Rys historyczny
1454/55 - wynalezienie druku przez Gutenberga
1605-09 - początek prasy niemieckiej, pojawia się pierwszy tygodnik Johanna Carolusa
1 lipca 1650 - pierwszy dziennik na świecie - „Einkommende Zeitung” w Lipsku
Uwarunkowania polityczne:
Historia XX wieku w Niemczech obfitowała w wiele przełomowych wydarzeń, co za każdym razem nadawało nowego kolorytu prasie.
[Republika Weimerska, III Rzesza, okupacja, RFN, NRD]
My skoncentrujemy się na tym, co działo się w Niemczech po roku 1989 r.
Obecny rynek prasowy Niemczech to hybryda systemów dwóch państw, RFN i NRD. Połączenie przebiegało w sposób raczej jednostronny; zdecydowaną przewagę miało RFN, które rozpoczęło dziką ekspansję. W początkowym okresie (rok 1991) w Niemczech wydawano aż 8 tysięcy czasopism i ponad 500 gazet!
Cechy rynku prasowego
Świetnie rozwinięty rynek prasowy, wysokie czytelnictwo
ponad 70 % obywateli czyta prasę codziennie
rekordzistą Bild (Bild Zeintug) z nakładem sięgajacym 3,5 miliona egzemplarzy (najlepiej sprzedająca się gazeta w Europie i siódma na świecie; aktualny nakład - 3,345 468)
ogromna liczba dzienników - 353 tytuły (stan na rok 2006)
liczba tygodników w Niemczech sięga 700 tytułów (stan na rok 1996); czytelnictwo utrzymuje się na poziomie 2. milionów
rekordzistą Der Spiegel, którego tygodniowo ukazuje się ponad milion egzemplarzy
znaczenie prenumeraty (2/3 egzemplarzy), sprzedaż na ulicach
Landyzacja prasy
Wielka popularność prasy lokalnej; sprzedaż dzienników wynosi 21 milionów egzemplarzy, z czego niemal 15 milionów to prasa lokalna (dziennie; 2006)
Spośród 353 tytułów dzienników, 334 to dzienniki o charakterze lokalnym bądź regionalnym
Tylko 8 dzienników ma charakter ponadregionalny
Przyczyny: związkowy charakter państwa, struktura administracyjna i prywatna własność
Koncentracja i monopolizacja rynku
najwyższy stopień koncentracji; gwałtowna ekspansja w latach 60., zahamowana w 1976 roku przez ustawę przeciwko ograniczeniu konkurencyjności
największe koncerny niemieckie: Axel Springer, Gruppe WAZ, Heinrich Bauer Verlag, Burda - Gruppe oraz Grunner und Jahr (Bartelsmann)
o potędze konernów niech świadczy przykład Axel Springera AG, koncernu, który wydaje 150 dzienników i magazynów w trzydziestu krajach Europy; udział w rynku reklam gazetowych Axela Springera sięga 40%.
wpływ na media obrazuje przykład Bartelsmanna, koncernu, który nie tylko ma wpływ na prasę za sprawą Grunner und Jahr, ale także telewizję (RTL Group) i książki (wydawca Random House)
w Niemczech obowiązuje zasada ograniczenia tzw. Dominującej mocy opiniotwórczej - nie może ona przekraczać 30%. Jeśli jakiś koncern medialny zbliża się do tej granicy, interweniuje Komisja ds. Koncentracji Mediów. Zobowiązuje ona wtedy do koncern do zbycia części udziałów.
Brak kontroli i cenzury
gwarantem artykuł 5 Ustawy Zasadniczej, który mówi:
„każdy ma prawo do swobodnego wypowiadania (…) poglądów w słowie, piśmie i obrazie (…). Zapewnia się wolność prasy (…) Cenzura nie istnieje.”
