1. Przedstaw etapy rozwoju mowy wg Leona Kaczmarka.
! Etapy rozwoju mowy dziecka (Leon Kaczmarek):
1. Okres prenatalny (przygotowawczy);
2. Okres melodii (do 1 roku życia dziecka);
3. Okres wyrazu (od roku do 2 lat);
4. Okres zdania (od 2 do 3 lat);
5. Okres swoistej mowy dziecięcej (od 3 do 6 roku życia).
2. Omów rozwój systemu fonologicznego dziecka.
Dźwięki, które dziecko wydaje do 1 roku życia - to jeszcze nie głoski!
- 1-2 rok życia: wszystkie samogłoski ustne i wiele spółgłosek (m, m', p, p', b, b', ł, f, f', v, v', k, k', g, g', l, l').
- 2-3 rok życia: głoski miękkie (ś, ź, ć, dz') - w 3 roku życia dziecko ma jeszcze prawo się „pieścić”.
- 4-5 rok życia: głoski twarde (s, z, c, dz oraz głoska k o ile nie pojawiła się wcześniej) - już się nie „pieści”, może seplenić.
- 5 rok życia: głoski szumiące (sz, ż, cz, dż).
- 6 rok życia: głoska r (pionizacja języka, wibracja czubka języka).
3. Omów przyczyny dyslalii.
1. Zmiany anatomiczne aparatu artykulacyjnego:
- nieprawidłowa budowa języka (zbyt duży - makroglosja, krótkie wędzidełko podjęzykowe - ankyloglosja);
- nieprawidłowa budowa podniebienia (zbyt mocno wysklepione, tzw. gotyckie; rozszczepy podniebienia - renolalia);
- zniekształcenia zgryzu (zgryz otwarty, przodozgryz - przesunięcie żuchwy, tyłozgryz);
- anomalie zębowe (protruzja - górne zęby wysunięte do przodu, żuchwa w normie, retruzja - zęby są cofnięte w głąb jamy ustnej);
- przerost migdałów.
2. Nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy:
- niska sprawność języka, warg, podniebienia;
- brak pionizacji języka (połykanie infantylne, „klucha w buzi”).
3. Nieprawidłowe funkcjonowanie słuchu:
- zaburzenia słuchu fonematycznego (dla sprawdzenia można powiedzieć nieprawidłowo coś i zobaczyć czy dziecko nas poprawi).
4. Nieprawidłowe warunki środowiskowe:
- nieprawidłowe wzorce mowy (ale nie przekazywane genetycznie!);
- brak stymulacji rozwoju mowy.
Dyslalia jest zjawiskiem niejednorodnym, złożonym.
4. Przedstaw klasyfikacje dyslalii.
1. Kryterium przyczynowe:
- dyslalia funkcjonalna (motoryczna, czynnościowa) - nie stwierdzamy nieprawidłowości w budowie artykulatorów, przyczyną niska sprawność artykulatorów (narządów artykulacyjnych);
- dyslalia mechaniczna (organiczna) - przyczyną nieprawidłowej wymowy jest nieprawidłowa budowa artykulatorów (języka, podniebienia miękkiego, czasami warg).
2. Kryterium objawowe - mówi o tym, ile głosek jest wymawianych nieprawidłowo i wskaże nam lokalizację, w jaki sposób te głoski są wymawiane:
- dyslalia jednoraka (prosta lub złożona) - jedna nieprawidłowo wymawiana głoska;
- dyslalia wieloraka (prosta lub złożona) - dwie i więcej nieprawidłowo wymawianych głosek;
- dyslalia całkowita - bełkot, mowa jest w ogóle niewyraźna.
