Arkadia czy dantejskie piekło? A może coś pośredniego? Jaki jest właściwie ten świat w którym żyjemy?
Arkadia- kraina historyczna w Grecji, środkowa część Peloponezu; mieszkańcy tego górzystego terenu zajmowali się wypasem owiec, kóz, uprawą pszenicy, winnej latorośli, oliwek, historyczna Arkadia była uboga i skalista, o marnej roślinności- dopiero w literaturze uzyskała szczególną nobilitację, którą zawdzięcza: Sielankom Teokryta, „Przemianom” Owiliusza; Arkadia stała się symbolicznym obrazem idealnego kraju, miejsca wiecznej szczęśliwości, jedną z utopii, jakie stworzyła ludzka wyobraźnia obok Edenu, Olimpu, Atlantydy.
Piekło- jedna obok z trzech części obok Czyśćca i Raju; ma kształt olbrzymiego leja, gdzie poszczególne kategorie grzeszników rozmieszczone są w dziesięciu coraz węższych kręgach; na dnie znajduje się Lucyfer; potępieńcy cierpią męki za grzechy. Piekło- to wieczny mrok, otchłań, skaliste urwiska, posępne ruiny, ciemne wody podziemnych rzek, kamieniste pola- na tym tle kłębowisko potępieńców. (Dante „Boska Komedia” Przez Piekło prowadzi Dantego Wergiliusz, w Piekle Dante poznaje, co to dobro i zło;
- Biblijny banici Adam i Ewa, zostali wygnani z Ogrodu Eden, ale raj pozostał, idealny, nie skalany grzechem. Mit arkadyjski szczególnie mocno obecny jest w naszej lit. emigracyjnej. - romantycy i „Pan Tadeusz”, gdzie Sopolicowo jawi się miejscem wyśnionym, prawie świętym, podkreślić kult tradycji, poszanowanie pamiątek narodowych, ukaż rytm życia Soplicowa: posiłki, grzybobrania, polowania, spacery, porządek, ład, miejsce, gdzie każdy czuje się bezpiecznie.
„Nad Niemnem” Orzeszkowej- Korczyn, „Przedwiośnie”- Nawłoć, „Noce i dnie”- Serbinów.
Mit arkadyjski rozwija w swej twórczości szczególnie Miłosz: „Dolina Issy”- nostalgiczny obraz utraconego dzieciństwa. Arkadia jest widziana oczami dziecka: bujna roślinność, obfitość zwierzyny, typ gosp. Przypominający gosp. Naturalną, izolacja od historii, życie podporządkowane cyklowi natury. Oprócz „Doliny Issy” mit poruszany jest u niego w wierszach „Świat”. „W ojej ojczyźnie, do której nie wrócę...- pisze Miłosz. „Góry zielone schodzące ku rzekom, Gdzie tylko tańczy flecik pastuszka. Kwiaty różowe ze złotą powieką, Które tak cieszą dziecinne serduszka” Słowa z wiersza „Pieśń obywatelska”: Tego chciałem i więcej niczego. „Więc któż Winien? Kto sprawił, że mi odebrano Młodość i wiek dojrzały...”
Na drugim biegunie znajduje się pojmowanie świata jako dantejskiego piekła. W naszej lit. wywołuje to natomiast skojarzenie z II wojny światowej. Wcześniej te motywy występowały w „Nie- Boskiej komedii” Krasińskiego- obraz rewolucji. Autor bał się rewolucji, podobnie Żeromski w „Przedwiośniu” przedstawia rewolucję w Baku (porachunki ormiańsko- tatarskie, palenie kobiet i dzieci w meczetach, morze krwi, bezprawie).
- lit. obozowa i wojenna („Opowiadania” T. Borowskiego, „Medaliony” Nałkowskiej, „Zdążyć przed Panem Bogiem” Hanny Krall, „Rozmowy z katem” Moczarskiego, wiersze Różewicza, Baczyńskiego, Gajcego). W tych wierszach zanikają granice między dobrem i złem, występuje motyw kara i ofiary, masowość śmierci, zanik ludzkich uczuć, utrata godności człowieka, nieczułość na cierpienia innych.
Cytaty dotyczące czasu Apokalipsy: „Można wzbogacić się przez wojnę, stać się mądrzejszym, twardszym, ale czysty nie pozostaje nikt”, „Trudno jest powiedzieć coś mądrego na temat masakry. Wszyscy powinni być zabici i nigdy już niczego nie mówić ani nie pragnąć. Po masakrze powinna zapanować cisza”.
Można też wspomnieć o „Innym świecie” Herlinga- Grudzińskiego
Między dwoma biegunami- Arkadią i dantejskim piekłem- jest wiele innych możliwości postrzegania świata i uczestnika w nim.
świat rozumiany jako labirynt. Przykładami mogą być „Ojciec Goriot” Balzaka W mitologicznym lab. zło uosabiał zamknięty Minotaur; w „Imieniu róży” - lab. jest klasztor, zło tkwi wewnątrz niego. W „Ojcu Goriocie” lab. jest Paryż, zło uosabia pieniądz- wypowiada słowa „Komedia ludzka jest ciałem, w którym zamiast krwi krąży pieniądz.”
Świat rozumiany jako kuchnia lub śmietnik (z „Ojca Goriota); gdy jako kuchnia- „Trzeba tylko umieć dobrze się umyć: oto cała moralność (...) epoki gdy jako śmietnik- „Starajmy się utrzymać na wyżynach”
świat przedstawiony jako teren walki dwóch sił: człowiek musi się znaleźć po jakiejś ze stron. III „Dziadów” obraz społeczeństwa „nasz naród jak lawa”.
świat zwykłej, niekiedy szarej codzienności, w której znajdzie się miejsce na panią Barbarę z „Nocy i Dni”, „Lalka” Prusa (postać Rzeckiego- jego ubiór zawsze takie same od 20 lat, „Chłopi” Reymonta (praca, rytm życia zgodny z naturą, cykl prac polowych).
Podsumowanie:„Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy tu wchodzicie. Słowa te budzą jednoznaczne skojarzenie z napisem na bramie niemieckich obozów koncentracyjnych „Arbeit macht frei. Św. Paweł w „Hymnie do miłości” wymienia trzy najważniejsze w życiu człowieka wartości: Wiarę, Nadzieję i Miłość. Tak samo nie może istnieć świat bez miłości, tak też nie może trwać bez nadziei. Zbrodnią jest odbieranie jej ludziom. Arkadie bardzo w życiu rzadko się zdarzają. Są najczęściej wynikiem tęsknoty, a więc idealizowania świata, który się opuściło. Częściej realne są dantejskie piekła. „Życie to raj. Klucze do niego znajdują się w naszych rękach”. To czł. Może uczynić dla siebie i innych ludzi ten świat rajem albo piekłem.
Staff „Świat” „Świat, tak bliski, a obcy, jest zdumiewający Jak dla dziecka w kołysce jego własna noga”.