Wykład z 15.05.2009r.

PRAWO EMERYTALNE

Ogólna charakterystyka

Po osiągnięciu wieku emerytalnego, starość objęta jest ryzykiem.

Początkowo starość nie była traktowana jako odrębne ryzyko, lecz jako część ryzyka rentowego. Po osiągnięciu wieku emerytalnego osoba taka była uznawana jako inwalida. Za inwalidę uznawano każdą osobę, która ukończyła 65 rok życia. U podstaw wcześniejszej regulacji istniało domniemanie inwalidztwa. Osoba po osiągnięciu wieku emerytalnego uznawana była za inwalidę z tym, że taka osoba musiała podlegać długotrwałemu obowiązku ubezpieczenia.

Skutki starzenia się = inwalida

Współcześnie odchodzi się od takiego ujmowania ryzyka starości. Przyjmuje się, że należy je wiązać z prawem ubezpieczonego, który osiągnął odpowiedni wiek i przerwał działalność zarobkową. W związku z tym osoba taka nabywa prawo do zasłużonego obowiązku.

Po II wojnie światowej pojęcie renty starczej jeszcze obowiązywało w dekrecie z 1955r. Ostatecznie z pojęcia „renta starcza” zrezygnowano w ustawie z 1968r. i zaczęto stosować pojęcie emerytury.

Nowy system emerytalny

Nowy system emerytalny obowiązuje od 1 stycznia 1999r. Nowa regulacja została wymuszona potrzebą uwzględnienia zmian demograficznych. Malała liczba osób zatrudnionych natomiast rosła liczba osób pobierających emeryturę. System emerytalny jest świadczeniem wypłacanym bardzo długi czas. Wydłuża się okres wypłacania świadczeń emerytalnych. Od 1 I 1999r., weszła w życie ustawa z dnia 17 XII 1998r., o emeryturach i rentach ubezpieczenia społecznego. Do nowego systemu emerytalnego należy także zaliczyć następujące ustawy:

• Ustawa z 1997r. o organizacji funduszu emerytalnego (II filar)

• Ustawa o pracowniczych systemach emerytalnych

• Ustawa z 2003r. o indywidualnych kontach emerytalnych.

Zastosowano dyferencje ze względu na wiek. Cenzura wiekowa opiera się na wieku grup osób:

1. Grupa

Osoba, która w momencie wejścia w życie nowych regulacji ukończyła 50 lat, to osoby urodzone przed 01.01.1949r. - osoby te pozostają w starym systemie. Regulacja ta została oparta na założeniu, że osoby te zostałyby poddane nadmiernym zmianom. Osoby te podlegają systemowi zdefiniowanego świadczenia

2. Grupa tzw. przejściowa

Osoby znajdowały się w przedziale wieku nie ukończone 50 lat a ukończone 30 lat, osoby urodzone po 31 XII 1948r. a przed 01.01.1969r.

Ta grupa musiała się zdecydować czy pozostaje w starym systemie emerytalnym czy przechodzi na nowy system emerytalny. Jeżeli chciała wystąpić ze systemu starego to musiała złożyć oświadczenie.

3. Grupa

Osoby urodzone po 31 XII 1968r. obowiązkowo objęte są nowym systemem emerytalnym. Osoby te objęte są II filarem.

Dwa filary ubezpieczenia

I filar - ZUS

Nowa konstrukcja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, któremu nadano w 01.01.1999r., strukturę osoby prawnej. Do końca 1998r. ZUS był traktowany jako państwowa jednostka administracyjna.