5. Wymień i krótko omów wady wymowy zaliczane do dyslalii.
- sygmatyzm (nieprawidłowa artykulacja głosek detalizowanych: szereg ciszący: ś, ź, ć, dź, szereg syczący: s, z, c, dz, szereg szumiący: sz, ż, cz, dż);
- rotacyzm (nieprawidłowa artykulacja głoski r);
- kappacyzm (nieprawidłowa artykulacja głoski k, k');
- gammacyzm (nieprawidłowa artykulacja głoski g, g');
- lambdacyzm (nieprawidłowa artykulacja głoski l, l');
- wymowa bezdźwięczna (supa, sapałki);
- defekty zmiękczania (bylyśmy, si [jak nuta, a nie s']).
6. Co oznacza termin sygmatyzm i jakie mogą być przyczyny sygmatyzmów.
Sygmatyzm - nieprawidłowa artykulacja głosek detalizowanych: szereg ciszący: ś, ź, ć, dź, szereg syczący: s, z, c, dz, szereg szumiący: sz, ż, cz, dż.
Przyczyny: ad. 3.
7. Przedstaw terapię wybranego przez siebie sygmatyzmu (właściwego lub parasygmatyzmu).
Parasygmatyzm syczący - zamiana „sz” na „s” - należy ćwiczyć unoszenie języka do nosa, do góry, pionizację języka - również na zewnątrz jamy ustnej.
8. Co oznacza termin rotacyzm i jakie mogą być przyczyny rotacyzmów.
Rotacyzm - nieprawidłowa artykulacja głoski r.
Przyczyny: ad. 3.
9. Przedstaw terapię wybranego przez siebie rotacyzmu (właściwego lub pararotacyzmu).
Pararotacyzm - zamiana „r” na „l” - unoszenie języka, ćwiczenie wibracji, parskania, ćwiczenie prawidłowej wymowy „t” i „d”.
10. Omów jaki wpływ na kształtowanie się wymowy mogą mieć: częste infekcje górnych dróg oddechowych, długotrwałe używanie smoczka, nieprawidłowe nawyki żywieniowe (sposób jedzenia).
Częste infekcje dróg oddechowych:
- katar - osłabienie podniebienia miękkiego;
- oddychanie przez jamę ustną, a więc język jest ciągle na dole - połykanie infantylne, wymowa międzyzębowa);
Długotrwałe używanie smoczka:
- hamuje usprawnianie języka;
- połykanie infantylne;
Nieprawidłowe nawyki żywieniowe:
- brak żucia - niska sprawność;
- brak pionizacji języka;
11. Jakie zjawisko logopedyczne określa się mianem rynolalii, wyjaśnij dlaczego jest to wada złożona.
Rynolalia - mowa osoby z rozszczepem podniebienia.
Jest to wada złożona, ponieważ dotyczy zarówno podniebienia, jak i warg oraz języka.
Zmienia sposób jedzenia mowę inna sprawność narządów artykulacyjnych zmiana rozwoju fonologicznego (wymowa nosowa; z opóźnieniem)
12. Jaki wpływ ma rozszczep podniebienia na rozwój mowy dziecka?
Wymowa nosowa i z opóźnieniem, ad. 11.
13. Przedstaw schemat terapii logopedycznej rynolalii, podaj kilka przykładów ćwiczeń.
I etap: okres przedoperacyjny
Zadania - głównie masowanie:
- niwelowanie ruchów kompensacyjnych;
- przygotowanie do prawidłowej artykulacji samogłoski;
- przygotowanie do prawidłowej artykulacji głosek (w zasięgu możliwości dzieci).
II etap: okres pooperacyjny
Zadania:
- doskonalenie pracy podniebienia miękkiego (!);
- likwidacja nieprawidłowego ułożenia artykulatorów podczas artykulacji głosek;
- przygotowanie do prawidłowej artykulacji wszystkich głosek bez nazalizacji (oprócz głosek nosowych).
