elastyczność skóry twarzy, fałdy powstałe wskutek działania mięśni mimicznych przyjmują charakter stały w postaci bruzd i zmarszczek, np. bruzda nosowo-wargowa (sulcus mentolabialis).

Mięśnie mimiczne powodują również otwieranie i zamykanie szpar powieko­wych, szpary ustnej i w pewnym stopniu nozdrzy, mruganie powiek, ruchy poli­czków itd. Mięśnie zamykające mają przebieg okrężny i otrzymują odpowiednie nazwy, np. mięsień okrężny ust (m. orbiculis oris) czy też mięsień okrężny oka (m. orbiculis oculi). Mięśnie otwierające mają przebieg promienisty i przyjmują często nazwę od czynności, które wykonują, np. mięsień dzwigacz wargi górnej (m. levator labii superioris), mięsień dzwigacz kąta ust (m. levator anguli oris), mięsień obniżający wargę dolną (m. depressor labii inferioris), mięsień obniżający kąt ust (m. depressor anguli oris) czy też mięsień marszczący brwi (m. corrugator supercilli) lub mięsień śmiechowy (m. risorius) wywołujący w skórze tzw. „dołek śmiechowy".

Jedynym mięśniem mimicznym, mającym również przyczep na kościach i pokrytym powięzią, jest mięsień policzkowy (m. buccinator), który jest rozpięty między wyrostkami zębodołowymi szczęki i żuchwy. Czynność mimiczna mięśnia policzkowego polega na rozciąganiu szpary ust. np. podczas płaczu i śmiechu. Ponadto jego skurcz powoduje przesuwanie pokarmu miedzy zęby - bierze udział w czynności żucia, oraz zwiększa ciśnienie w jamie ustnej, jak przy wydmuchiwaniu powietrza z jamy ustnej (mięsień trębaczy).

Na sklepieniu głowy umięśnienie skórne jest znacznie mniej zróżnicowane. Występuje w postaci cienkich blaszek mięśniowych mięśnia potyliczno-czołowego (m. occipitofrontalis), które łączą się z szerokim rozcięgnem pokrywającym sklepie­nie czaszki, tzw. czepcem ścięgnistym (galea aponeurotica). Oba te mięśnie rozpięte między kresą najwyższą kości potylicznej a skórą brwi określa się nazwą mięśnia naczasznego (m. epicranius). Mięsień unosi brwi do góry oraz marszczy skórę na czole, nadając twarzy wyraz uwagi i skupienia.

Mięśnie szyi:

- ułożone są symetrycznie dookoła kręgosłupa( z wyjątkiem strony tylnej- m. karku), leżą po stronie prawej i lewej i od przodu kręgosłupa

Dzielimy je na trzy grupy:

• Powierzchniowe:

- m. szeroki szyi (m. platysma)

PP: tkanka podskórna, okolice obojczykowe

PK: powieź twarzy, kąt ust, żuchwa

F: unosi skórę szyi wraz z tkanka podskórną, co zmniejsza ciśnienie atmosferyczne na szyje na zew. ułatwiając krwioobieg! strach!

N: gałąź nerwu twarzowego i nerwu poprzecznego splotu szyjnego

- m. mostkowo- obojczykowo- sutkowaty

PP: rękojeść mostka, kąt mostkowo - obojczykowy

PK: wyrostek sutkowaty kości skroniowej

F: zgina głowę na bok, obraca w przeciwna stronę unosząc twarz ku górze, zgina obustronnie głowę do tyłu wzmacniając lordozę szyjną. Przy ustalonym wyproście kręgosłupa szyjnego podciąga głowę do przodu( podciąganie głowy u leżącego) przy ustalonej głowie- unosi mostek - wdech

N: nerw dodatkowy i gałąź splotu szyjnego

• Środkowe:(łączące się z kością gnykową)

mm. podgnykowe (4)

- m. mostkowo- gnykowy (m. sternohyoideus)

- m. łopatkowo - gnykowy(m. scapulaehyoideus)

- m. mostkowo- tarczowy(m. sternothyroideus)

- m. tarczowo- gnykowy (m. thyrohyoideus)

F: ustalają kość gnykową, co potrzebne jest przy m. języka i obniżaniu żuchwy

N: gałąź splotu szyjnego

mm. nadgnykowe(4)

- m. dwubrzuścowy (m.oligastricus)

PP: kość skroniowa, żuchwa

PK: kość gnykowa

F: przy ustalaniu kości gnykowej obniża żuchwę (antagonista żwaczowych) lub przy ustalaniu żuchwy unosi kość gnykową

N: gałąź nerwu trójdzielnego i nerw twarzowy

- m. rylcowo - gnykowy(m. stylohyoideus)

PP: podstawa czaszki

PK: kość gnykowa

F: kość gnykowa do góry i ku tyłowi

N: gałąź nerwu twarzowego

- mm. żuchwowo - gnykowe (m. mylohyoideus)

płaski, ∆, wyściela dno jamy ustnej

F: opuszcza żuchwę, unosi kość gnykową, napina dno jamy ustnej, unosi język (wazny w połykaniu)

N: gałąź nerwu twarzowego

- m. bródkowo - gnykowy (m. geniohyoideus)

PP: kąt żuchwy

F: unosi w górę i w przód kość gnykowa, opuszcza żuchwę

N: gałąź nerwu trójdzielnego

• Głębokie:

- boczne (schodkowate): mm. pochyłe:

PP i PK: wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych- górne żebra

- m. pochyły przedni (m. scalenus anterior):

PP: C_3-6

PK: I żebro

- m. pochyły środkowy (m. scalenus medius):

PP: C_1-6

PK: I, II żebro

- m. pochyły tylny (m. scalenus posterior):

PP: C_5-7

PK: II żebro

- m. pochyły największy (m. scalenus medianus):

PP: C_6-7

PK: I żebro

---