Diagnoza - stwierdzenie określonego stanu rzeczy w danym zakresie.
Obiektami badań, którymi zajmuje się diagnostyka ergonomiczna są układy antropotechniczne i układy socjotechniczne.
Najprostszym układem antropotechnicznym jest układ składający się ze środka technicznego i sterującego nim człowieka, nazywanego operatorem.
Układy socjotechniczne są złożonymi układami, w których można wyróżnić zasoby w postaci osób, środków technicznych oraz prostych układów antropotechnicznych współdziałających ze sobą oraz czasami z operatorem wyższego rzędu (decydentem).
Główną cechą układów socjotechnicznych, odróżniającą je od układów antropotechnicznych, jest uwzględnienie oddziaływań pomiędzy osobami występującymi w tych układach.
Układ antropotechniczny może być obiektem badań zarówno dla diagnostyki medycznej (badania dotyczące operatora), diagnostyki technicznej (badania dotyczące obiektu technicznego), diagnostyki środowiska (badania dotyczące warunków materialnego środowiska pracy) jak i diagnostyki ergonomicznej (badania dotyczące oddziaływań zachodzących między obiektem technicznym, operatorem i środowiskiem pracy).
Diagnoza w odniesieniu do człowieka w procesie pracy dotyczy:
Stanu zdrowia pracującego człowieka,
Kosztu biologicznego pracy,
Cech i możliwości psychofizjologicznych człowieka, tj. przepustowości jego kanałów sensorycznych i motorycznych, która musi być respektowana w budowie i właściwościach środków technicznych, służących pracy.
Diagnoza w odniesieniu do maszyny obejmuje:
Analizę charakterystyk technicznych i struktury urządzeń z punktu widzenia ich stanu technicznego,
Metodyki badań diagnostycznych ( planowanie tych badań i sposoby ich realizacji ),
Techniczne środki realizacji badań diagnostycznych.
Diagnoza w odniesieniu do otoczenia obejmuje:
Rozpoznanie aktualnych warunków pracy i dotyczy takich parametrów jak hałas, drgania, mikroklimat, zanieczyszczenie powietrza, promieniowanie elektromagnetyczne ( pomiar istniejących stężeń lub natężeń danego czynnika )
Porównanie otrzymanych wyników z normami higienicznymi określającymi granice tolerancji organizmu ludzkiego na środowiskowe warunki pracy.
Diagnoza ergonomiczna jest to diagnoza, której przedmiotem są relacje zachodzące w układzie człowiek - maszyna - otoczenie.
Celem diagnozy ergonomicznej stanowisk pracy jest zidentyfikowanie elementów systemu, ich wzajemnych relacji oraz analiza i ocena, aby działanie stanowisk przy wykonywaniu określonych zadań przebiegało sprawnie, bez szkody dla człowieka i bez negatywnych zmian w otoczeniu.
Procedury diagnostyczne:
Ocena obciążenia fizycznego pracą,
Ocena obciążenia psychicznego pracą
Ocena antropometryczna obiektów technicznych
Ocena parametrów materialnego środowiska pracy
Kompleksowa ocena stanowiska pracy
Certyfikacja maszyn i urządzeń
Certyfikacja to ocena zgodności wyrobów z odpowiednimi wymaganiami bezpieczeństwa i zdrowia użytkowników, prowadzona przez trzecią stronę przed wprowadzeniem tych wyrobów do obrotu handlowego.
Metody i techniki diagnostyczne
Metody badań ankietowych,
Listy kontrolne ( check-list ),
Metody badań testowych,
Metody wskaźnikowe,
Metody punktowo - wskaźnikowe,
Atestacja,
Metody analizy sieciowej,
Metody bilansowe
Badania ankietowe polegają na udzielaniu pisemnych odpowiedzi na pytania ( w formie swobodnych wypowiedzi), albo na wyborze niektórych z dołączonych do każdego pytania alternatyw ( możliwości ).
Zalety: metoda prosta i łatwa do opracowania w fazie przygotowania badań
Wady: trudności w wykorzystaniu zebranych informacji, wynikające m.in. z:
braku uniwersalnego zastosowania raz opracowanej ankiety dla wszystkich stanowisk pracy,
konieczności opracowania ankiety wg branż,
różnego stopnia szczegółowości pytań oraz ich niejednoznaczności,
utrudnionej analizy i wnioskowania, itp.
Listy kontrolne są rozszerzoną formą ankiety. Celem tych list jest usystematyzowanie, analiza oraz ocena różnych czynników pracy i wydajności pracy.
Lista Dortmundzka - 10 pytań wstępnych, 155 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A ) i 188 pytań szczegółowych ( oznaczonych literą B ).