1956 rok, RFN - rozporządzenie Trybunału Konstytucyjnego, mówiące, że nie może być własności rządowej w mediach
ustawa antykartelowa z 1976 roku, znowelizowana w 1992 r.
ustawy poszczególnych krajów związkowych - cechy wspólne: wolność słowa, zakaz zniesławiania, tajemnica źródła i informacji, obowiązek umieszczania stopki redakcyjnej, obowiązek prostowania nieprawdziwych informacji)
organ samokontroli - Niemiecka Rada Prasowa
większość prasy w Niemczech jest ponadpartyjna i niezależna (tylko kilka procent tytułów związanych jest z partiami politycznymi - głównie na wschodzie)
PRASA CODZIENNA
Prasę codzienną w Niemczech możemy podzielić na dwie kategorie - opiniotwórczą i bulwarową.
Prasa codzienna opiniotwórcza
Do najpoczytniejszych dzienników opiniotwórczych w Niemczech należą: Suddeutsche Zeitung, Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) i Die Welt.
O znaczeniu prasy lokalnej niech świadczy fakt, że sprzedaż ponadregionalnego Suddeutsche Zeitung (457 tysięcy) jest niewiele większa niż regionalnego dziennika Rheinische Post (398 tysięcy).
Süddeutsche Zeitung (SZ; 457,353)
Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ; 406,279)
Die Welt (251,515)
Frankfurter Rundschau (FR; 186,942)
Der Tagesspiegel (148,000)
die tageszeitung (taz; 68,414)
Suddeutche Zeitung
* największy dzienik typu broadsheet w Niemczech
* wydawany w Monachium, jedyny dodatek lokalny to monachijski
* pierwszy numer ukazał się 6 października 1945 roku
* to pierwsza gazeta, która otrzymała licencję od administracji USA w Bawarii; po otrzymaniu licencji pierwszy numer ukazał się tego samego dnia
* linię programową gazety określa się jako liberalną
* nowoczesna szata graficzna; zdjęcie na pierwszej stronie
* wydawca to Süddeutscher Verlag
* od 2006 roku gazeta ukazuje się także w niedzielę
* cztery sekcje gazety: Polityka, Kultura, Ekonomia i Sport
* w poniedziałek w gazecie pojawia się ośmiostronnicowy dodatek z przedrukami artykułów z New York Times
Frankfurter Allgemeine Zeitung
pierwszy numer ukazał się 1 listopada 1949 roku
najpopularniejsza gazeta niemiecka za granicą; każdego dnia FAZ dostarczana jest do 148 krajów świata; 10% sprzedaży dziennika to sprzedaż za granicą
80% nakładu to prenumerata; głównymi czytelnikami FAZ-u są ludzie dobrze wykształceni
Największym udziałowcem FAZ-u jest fundacja FAZIT (1959), która stoi na straży niezależności dziennika i niezmienności jego polityki redakcyjnej
Profil gazety określa się jako liberalny
Ascetyczny layout; zwykle na pierwszej stronie gazety nie ma zdjęcia; czarno-biała estetyka; powoli layout ulega modernizacji
Trzy sekcje: polityczna, gospodarcza i kulturalna
Od 2001 roku ukazuje się w niedzielę Frankfuurter Allgemeine Sonntagzeitung (taka sama struktura, co FAZ - tylko kolorowa)
Die Welt
gazeta powstała 2 kwietnia 1946 roku; założona przez Brytyjczyków
wydawcą Axel Springer AG, przejęcie w 1952 roku [cele: walka z komunizmem, popieranie liberalizmu politycznego i gospodarczego, działanie na rzecz zjednoczenia Niemiec, na rzecz pojednania z Żydami, poparcie Izraela]
nakład - 279 tysięcy; przynosi straty
dziennik ukazuje się w formacie breedsheat i kompakt - ten drugi przeznaczony jest dla młodszych odbiorców
profil gazety określa się jako umiarkowanie konserwatywny i prawicowy
gazetę charakteryzuje dużo kolorowych zdjęć
sekcje: polityczna, gospodarcza, finansowa i kulturalna
Prasa codzienna bulwarowa
Najpopularniejsze tabloidy w Niemczech to Bild-Zeitung, Express oraz Hamburger Morgenpost. Niekwestionowanym liderem pozostaje oczywiście Bild - i jemu poświęcę tu największą uwagę.