ZUS wykonuje zadania własne oraz administruje dwa fundusze:

1. Fundusz ubezpieczeń społecznych, - którym po części jest fundusz emerytalny.

2. Fundusz rezerwy demograficznej - na gruncie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych to jest osoba prawna powołana ............ w celu zgromadzenia rezerwowych środków na pokrycie ewentualnych braków finansowych funduszu emerytalnym stanowiący część funduszu ubezpieczeń społecznych. Obowiązują pewne zasady dysponowania środkami tego funduszu. Obowiązywał zakaz rezerwy funduszu demograficznego przez cały okres jego istnienia. Fundusz ten został powołany na mocy ustawy z 17 XII 1998r. to faktycznie rozpoczął działalność w 2002 r. Aktualnie statut FRD nadaje Prezes Rady Ministrów. Na środki FRD składa się część składki emerytalnej. Początkowo ta składka wg ustawy miała wynosić 1% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne. Okazało się jednak, że jest to za duża wartość i zaczęto obniżać do wielkości 0,1% podstawy wymiaru. Od 2005r. każdego roku ta składka odprowadzana na FRD ulegała podwyższeniu o 0,05% podstawy wymiaru. Aktualnie w 2009r. ta składka wynosi 0,35% podstawy wymiaru.

Fundusz emerytalny stanowi część FUS. Na ten fundusz wpływa składka emerytalna zgodnie z zasadą podziału, jaką przyjęto w ustawie o systemie. Przyjęto, że na każdy dział ubezpieczenia społecznego odprowadzana jest odrębna składka do odrębnej części FUS (fundusz emerytalny, rentowy, wypadkowy i chorobowy). Ale na gruncie pewnej .... wpływa cała składka wynosząca 19,52 % którego to składka dotyczy osób starszych należących do I grupy albo też składka podzielona w wysokości 9,76% składki odprowadzonej...... i 2,46% składki emerytalnej ubezpieczonego. Czyli łącznie ta składka dla osób urodzonych po 31.12.1948r. a wszystkich urodzonych po 01.01.1968r.? wynosi 12,22% podstawy wymiaru

Część składki emerytalnej ubezpieczonego w wysokości 7,3% podstawy wymiaru jest odprowadzana przez ZUS do II filaru, czyli to otwartego funduszu emerytalnego. W nowym systemie ubezpieczeń społecznych wszyscy mają swoje indywidualne konta i wszystkie składki odprowadzane do funduszu emerytalnego są zapisywane na każdym koncie ubezpieczonego indywidualnie. W I filarze, czyli tym funduszu emerytalnym nie ma faktycznie środków pieniężnych, lecz zajmuje się tylko zapisem technicznym odprowadzanych składek. I filar pozostaje nadal filarem repartycyjnym tj. z bieżących składek wypłacane są bieżące emerytury w formie świadczeń. Jeśli okaże się, że w danym roku budżetowym zabraknie środków w funduszu emerytalnym następuje dotacja z budżetu państwa, która jest planowana, przewidziana i zaznaczona w ustawie o systemie jako źródło składki środków emerytalnych. Państwo przyjęło na siebie odpowiedzialność na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy o systemie.

II filar to otwarte fundusze emerytalne, tworzone przez powszechne towarzystwa emerytalne, które mają postać spółek akcyjnych. Powołane są wyłącznie do gromadzenia składek. Te składki są przeznaczone do finansowania wg zasad kapitałowych. Każda wpłacona w danym miesiącu składka na konto indywidualne ubezpieczonego jest przeliczana na jednostki składkowe. Stanowi ona cząstkę uprawnień emerytalnych.? Po osiągnięciu wieku emerytalnego te środki będą wpłacane jako świadczenie emerytalne przez określony zakład. Ustawa o zakładach dożywotnich emeryturach jest kwestionowana przez Prezydenta RP. Każdy ubezpieczony ma obowiązek wyboru jednego z 15 funduszy emerytalnych (początkowo było ich 21). Wybór polega na zawarciu umowy pomiędzy funduszem a ubezpieczonym.

Charakter prawny umowy między towarzystwem ubezpieczeniowym a ubezpieczonym.

Towarzystwa ubezpieczeniowe są podmiotami prawnymi, w teorii przyjmuje się, że ten FUS nie odpowiada za zobowiązania swojego organu, natomiast powszechne towarzystwa ubezpieczeniowe odpowiadają za wszelkie wyrządzone szkody. Ta umowa o członkostwo była początkowo uznawana za umowę cywilno-prawną. Obecnie uznawana jest jako umowa ubezpieczenia społecznego, umowa zawarta na gruncie ubezpieczeń społecznych. Umowa ta jest w istocie umową adhezyjną. Nie ma tu możliwości kształcenia umowy, czyli nie ma autonomii woli stron. Jedyną autonomią jest prawo wyboru jednego z 15 funduszy.