14. Przedstaw objawy dysfazji rozwojowej.
15. Omów jak można odróżnić dysfazję rozwojową od innych zaburzeń.
16. Rozwojowa niepłynność mówienia a jąkanie wczesnodziecięce - przedstaw różnice.
Rozwojowa niepłynność mówienia (RNM):
- zaburzenia swobodnego przechodzenia od jednego elementu wypowiedzi do drugiego oraz zakłócenie jej tempa i rytmu w następstwie desynchronizacji procesu formowania trzech poziomów wypowiedzi: treści, formy językowe i substancji fonicznej, występujących w okresie intensywnego rozwoju językowego dziecka (do ok. 6-7 r. życia) - przechodzi to każde dziecko. Do rozpoczęcia szkoły ta rozwojowa niepłynność mówienia powinna zaniknąć.
Mechanizmy:
- niepłynność semantyczna - polega na chwilowej trudności w swobodnym przechodzeniu od jednej informacji do drugiej;
- niepłynność syntaktyczna - polega na chwilowej trudności w swobodnym przechodzeniu od jednej struktury gramatycznej do drugiej;
- niepłynność fizjologiczna - polega na trudnościach związanych ze swobodnym przechodzeniem od jednej artykulacji do następnej.
Objawy:
- powtórzenia głosek (t-t-tata), sylab (ta-ta-tata), słów (tata-tata), fraz (tata poszedł, tata poszedł do sklepu);
- przeciąganie (taata) - dziecko przeciąga aby zyskać na czasie;
- blokowanie (t…ata) - nie może być napięte;
- embołofrazje - wstawki (aaa, yyy tata poszedł);
- rewizje - poprawianie zauważonych błędów językowych (tata poszła… szedł do sklepu).
Przyczyny:
- rozwój doświadczenia indywidualnego znacznie wyprzedza rozwój doświadczenia językowego;
- możliwe powody niepłynności mówienia:
* dziecko jest nakłaniane do wypowiedzi (obecność myśli, ale brak motywu);
* dziecko chce mówić, ale chwilowo nie wie, co powiedzieć (obecność motywu, brak myśli);
* dziecko ma problem z językowym wyrażeniem swoich myśli;
* dziecko działa i mówi pod wpływem silnego napięcia emocjonalnego.
Obawa, że niepłynność mowy dziecka nie jest RNM, a już jąkaniem wczesnodziecięcym, może się pojawić wtedy, gdy dziecko przejawia skłonność do:
- częstszego powtarzania głosek i sylab niż powtarzania wyrazów i całych fraz;
- powtarzania sylab częściej niż jeden raz;
- częstego przeciągania głosek;
- stosowania częstych pauz;
- nieregularnego oddychania podczas mówienia.
Różnice pomiędzy RNW a JW.:
- wyraźna różnica ujawnia się ok. 5 roku życia, kiedy to częstotliwość występowania objawów RNM zaczyna zmniejszać się, zaś częstotliwość występowania symptomów JW wskazuje na tendencję zwyżkową. RNM ustępuje zazwyczaj przed rozpoczęciem nauki szkolnej, podczas gdy JW rozwija się nadal.
17. Omów przebieg rozwoju jąkania.
Przyczyny jąkania:
- dyspozycyjne (dziedziczne lub wrodzone) - czynniki, które powodują, że jedne osoby są bardziej podatne na jąkanie, a inne mniej; przekazuje się określony system nerwowy;
- wyzwalające - czynnikiem jest podwyższone napięcie emocjonalne (nie tylko stres ale także przesadna radość);
- wzmacniające - czynniki utrwalające jąkanie.
18. Jąkanie - postępowanie logopedyczne, omów wybrane przez siebie dwie różne metody.
Terapia jąkania wczesnodziecięcego - trzy rodzaje postępowania:
- pośrednie - pacjent nie jest świadomy, że ćwiczy mowę, np. hipnoterapia, ziołolecznictwo, terapia ruchowa (basen);
- bezpośrednie - pracuje się nad mową i pacjent jest tego świadomy, np. metoda cienia, warunkowanie instrumentalne, mówienie rytmiczne;
- kompleksowe - zawierają elementy terapii pośredniej i bezpośredniej.