GRANICA

1. Zofia Nałkowska - krótka biografia

Zofia Nałkowska urodziła się 10.11.1884r w Warszawie. Dom rodziny Nałkowskich znany był w środowisku warszawskim z kultu nauki i pracy. Skupiał ludzi nauki i pisarzy, publicystów i działaczy, należących do tzw. radykalnej inteligencji, zebranej wokół redakcji „Głosu” J.W. Dawida.

Ojciec pisarki,Wacław Nałkowski, był autorem podręczników i prac, które mowiły o geografii jako nauce badawczej. Znany był także jako publicysta, wypowiadający się na tematy społeczne i literackie na łamach ówczesnych czasopism oraz jako twórca teorii ewolucjonizmu psychologicznego. Matka Zofii,Anna z Szafranków Nałkowska, była autorką licznych monografii i podręczników z zakresu geografii oraz prowadziła wykłady na Uniwersytecie Latającym. 

Dwukrotnie zamężna, w roku 1904 Zofia Nałkowska poślubiła poetę i pedagoga Leona Rygiera, a w 1922 działacza PPS, Jana Jura-Gorzechowskiego. W 1920 r. była współorganizatorką Związku Zawodowego Literatów Polskich, pracowała także w Biurze Propagandy Zagranicznej przy Prezydium Rządu.

Pisarka była związana z grupą literacką Przedmieście, która propagowała nowe metody artystycznej obserwacji, zainteresowanie życie proletariatu, naturalizm, faktografie społeczną, ekspozycję funkcji poznawczej dzieła.

Po wojnie Zofia Nałkowska prowadziła aktywną działalność polityczną i propagandową. Zasiadała w Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, uczestniczyła w posiedzeniach Krajowej Rady Narodowej i pracach Komisji Kultury i Sztuki, należała do redakcji tygodnika "Kuźnica", była posłanką na sejm PRL, działaczką Komitetu Obrońców Pokoju. Za swoją twórczość literacką była dwukrotnie uhonorowana Państwową Nagrodą Literacką (1936, 1953).

Zofia Nałkowska zmarła 17 grudnia 1954 roku w Warszawie. Pochowana została na Cmentarzu Komunalnym na Powązkach w Alei Zasłużonych

Granicę wydano w 1935r., wcześniej była ona drukowana w odcinkach. Inne powieści: „Kobiety”, „Charaktery”, „Narcyza”, „Dom nad łąkami”, „Medaliony”, „Między zwierzętami”, „Księga o przyjaciołach”.

2. Kompozycja powieści

- przypomina powieść kryminalną ( najpierw zakończenie losów Zenona, a potem wyjaśnienie)

- bazuje na retrospekcji

- mamy do czynienia z narastaniem fabuły

- powieść obfituje w wątki poboczne, epizody, postacie drugoplanowe.

- Kompozycja klamrowa

- trzy plany problemowe:

* psychologiczno-obyczajowy

*społeczny

*polityczny

„Granica” to przykład powieści psychologicznej.

Pierwotnie tytuł powieści brzmiał Schematy.

3. Świat przedstawiony w powieści

a) czas: XX-lecie międzywojenne

b) miejsce: Warszawa, Boleborza

c) bohaterowie:

Zenon Ziembiewicz - syn zubożałego ziemianina, inteligent, szybko pnący się po szczeblach kariery - nie tylko dzięki swej pracy,ale także poprzez postawę oportunistyczną i konformistyczną. Mąż Elżbiety, kochanek Justyny. Całe życie walczył z kompleksem Boleborzy, którego jednak nigdy nie pokonał. Liczne kompromisy, na które sobie pozwalał, także te moralne, doprowadziły go w końcu do tragedii.

Elżbieta Biecka - żona Zenona. Na jej życie zawsze wpływali inni ludzie - najpierw ciotka, potem mąż. Jej postawę kształtowało środowisko,inni ludzie, okoliczności. Nie przejawiała inicjatywy nawet wtedy, gdy wiedziała, iż powinna coś zmienić. Była naiwna, nie potrafiła nikogo kochać, brakowało jej miłości, nie wiedziała również, czego oczekuje od siebie i innych. Była konformistką.

Justyna Bogutówna - córka kucharki w boleborzańskim majątku, uwiedziona, a następnie porzucona przez Zenona. Po zajściu w ciążę Ziembiewicz nie zawahał się przed wręczeniem jej pieniędzy na aborcję, co doprowadziło ją do załamania psychicznego oraz popchnęło do zemsty

na kochanku.

Walerian Ziembiewicz - ojciec Zenona, zubożały dzierżawca majątku Tczewskich w Boleborzy.

Żancia Ziembiewiczowa - matka Zenona, wierna mężowi mimo jego ciągłych zdrad

Niewieska - matka Elżbiety, rozwódka, piękna kobieta,mieszkająca za granicą. Zostawiła Elżbietę jako dziecko pod opieką ciotki - Cecylii.