Losowanie

Ubezpieczony, jeśli nie wybierze funduszu to ZUS przeprowadzi losowanie ( 2 razy w roku: w styczniu i w lipcu) Przyporządkuje osoby do danych funduszy. W losowaniu uczestniczą tylko te fundusze, które uzyskują najwyższą stopę procentową. Losowanie jest techniczną formą. Osoba zostaje przyporządkowana do danego funduszu, która nie zawiera już żadnej umowy. Taki wylosowany fundusz można zmienić po upływie określonego czasu. Środki zebrane na takim funduszu podlegają dziedziczeniu.

Ustalenie wymiaru

W aktualnym polskim systemie prawnym ustalającym prawo do emerytury mamy do czynienia z dwoma systemami

• system stary

• system nowy

1. System stary zw. Systemem zdefiniowanego świadczenia - obliczany jest wg art. 53 ustawy. Wyróżniamy w tym systemie 3 grupy.

I grupa - dotyczy ubezpieczonych przed 01.01. 1949r., których składka nie podlega podziałowi. W całości wpływa do funduszu emerytalnego.

II grupa - dotyczy osób urodzonych między 1949r. a 1968r. ( po 31.12.1948 a przed 01.01.1949r.), którzy spełnili warunki nabycia prawa do emerytury w niższym stopniu emerytalnym niż emerytury albo do emerytury wcześniejszej z tytułu stażu ubezpieczeniowego oraz całkowitej niezdolności do pracy i te warunki zostały spełnione do końca 2008r. i nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego.

III grupa -osoby, które korzystają ze szczególnych uprawnień, to osoby zatrudnione w szczególnych warunkach lub przy pracy o szczególnym charakterze. Tu mieszczą się emerytury kolejowe, emerytury górnicze. Są to szczególne uprawnienia o charakterze wygasającym.

Emerytury ze systemu zdefiniowanego świadczenia są finansowane metodą repartycyjną tj. emerytury wypłacane są z bieżących świadczeń pochodzących ze składek.

Osoby urodzone przed 01.01.1949r., których nie dotyczy prawo emerytalne, po osiągnięciu podstawowego wieku emerytalnego

60 lat dla kobiet

65 lat dla mężczyzn

ta grupa musiała posiadać staż: 20 lat dla kobiet

25 lat dla mężczyzn

art. 6 ustawy o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych - definiuje okres składkowy

art. 7- okresy nieskładkowe. Obowiązuje zasada o pewnej proporcji okresu nieskładkowego w stosunku do całości okresu składkowego. Okresy nieskładkowe są wliczane w rozmiarze nie większym niż 1/3 okresu składkowego.

Od 08.01.2009r. przestał obowiązywać przepis art. 103 ust.2a, na podstawie którego prawo do emerytury uległo zawieszeniu, lecz ze względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta i tytułu zatrudnienia kontynuowanego lecz uprzedniego rozwiązania stosunku pracy, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. (ci, którzy nie osiągnęli wieku emerytalnego). Wcześniej ubezpieczony po uzyskaniu wieku emerytalnego, aby mógł przejść na emeryturę musiał rozwiązać stosunek pracy.

Zasadą są wskazane w art. 53 ustawy o emeryturach i rentach FUS. Przy obliczaniu wysokości emerytury uwzględnia się 3 czynniki:

• uwzględnia się tzw. kwotę bazową stanowi 24% na, którą składa się 100% przeciętnego wynagrodzenia pomniejszoną o składkę ubezpieczonego. Składka stanowiąca część socjalną w starym systemie, która jest jednakowa w każdym wieku.

• Okresy składkowe liczone po 1,03% podstawy wymiaru za każdy rok okresu składkowego

• Okres nieskładkowe liczone po 0,07% podstawy wymiaru za każdy rok okres nieskładkowego ( nie mogą stanowić więcej niż 1/3 okresu składkowego)

Aktualnie najniższa minimalna emerytury wynosi 675,10 zł.