Bild
niesamowity nakład sięgający 3,5 miliona egzemplarzy - najlepiej sprzedający się dziennik w Europie i siódmy na świecie
Bild to typowy tabloid, choć ukazuje się w formacie breedsheat
Wydawcą jest Axel Springer
Gazeta ukazuje się codziennie od poniedziałku do soboty, w niedzielę pojawia się Bild Am Sonntag
Pierwszy numer ukazuje się 24 czerwca 1952 roku (założony przez Axela Springera)
Bild to tabloid, poniekąd inspirowany brytyjskim Daily Mirror; przewaga zdjęć, proste teksty odwołujące się od emocji, epatowanie sensacją, krzyżówki, horoskopy
Grupa odbiorców od robotników do intelektualistów
Zaangażowanie w politykę (od momentu zamknięcia granic przez NRD)
Drukowana w 32 wersjach regionalnych i kilku zagranicznych - hiszpańskim, włoskim, tureckim i greckim
Linia pisma jest raczej konserwatywna, z naciskiem na populizm
TYGODNIKI
Sprzedaż tygodników w Niemczech wynosi około 2 miliona egzemplarzy. Podzielić je możemy na cztery kategorie:
redagowane wg formuły gazety codziennej - Die Zeit
magazyny informacyjno-polityczne - Der Spiegel, Focus
magazyny ogólno-informacyjne o tematyczne społecznej, kulturalnej i gospodarczej - Der Stern
ekonomiczne - WirtschaftsWoche
Najpopularniejszym tygodnikiem w Niemczech jest Der Spiegel z nakładem przekraczającym milion egzemplarzy. Zaraz za nim plasuje się Der Stern. Wielką trójkę zamyka Focus z nakładem 791 tysięcy egzemplarzy.
Der Spiegel - 1,113,000
Der Stern - 995.994
Focus - 751.625
Der Spiegel
nakład przekracza milion egzemplarzy; najpoczytniejszy tygodnik w Europie
tygodnik informacyjno-polityczny o orientacji liberalnej; opiniotwórczy
gazeta powstała 4 stycznia 1947 roku, wydaje ją spółka Spiegel-Verlag
inspirację do powstania gazety stanowił amerykański Time
przez pół wieku właścicielem gazety, aż do swojej śmierci w 2002 roku był Rudolf Augstein
dosyć długie artykuły, cover story każdego numeru ok. 10 stron, stosunkowo trudny język - typowy odbiorca to człowiek wykształcony, zajmujący wysokie stanowisko i zamożny
sprzedaż głównie w kioskach (80%)
od '97 roku tygodnik ukazuje się w pełnym kolorze
Der Stern
gazeta powstała w 1948, wydaje ją koncern Gruner + Jahr
w porównaniu z pozostałymi wiodącymi tygodnikami, Der Stern ma lżejszą formułę i bardziej rozrywkowy charakter;
krótsze artykuły, prosty język, znaczenie zdjęć, bardzo obszerne pismo, wiele reklam
linia programowa pisma lewicowo-liberalna
gazeta wywołała międzynarodową sensację publikując w 1983 roku pamiętniki Adolfa Hitlera; na pismo spadły gromy krytyki, gdy naukowcy udowodnili, że nie są to autentyczne zapiski Hitlera
w gazecie tematy związane z polityką i gospodarką przeplatają się z mniej poważnymi kwestiami jak humor, krzyżówki, horoskopy czy gotowanie
Focus
magazyn informacyjny i polityczny; traktowany jako główny konkurent Der Spiegla
gazeta powstała dopiero 18 stycznia 1993, ale szybko zjednała sobie czytelników; dziś jej nakład wynosi ponad 750 tysięcy egzemplarzy
wydawcą Focusa jest koncern Hubert Burda Media, drugi co do wielkości koncern w Niemczech
choć z założenia miał być konkurencją dla Der Spiegel, pisma zdecydowanie się różnią - artykuły w Focusie są krótsze i wzbogacone wieloma elementami graficznymi
gazeta podejmuje tematy polityczne, gospodarcze, ekonomiczne i naukowe
Afera "Spiegla" była politycznym skandalem wywołanym wywieraniem nacisku przez władze Niemiec na tygodnik informacyjny Der Spiegel w związku z publikacją przez tenże tygodnik artykułu krytykującego rząd. Z dzisiejszej perspektywy jest uznawana za wzmocnienie wolności prasy w Niemczech.
