ANATOMIA
Budowa tkanki kostnej
- kość zbita
- kość gąbczasta
- okostna
- szpik kostny
- kanały Haversa
-blaszki kostne
- naczynia krwionośne
Tkanka kostna zawiera w jamkach kostnych komórki kostne (osteocyty). Posiadają one liczne, cienkie wypustki, umożliwiające kontakt między sąsiednimi komórkami. Substancja międzykomórkowa zawiera włókna kolagenowe tworzące blaszki kostne oraz substancję organiczną (osseomukoid) i jest silnie wysycona solami mineralnymi (głównie fosforanu wapnia, w mniejszym stopniu węglanu wapnia i fosforanu magnezu).
Tkanka kostna posiada duże zdolności regeneracyjne umożliwiające usuwanie uszkodzeń (np. zrastanie się złamań) dzięki obecności komórek kościotwórczych (osteoblastów) i komórek kościogubnych (osteoklastów). Tkanka kostna jest ukrwiona i unerwiona. Stanowi magazyn jonów (głównie wapniowych i fosforanowych) dla organizmu.
Wyróżnia się dwa rodzaje tkanek kostnych:
- Tkanka kostna zbita składa się z tzw. osteonów - podstawowych jednostek strukturalnych i funkcjonalnych tkanki. W znajdującym się w centrum osteonu kanale Haversa przebiegają naczynia krwionośne, którymi dostarczane są substancje odżywcze i budulcowe komórkom kostnym. Wokół kanałów koncentrycznie ułożone są blaszki kostne i osteocyty, tworzące zwarty układ. Tkanka kostna zbita, o dużej odporności, występuje w trzonach kości długich i w czaszce.
- Tkanka kostna gąbczasta składa się z blaszek kostnych ułożonych w beleczki kostne, które tworzą mocną ażurową konstrukcję, wypełnioną przez czerwony szpik kostny. Występuje głównie w nasadach kości długich.
Budowa jamy ustnej :
Jama ustna służy do pobierania pokarmu, jego rozcierania i miażdżenia, naślinienia.
Oddzielona jest od jamy nosowej przez podniebienie twarde. Po bokach są szczęki a od dołu żuchwa.
Otwór wejściowy - szpara ust wąska u konia i bydła u świni i psa bardziej szeroka, śluzawica u bydła, tarcza ryjowa u świni
Otwór wyjściowy - cieśń gardzieli
Przedsionek jamy ustnej
Jama ustna właściwa ograniczona wargami - przedsionek wargowy
Z boku policzki, zęby
Gruczoły : wargowe, policzkowe ( grzbietowe, dobrzuszne u psa dodatkowo ślinowy - jarzmowy )
językowe, podjęzykowe, gruczoł żuchwowy, gruczoł przyuszny
brodawka siekaczowa do pobierania zapachu
wargi ust - udział w akcie ssania, narządy chwytne i dotykowe, ograniczają szparę ust
warga górna i dolna łączą się po bokach tworząc kąty ust, wędzidełko wargi górnej lepiej wykształcone, wędzidełko wargi dolnej
dziąsła okrywają wyrostki zębodołowe
podniebienie obudowuje z góry jamę ustną właściwą
Podniebienie twarde - na nie składają się kości podniebienne ( blaszka pozioma, pionowa obudowuje nozdrza ) trzony kości siekaczowej, wyrostki podniebienne - kości szczęki, szew podniebienia- po bokach błona śluzowa przechodzi w dziąsła.
Podniebienie miękkie w tylnej części jamy ustnej dochodzi do gardła i stanowią go mięśnie, rozcięgno i gruczoły zawarte między górną i dolną warstwą błony śluzowej. W przeciwieństwie do podniebienia twardego nie zawiera zrębu kostnego. Fałdy podniebienia miękkiego tworzą w częściach bocznych jamy ustnej struktury skórno-mięśniowe - łuk podniebienno-językowy, dochodzący do nasady języka, i łuk podniebienno-gardłowy, dochodzący do bocznej ściany gardła na wysokości górnego rogu chrząstki tarczowatej. Pomiędzy nimi znajdują się migdałki podniebienne, po jednym z każdej ze stron.