Cecylia Kolichowska - właścicielka kamienicy,wdowa, zasadnicza i ostra dla lokatorów. Miała dwóch mężów: Konstanty Wąbrowski i Aleksander Kolichowski. Nie były to jednak udane związki. Syn kobiety - Karol Wąbrowski - opuścił dom matki wiele lat temu.

Karol Wąbrowski - syn Kolichowskiej z pierwszego mależeństwa, przyjaciel Zenona. Mieszka w Paryżu. Po wielu latach wraca do umierającej matki.

4.Plan wydarzeń.

1. Ziemiańskie pochodzenie i lata nauki Zenona. Nowe spojrzenie bohatera na rodziców i sytuację panującą w domu rodzinnym.

2. Warszawska znajomość z Elżbietą Biecką, krewną pani Cecylii Kolichowskiej.

3. Kilka lat później: imieniny u pani Kolichowskiej, kontrast pomiędzy młodością i świeżością Elżbiety, a starością przyjaciółek pani Cecylii.

4. Uczucie panny Bieckiej do rotmistrza Awaczewicza i utrata złudzeń co do szczerości męskich uczuć.

5. Powrót Zenona z Paryża, wakacje w Boleborzy; poznanie Justyny Bogutówny, romans z dziewczyną.

6. Zenon udaje się po pomoc finansową do radcy Czechlińskiego. Spotkanie z Elżbietą Biecką - narodziny uczucia. Wyjazd bohatera do Paryża w celu ukończenia studiów.

7. Elżbieta zostaje prawą ręką pani Kolichowskiej, w rzeczywistości sama zajmuje się sprawami dotyczącymi kamienicy, wyręczając ciężko już chorą panią Cecylię.

8. Choroba Bogutowej, matki Justyny, przenosiny do Warszawy, śmierć starej służącej.

9. Powrót Zenona do kraju. Spotkanie z Justyną i odnowienie romansu.

10. Zenon zostaje redaktorem „Niwy” - czasopisma, które podlegało, bezpośrednio radcy Czechlińskiemu. Od tej pory Ziembiewicz zaczyna kroczyć drogą kompromisu.

11. Przedłużający się romans z Justyną, a jednocześnie uczuciowe deklaracje składane Elżbiecie, która zostaje jego narzeczoną.

12. Wiadomość o tym, że Justyna spodziewa się dziecka. Pomoc finansowa. Zgoda dziewczyny na zabieg przerwania ciąży.

13. Kolejne stopnie kariery Ziembiewicza. Zostaje prezydentem miasta. Zenon wyznaje Elżbiecie swój romans zJustyną. Biecka spotyka się z Bogutówną i decyduje się na rozstanie z narzeczonym.

14. Wyjazd Bieckiej do matki.

15. Pojednanie z Zenonem. Wspólna decyzja pomocy Justynie. Ślub Ziembiewiczów.

Pogarszający się stan Justyny. Do kraju wraca z kuracji syn pani Kolichowskiej -Karol Wąbrowski, następuje jego pojednanie z matką.

16. Wzrasta popularność Zenona wśród mieszkańców miasta. Pojawiają się jednak również pierwsze trudności.

17. Umiera Cecylia Kolichowska.

18. Choroba Justyny związana z niedawnym zabiegiem aborcji. Bogutówna obwinia Zenona za swoje nieszczęścia.

19. Z powodu wciąż pogarszających się warunków bytowych wybuchają demonstracje robotnicze. Zenon wydaje rozkaz strzelania do demonstrantów.

20. Justyna, powodowana cierpieniem i chęcią pomszczenia swoich krzywd, oblewa twarz Ziembiewicza kwasem solnym. Zenon ślepnie. Jest załamany. W końcu popełnia samobójstwo. Elżbieta zostawia synka pod opieka matki i wyjeżdża za granicę.

5.Interpretacja tytułu

Tytułowa granica może być rozumiana w sensie metaforycznym na kilka sposobów. Po pierwsze, jest to metafora granicy społecznej, po drugie zaś metafora granicy moralnej.

Granica społeczna:
Symbolikę społecznej granicy odnajdujemy w kamienicy Kolichowskiej.
„Co dla jednych jest podłogą, to dla innych jest sufitem „

W powieści odnaleźć możemy warstwy społeczne, oddzielone właśnie symboliczną granicą. Trzy z nich to arystokracja, bogaci mieszczanie oraz członkowie sfer rządowych. Liczą się dla nich tylko ich własne interesy, są filantropami na pokaz. Kolejną warstwę tworzą mieszczanie - a reprezentuje ją na przykład Elżbieta, Zenon i Kolichowska. Stwarzali oni pozory sprawiedliwości, uczciwości, w gruncie rzeczy będąc egoistami oraz karierowiczami. Ostatnią warstwę społeczną tworzy proletariat. Z tej grupy wywodziła się m.in. Justyna i jej matka. To ludzie biedni, głodni, chorzy, uzależnieni od innych, wyższych warstw.
Poszczególne grupy społeczne dzieli granica niemożliwa do pokonania.