W wydaniu 41/1962 czasopisma Der Spiegel Conrad Ahlers w artykule pt. Warunkowo bezpieczni poinformował opinię publiczną o złej sytuacji Bundeswehry. Tekst mówił, powołując się na kontrolę NATO, że Republika Federalna nie byłaby w stanie obronić się przed inwazją Układu Warszawskiego i, że atak można by odeprzeć tylko z pomocą zachodnich sił nuklearnych. Według Federalnego Ministerstwa Obrony artykuł o Fallex 62[1] bazował na ściśle tajnych wewnętrznych dokumentach.
Würzburski konstytucjonalista i ówczesny pułkownik rezerwy Friedrich baron von der Heydte złożył 11 października 1962 roku doniesienie o zdradzie państwa dokonanej przez redakcję Spiegla. 23 października został wydany nakaz aresztowania kilku redaktorów, m.in. Conrada Ahlersa jak i wydawcy oraz redaktora naczelnego Rudolfa Augsteina.
26 października biura Spiegela w Hamburgu, a później również redakcja w Bonn, zostały zajęte przez policję i przeszukane. Jeszcze tego samego dnia Conrad Ahlers, wraz ze żoną, został na polecenie Franza Josefa Straussa aresztowany w Maladze przez hiszpańską policję; w trakcie swego urlopu. Aresztowanie Ahlersa w Hiszpanii wzbudziło oburzenie wśród opozycji, gdyż rządził tam wówczas jeszcze dyktator Francisco Franco. Następnego dnia, w sobotę 21 października, na policję zgłosił się Rudolf Augstein i został przekazany do aresztu śledczego.
Działania policyjne doprowadziły do protestów wśród części społeczeństwa jak i pozostałej prasy, która obawiała się ataku na wolność prasową. Konrad Adenauer bronił tychże kroków na początku listopada, podczas gwałtownego posiedzenia Bundestagu, słowami "Mamy do czynienia ze straszliwą zdradą ojczyzny w kraju" (...) (szemranie na sali) "Kto to mówi?" "Ja to mówię!".
Minister obrony Franz Josef Strauss (CSU) zapewniał najpierw, że nie ma nic wspólnego ze skandalem. W toku śledztwa spotęgowały się jednak podejrzenia, że był on w detalach informowany o akcji, którą sam przyspieszał - lecz, co wyszło na jaw dopiero dużo później, omawiał wszelkie swoje działania z kanclerzem Konradem Adenauerem. 30. listopada ogłosił, że po wyborach do Bundestagu nie będzie już uczestniczył w tworzeniu rządu. Ministrowie z nadania FDP (partii liberalnej) podali się, w proteście, do dymisji i tym samym doszło do utworzenia piątego - i zarazem ostatniego - gabinetu Adenauera, w którym to Strauss nie otrzymał teki ministerialnej. Pod naciskiem FDP Adenauer podał wiążący termin swego ustąpienia ze stanowiska szefa rządu, którego dotrzymał.
Rudolf Augstein został po 103 dniach zwolniony z aresztu.
13 maja 1965 roku III Wydział Karny Trybunału Federalnego stwierdził, że nie ma dowodów, które potwierdzałyby świadomą zdradę tajemnicy państwowej przez Conrada Ahlersa i Rudolfa Augsteina. Tym samym nie wszczęto postępowania sądowego i Afera Spiegla została oficjalnie zakończona.
Spiegel-Verlag (wydawca tygodnika) chciał w styczniu 1966, aby Trybunał Federalny stwierdził, czy rząd poprzez nakaz przeszukania oraz zajęcie materiałów nie naruszył prawa do wolności prasy. Przy równej liczbie głosów za oraz przeciw skarga konstytucyjna została oddalona.