Język - mięsień
Zwał mięśniowo - nabłonkowy położony na dnie jamy ustnej właściwej, narząd czuciowy, na nim narząd smaku
Powierzchnia dogrzebietowa ( góra języka ) pokryta nabłonkiem wielowarstwowym
Powierzchnia boczna na całej długości
Powierzchnia dobrzuszna w obrębie wierzchołka języka
Błona śluzowa ma błonę podśluzową.
Budowa języka : wierzchołek, korpus, trzon języka ( wał językowy i dół językowy )
U psa bruzda na języku
Brodawki mechaniczne i smakowe
Mechaniczne - nitkowate i stożkowate, włoski powodują szorstkość języka
Smakowe - występują jako brodawki :
grzybowate - białe plamki
okolone - u bydła od 6 - 18, 2 u świni, 2 u psa, 1 u konia
liściaste - przed łukiem podniebiennym językowym, brak u bydła
Zęby
Łuki górne i dolne
I - siekacze, sieczne
C - kły
P - przedtrzonowe
M - trzonowe
Zęby wszystkich kręgowców służą do rozdrabniania pokarmu, lecz różnią się w dużym stopniu wielkością i kształtem w zależności od tego, jakim pokarmem dany gatunek się odżywia. Jakkolwiek zęby różnych ssaków mogą powierzchownie różnić się całkowicie, to jednak zbudowane są według wspólnego planu. Część zęba wystająca ponad dziąsło to korona zęba, część otoczona dziąsłem to szyjka zęba, część tkwiąca w zębodole, w kości, nazywamy korzeniem. Każdy ząb zbudowany jest z kilku warstw. Twarda zewnętrzna warstwa to szkliwo (emalia); leżąca pod nią warstwa - zębina - otacza komorę zębową wypełnioną miazgą(pulpa) - miękką tkanką zawierającą naczynia krwionośne i nerwy. Szkliwo pokrywa tylko koronę i górną część szyjki. Ząb jest umocowany w zębodole za pomocą twardej substancji zwanej cementem. Zębina ze względu na skład chemiczny jest podobna do kości; zawiera ona około 72% substancji mineralnych(przeważnie fosforanu wapniowego) i 28% substancji organicznych. Szkliwo jest najtwardszą częścią ciała, bowiem 97% składu stanowią substancje mineralne.
Obudowa kostna jamy ustnej
Jama ustna jest usztywniona przez kości szczękowe i ograniczona z boków policzkami, zębami i dziąsłami, od dołu przez język, a od góry przez podniebienie. To ostatnie oddziela jamę ustną id jamy nosowej i składa się z przedniej części kostnej, czyli podniebienia twardego i tylnej, błoniastej - podniebienia miękkiego. Podniebienie miękkie pomaga przy połykaniu pokarmu i zapobiega dostawaniu się go do jamy nosowej. Język, zęby i gruczoły ślinowe, których ujścia znajdują się w jamie ustnej, odgrywają ważną rolę przy pobieraniu i trawieniu pokarmu. Dodatkową funkcją języka i zębów człowieka jest udział w mówieniu.
Budowa przełyku
przewód mięśniowo-błoniasty o podłużnym przebiegu; łączy gardło z żołądkiem. Czynność przełyku polega na transporcie pokarmu z gardła do żołądka. Ściana przełyku nie ma zdolności wchłaniania pokarmu ani trawienia.
Rozróżniamy część: szyjną, piersiową, brzuszną
Przełyk ma długość średnio około 23-25 cm, odległość od siekaczy do żołądka około 40 cm.
Występują trzy fizjologiczne zwężenia przełyku:
zwężenie górne - w przejściu gardła w przełyk, mięśnie w tym miejscu tworzą czynnościowy mięsień zwieracz górny przełyku.
zwężenie środkowe - na wysokości rozdwojenia tchawicy w miejscu, gdzie aorta zstępująca od strony lewej i do tyłu, a oskrzele lewe od przodu obejmują przełyk. Nie jest ono powodowane budową samej ściany przełyku, lecz przyleganiem obu sąsiednich narządów ;
zwężenie dolne (brzuszne) - podobnie jak i górne, jest zwężeniem czynnościowym, spowodowanym napięciem mięśni okrężnych, leży około 3 cm powyżej wpustu żołądka. To zwężenie jest nazywane zwieraczem dolnym przełyku - jego zbyt słaby skurcz leży u podstaw zarzucania kwaśnej treści pokarmowej do przełyku (czyli refluksu żołądkowo-przełykowego ).