Ważny cytat:

„Czy to nie szczególne, że ludzie zdecydowali się żyć na sobie warstwami?” - Elżbieta Biecka.

Kamienia Cecylii Kolichowskiej symbolizuje podział całego społeczeństwa, Elżbieta jest dość naiwna, by twierdzić, ze ludzie wybierają sobie sposób życia.

Granica moralna:
Oznacza ona granicę, którą stopniowo przekracza się w swych działaniach i moralnych wyborach. W przypadku Zenona był to romans z Justyną czy decyzja o konieczności usunięcia ciąży. Zenon stopniowo, każdego dnia, rozszerzał swoją moralną granicę. Jest to granica moralnej odporności i odpowiedzialności.

Granica może być jednak rozumiana także w aspekcie psychologicznym i filozoficznym.

Granica psychologiczna stawia przed nami pytanie o kres możliwości poznania siebie, innych i świata. - Zenon Ziembiewicz

Granica filozoficzna to pytanie o poznanie rzeczywistości przez człowieka, o odróżnianie tego, co obiektywne od tego, co subiektywne Jest to też granica dzieląca nasze postrzeganie nas samych oraz nasz obraz w oczach innych. Jest również granicą odporności psychicznej człowieka. Jej przekroczenie oznacza, że człowiek zatraca własną tożsamość i przestaje być sobą. - Karol Wąbrowski i ksiądz Czerlon.

6.Schematy i motywy występujące w powieści

Motywy:

Motyw bohatera - karierowicza (Zenon Ziembiewicz)

Motyw szlacheckiego dworku (Boleborza)

Motyw zemsty (oblanie Zenona kwasem)

Motyw małżeńskiego trójkąta (Zenon, Elżbieta, Justyna)

Obraz II Rzeczpospolitej

Schematy:

W Granicy autorka świadomie skorzystała z kilku prostych schematów, opierając na nich

fabułę powieści. Pierwszym schematem jest romans, którym na pierwszy rzut oka zdaje się być utwór. Fabuła powieści jest prosta - opiera się na romansie młodego ziemianina, Zenona, z

prostą, wiejską dziewczyną, córką kucharki - Justyną. Zakończenie romansu jest także

typowe i banalne - zemsta na kochanku i

samobójstwo jednej ze stron.

Nałkowska skorzystała także ze schematu małżeńskiego trójkąta, który stał się dla niej jednak tylko pretekstem do dalszej analizy - psychiki, moralności, etyki i granic.

Autorka przestrzega także przed schematami, które my sami, czasem nawet nieświadomie powielamy w swoim życiu. I tak na przykład Bogutówna podobnie jak jej matka wdaje sie w romans i zachodzi w ciąże(nie ma jednak nieślubnego dziecka, ponieważ usuwa je za namową Ziembiewicza); ojciec Zenona zdradzał wielokrotnie żonę - podobnie Zenon ma romans z kucharka; natomiast Elżbieta Biecka wychowała się u ciotki - matka ją zostawiła, analogicznie ona zostawia syna w opiece babce, a sama wyjeżdża po samobójstwie męża.

7.Koncepcja człowieka w powieści

Determinizm - uzależnienie człowieka od różnych czynników np. płci, rasy, miejsca urodzenia.

Główni bohaterowie „Granicy” walczyli z różnymi schematami:

1.Zenon Ziembiewicz

Kto?	Z jakim schematem walczy?	Co dowodzi podjęcia walki?	Efekty starań
Zenon Ziembiewicz	- z erotyzmem i uleganiu zmysłom - z bezczynnością ojca, jego stylem życia - ze skłonnością do romansowania z dziewczętami z niższych sfer - z podwójną moralnością	- próby zerwania kontaktu z Justyna - kształci się - ustatkował się - zajęcie wysokiego stanowiska w społeczeństwie - deklaruje, że chce żyć uczciwie - wyznanie prawdy Elżbiecie	- prowadzi podwójne życie: męża i kochanka - obarcza Elżbietę pomocą Justynie - powiela życie ojca ( w aspekcie rodzinnym i społeczenym)
Elżbieta Biecka	- porzucenie dziecka i brak matczynych uczuć - brak uczuć - z uzależnieniem się od mężczyzny - ze swobodnym stylem życia matki	- próbuje się sprzeciwić Zenonowi - zrywa zaręczyny - stara się zaakceptować ciążę Justyny	- porzuca dziecko - wyjeżdża
Justyna Bogutówna	- uwiedzionej służącej - chce się wydostać z klasy społecznej - z syndromem dziecka jako owocu związku pana ze służącą	- postanowiła sama wychować dziecko - szuka pracy	- jest nieszczęśliwa - dokonuje aborcji - popada w szaleństwo - popełnia zbrodnię

Bohaterowie powielają schematy, których chcieli uniknąć. Chcą z nimi walczyć, ale się im to nie udaje. Człowiek jest zdeterminowany urodzeniem, rodziną. Ulega zmysłom i jest istotą społeczną. Może podjąć walkę ze schematami, ale nie przyniesie to efektów.

---