Ludzie różnią się we wszystkich aspektach tego, co potocznie określa się inteligencją. Uwidacznia się to nie tylko w nauce od przedszkola po uniwersytet, ale także na co dzień. Na przykład w zasobie słów i ich rozumieniu, w zdolnościach do odczytywania mapy lub orientacji przestrzennej, w liczbie zapamiętywanych numerów telefonicznych lub w łatwości obliczania reszty. Zróżnicowanie jest tak powszechne, że uważa się je za najzupełniej oczywiste.
Wydaje się, że źródłem różnic w zdolnościach poznawczych jest śro,dowisko- jesteśmy tym, co umiemy. Jasne jest na przykład, że nikt nie rodzi się ze znajomością słów, lecz musimy się ich nauczyć. A zatem uczenie się byłoby mechanizmem odpowiedzialnym za zróżnicowanie obserwowane w zasobie słownictwa poszczególnych ludzi. Różnice indywidualne wynikałyby zaś prawdopodobnie z odmiennych doświadczeń każdego człowieka -na przykład ze stopnia, w jakim rodzice modelowali i wzmacniali rozwój językowy dziecka lub z poziomu nauczania w szkole.
Na początku naszego stulecia różnice w zdolnościach poznawczych psycholodzy tłumaczyli przede wszystkim wpływem środowiska. Jednak po kilkudziesięcioletnich sporach, które zakończyły się w zasadzie w latach sześćdziesiątych, istnieje wśród psychologów zgodność co do tego że oba czynniki -dziedziczność i środowisko- są niezbędne dla rozwoju psychicznego człowieka i że szukanie przyczyn tego rozwoju wyłącznie w jednym z nich nie ma uzasadnienia w faktach.
Proporcja obu czynników stanowi 100 % środowiska i 100 % dziedziczności Nie dodają się one ponieważ jakiekolwiek zachowanie zależy w pełni od obu czynników.
Środowisko może określić stopień, w jakim dany wzorzec genetyczny jest się w stanie ujawnić. Jednakże, jak wskazują badacze geny mogą też wpływać na środowisko: ludzie z pewnymi wzorcami genetycznymi mogą szukać pewnych środowisk lub je tworzyć, a ludzie z innymi wzorcami starają się znaleźć lub stworzyć inne środowiska. Tendencje takie nazywają się czasem popędami tworzącymi doświadczenie.
U wielu osób teza dotycząca roli genów w inteligencji budzi lęk lub co najmniej konsternacje. Dlatego ważne jest dobrze pojąć co naprawdę rozumiemy przez wpływ genetyczny. Najczęściej stosowany w genetyce jest termin „odziedziczalność”.
Odziedziczalność jest to stopień, w jakim cecha jest przekazywana wyłącznie za pośrednictwem mechanizmów genetycznych. Stopień ten można wyrazić pod postacią współczynnika odziedziczalności, który zawiera się w przedziale 0-1. Współczynnik 0 oznacza, że zróżnicowanie indywidualne nie jest w żadnym stopniu związane z czynnikami genetycznymi; współczynnik 1 oznacza, że cały zakres zmienności tłumacza czynniki genetyczne. Dzisiejsze oceny odziedziczalności inteligencji są bardzo zróżnicowane. Liczby podawane przez wielu psychologów mieszczą się najczęściej w przedziale 0,4-0,8. Ważne jest, by mieć świadomość tego, że odziedziczalność może być różna w różnych populacjach i zależy od zakresu zmienności zarówno czynników genetycznych, jak i środowiskowych.
Jedną z metod stosowanych w badaniach nad odziedziczalnością inteligencji jest metoda rozdzielonych bliźniąt identycznych, w której porównuje się ilorazy inteligencji bliźniąt monozygotycznych rozdzielonych tuż po urodzeniu. Przyjmuje się, że wyposażenie dziedziczne tych bliźniąt jest całkowicie wspólne, a środowisko- nie. W badaniach, w których użyto tej metody, prowadzonych zwykle uzyskiwano współczynniki odziedziczalności zawierające się w przedziale 0,6-0,8.
Drugą metodą odziedziczalności jest metoda porównywania bliźniąt identycznych i zwykłych. Bliźnięta identyczne mają 100% wspólnych genów, u bliźniąt zwykłych wspólna jest tylko połowa genów. Zakłada się, że jedne i drugie mają takie same środowisko. Wartości współczynników odziedziczalności uzyskiwane w badaniach wykorzystujących tę metodę również zawierają się w przedziale 0,6-0,8.
Trzecią metodą jest metoda adopcyjna. Dzieci adoptowane mają takie same środowisko jak dzieci biologiczne, ale nie mają wspólnego wyposażenia genetycznego. Metoda ta daje nieco niższe wskaźniki odziedziczalności niż dwie pozostałe.
Inteligencja jest więc efektem interakcji miedzy genami, a środowiskiem. Trudno zatem jest oddzielić wpływy genetyczne od środowiskowych. Należy pamiętać, że dla danego wzorca genetycznego istnieje pewien zakres reagowania- każda cecha może się wyrazić na wiele różnych sposobów. Odziedziczalność danej cechy nie jest ostatecznie przesadzona, a względny wpływ genów i środowiska może ulegać zmianom.