CET-II ( The Control Ergonomic Test - II ) unowocześniona wersja listy Dortmundzkiej. W skład tej listy wchodzi:
11 pytań ogólnych ( oznaczonych cyframi rzymskimi ),
68 pytań podstawowych ( oznaczonych literą A i kolejnymi cyframi arabskimi ),
138 pytań szczegółowych typu B,
99 pytań szczegółowych typu C,
45 pytań szczegółowych typu D.
Wszystkie pytania podzielono na sześć grup, dotyczących:
Przestrzeni pracy,
Metod pracy,
Obciążeń czynnikami środowiskowymi,
Organizacji pracy,
Obciążenia czynnościowego i całkowitego,
Wydajności układu.
Badania testowe to znormalizowane badanie (normalizacja dotyczy materiałów lub narzędzi pomiaru ) w celu uzyskania informacji o cechach badanego zjawiska.
( ocena stanu organizacji stanowisk roboczych )
Odmianą metod testowych są tzw. arkusze ocen.
Narzędziem stosowanym w badaniach testowych są tzw. karty stanu organizacyjnego stanowisk roboczych. Przez bardziej precyzyjne ukierunkowanie i formułowanie pytań uzyskuje się mniejszą różnorodność i dowolność odpowiedzi
Metody wskaźnikowe mają charakter uniwersalny, oparte są na metodach matematycznych, charakteryzują się możliwością bezpośredniego przeprowadzenia porównań.
Metody punktowo - wskaźnikowe polegają na jakościowej budowie kryteriów oceny, wykorzystujących wg określonego klucza zestaw ocen punktowych.
Celem metody jest poznanie, analiza i ocena stanu organizacyjnego stanowisk pracy, określenie i zlokalizowanie występujących nieprawidłowości i zakłóceń, wyznaczenie i wskazanie dalszych badań szczegółowych i umożliwienie opracowania projektu usprawnień.
Oceny cząstkowe poszczególnych czynników, jak i ocenę ogólną przeprowadza się zazwyczaj w skali trzystopniowej (może też być pięciostopniowa)
Atestacja należy do rzędu podstawowych procedur diagnostyczno - organizacyjnych służących racjonalizacji i modernizacji zakładowego systemu pracy. Polega ona na kompleksowym badaniu i ocenie stanowisk pod względem poziomu: technicznego, organizacyjnego, ekonomicznego, ergonomicznego oraz bhp.
Syntetyczne wyniki procedury atestacyjnej, a szczególnie orzeczenia o skali bezpieczeństwa, opisuje się w dokumencie zwanym atestem.
Celem atestacji jest:
zbilansowanie stanowisk pracy z zasobami pracy oraz udoskonalenie organizacji na stanowisku roboczym,
ocena stopnia nowoczesności technologii i konstrukcji wyrobów, stanu technicznego maszyn i urządzeń oraz unowocześniania i poprawy poziomu technicznego wyposażenia stanowisk pracy,
ocena zużycia i wykorzystania środków trwałych,
podnoszenie kwalifikacji pracowników,
ocena warunków i bezpieczeństwa pracy oraz ergonomii,
likwidacja nieefektywnych stanowisk pracy,
ocena stanu organizacyjnego przedsiębiorstwa i usprawnianie wewnętrznych struktur organizacyjnych oraz ich funkcji, a także podniesienie poziomu organizacji pracy w przedsiębiorstwie.
Metoda analizy sieciowej polega na rejestracji stanu dotychczasowego i wnioskowania przy usprawnianiu organizacji stanowisk roboczych. Wykorzystuje ona siatki powiązań czynności wykonywanych wg zasad obowiązujących w znanych metodach analizy sieciowej (CPM, PERT, itp.)
Metoda bilansowa opiera się na technice mierzenia czasu pracy ( normowaniu ), na podstawie którego ocenia się stan organizacji stanowisk roboczych
Poszczególne metody oceny różnią się między sobą:
Liczbą ocenianych czynników ergonomicznych - narzuconych zwykle przez autorów metody,
Przedmiotem oceny ( wyróżniamy tu metody uniwersalne, mogące znaleźć zastosowanie w różnych układach człowiek - maszyna - otoczenie i specjalistyczne, przeznaczone tylko dla układów ściśle określonych ),
Sposobem oceny ( ilościowy, jakościowy, ilościowo - jakościowy ),
formą oceny, tj. zbiorem pytań, listą problemów, specjalnie opracowanym arkuszem oceny opartym na zbiorze kryteriów ilościowych, normatywnych,
wynikiem oceny ( opisowy, wskaźnikowy ),
obszarem oceny (jednostanowiskowy , wielostanowiskowe, itd.),
zakresem metody: pełna i częściowa ( wszystkie aspekty układu człowiek - maszyna - otoczenie lub tylko wybrane jego elementy ).