Ściana przełyku składa się z:
błony śluzowej ,
błony podśluzowej
błony mięśniowej, składającej się z dwóch warstw mięśni gładkich, które dzięki rytmicznym i skoordynowanym skurczom przesuwają i mieszają pokarm
warstwy okrężnej
warstwy podłużnej
błony zewnętrznej
Mięśnie w górnej 1/3 części są poprzecznie prążkowane w dolnej występują mięśnie gładkie . Umięśnienie środkowej części przełyku jest mieszane.
Wyściółka przełyku jest wilgotna w celu ułatwienia przełykanego pokarmu. Powierzchnia komórek, którym pokryty jest przełyk pokryta jest fałdami, który utrzymuje wydzielany śluz
Żołądki
Jednokomorowe proste i złożone np. u koni i świń, pokarm rozdrobniony i naśliniony w jamie ustnej przedostaje się przez przełyk do żołądka. Gruczoły znajdujące się w ściankach żołądka wydzielają sok żołądkowy, pod wpływem którego rozpoczyna się rozkład zawartego w paszy białka i tłuszczów na proste związki rozpuszczalne w wodzie. Następnie pokarm zostaje przesunięty do jelita cienkiego, gdzie odbywa się dalszy jego rozkład pod wpływem soku jelitowego, wydzielanego przez ścianki jelita, a także soku trzustkowego i żółci - rozłożone zostają białka, cukrowce i tłuszcze.
Wielokomorowe u bydła, położony po lewej stronie jamy brzusznej (od przepony do wpustu jamy miedniczej), złożony przeważnie z czterech komór:
żwacz
czepiec
księgi które tworzą tzw. przedżołądek
trawieniec, czyli żołądek właściwy
Połknięty, nieprzeżuty pokarm dostaje się do żwacza i tam ulega fermentacji. Znajduje się tu również liczna fauna orzęsków, biorących udział w rozkładzie celulozy. Przefermentowany pokarm zwracany jest do jamy gębowej, gdzie ulega przeżuciu, po trawieniu enzymami bakterii symbiotycznych. Przeżuwanie jest możliwe dzięki istnieniu rynny przełykowej, która pozwala na regulowanie ruchu pokarmu i przeprowadzenie go, po zżuciu prosto do ksiąg, a stamtąd do trawieńca, gdzie odbywa się właściwe trawienie.
Żwacz i czepiec tworzą niemal jedna całość i trawienie w nich odbywa się podobnie. Największą częścią żołądka jest żwacz, który mieści się po lewej stronie jamy brzusznej i wypełnia ją tam całkowicie. Pojemność żwacza, np. krowy ważącej 500 kg. Wynosi około 60-70 litrów. Żwacz ma kształt dużego worka, w którym stale znajduje się ogromna ilość bakterii, drożdży i wymoczków przeniesionych wraz z paszą. Pokarm który został wraz z śliną i wodą przesunięty do żwacza, ogrzewa się w nim i dzięki ciągłym ruchom ścian żołądka miesza się wraz z zawartością żwacza. Następują tu procesy fermentacyjne oraz rozmiękczenia treści pokarmowej. Jednocześnie wymoczki mechanicznie uszkadzają włókno roślin, ułatwiając dalsze jego trawienie. Następnie miazga pokarmowa jest „odłykana” , to znaczy wraca niewielkimi porcjami ponownie do jamy ustnej, gdzie jest przeżuwana, tj. dokładnie rozcierana zębami trzonowymi. Miazga przeżuta zostaje ponownie połknięta. Jako już dość dokładnie rozdrobniona przechodzi znów do żwacza i czepca, a stąd, gdy jest już dostatecznie drobna, dostaje się do ksiąg przez otwór czepcowoksięgwany.
Księgi : jest to część żołądka wysłana licznymi fałdami błony śluzowej, które przypominają kartki książki. Wchłaniają one wodę z miazgi pokarmowej i przesuwają ją do trawieńca .
Trawieniec : ma kształt wydłużonej gruszki. W tej części żołądka znajdują się gruczoły wydzielające kwas solny i pepsynę, czyli tzw. sok żołądkowy. Miazga pokarmowa, odsączana z wodą w księgach, przesuwana jest stopniowo do trawieńca, w którym równomiernie przesiąka sokiem żołądkowym. Po pewnym czasie miazga przepychana jest do dwunastnicy.