2. System nowy zw. Systemem zdefiniowanej składki

Dotyczy osób urodzonych po 31.12.1948r.. z wyjątkiem osób urodzonych między 1949r. a 1969r., którzy pozostali w starym systemie.

Prawo do emerytury zależy wyłącznie od wieku emerytalnego zróżnicowanego na płeć: 60 lat dla kobiet

65 lat dla mężczyzn

Nie ma w tym systemie warunku pewnego określonego stażu ubezpieczeniowego. Okres pozostawanie jednak w ubezpieczeniu społecznym nie jest obojętna. Im dłużej ubezpieczony pozostaje w ubezpieczeniu tym ma wyższy wymiar świadczeń. Ten okres ubezpieczenia (20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn) odgrywa ważną rolę w sytuacji, gdy osoba pozostaje w tym systemie zdefiniowanej składki nie osiąga z oby dwóch filarów ( systemu emerytalnego i systemu kapitałowego), co najmniej minimalnego świadczenia emerytalnego, to taka osoba może żądać do emerytur podwyższenia do tego minimalnego świadczenia emerytalnego, gdy przepracowała 20 lat, 25 lat.

Gdy osoba będzie kontynuować ubezpieczenie zgodnie z art. 10 ustawy o systemie to wg art. 87 ust. 6 okres składkowy może być uwzględnić okres świadczenia dobrowolnego tylko okres 10 letni, natomiast po wyżej 10 lat nie będą w tym stażu uwzględnione.

Co do zasady nie uwzględnia się okresu nieskładkowego z dwoma wyjątkami:

• Dotyczy kapitału początkowego- okres pozostawania w ubezpieczeniu przez osobę, która urodziła się po 31.12.1948r. a która pozostawała w ubezpieczeniu przed 01.01.1999r. czyli była ubezpieczona do końca 31.12.1998r. Cały ten okres ubezpieczenia oblicza się i ustala, jakie emeryturę ta osoba uzyskałaby gdyby przeszła na emeryturę z dniem wejścia w życie ustawy. Są określone zasady ustalania tego kapitału. Ten kapitał początkowy zapisywany jest na indywidualnym koncie ubezpieczonego. Kapitał ten podlega waloryzacji i stanowi podstawę do obliczenia emerytury w systemie zdefiniowanej składki.

• Dotyczy w głównej mierze kobiet urodzonych po 31.12.1948r. które osiągnęły wiek emerytalny w roku 2009- 20013. Wg art.183 ustawy emery.-rent. na swój wniosek, jeśli nie przystąpiły do funduszu mogą mieć obliczoną tzw. emeryturę mieszaną. Polega na tym, że przy jej obliczaniu stosuje się pewny mechanizm.

Zasady ( art. 53 ustawy) są takie, że jeżeli ubezpieczony uzyska wiek emerytalny w:

• 2009r.= wysokość 80% emerytury- 20% emerytury obliczanej na nowych zasadach

• 2010r. = wysokość 70% emerytury obliczanej wg starego systemu i 30% wysokości emerytury obliczanej wg nowego systemu

• 2011r. = wysokość 45%emerytury wg s.s. -55% emerytury wg n.s.

• 2012r. = wysokość 35% emerytura wg s.s.-65% emerytura wg n.s.

• 2013r. = wysokość 20% emerytury wg s.s.- 80% emerytury wg n.s.

• 2014r. - tylko nowy system

Podstawa wymiaru w systemie zdefiniowanej składki

Podstawę tę stanowi suma składek ubezpieczenia emerytalnego zapisanych na koncie indywidualnym ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzający miesiąc, od którego przysługuje tej osobie emerytura + kapitał początkowy, który jest obliczony na dzień 31.12.1998r.

Składki jak i kapitał początkowy podlegają waloryzacji

Podstawa wymiaru świadczenia

Emeryturę zdefiniowanej składki oblicza się -----------------------------------------

Średnie dalsze formę życia

Średnią formę życia osoby ubezpieczonej (ustala się w sposób jednakowy dla kobiet i mężczyzn)

EMERYTURY POMOSTOWE

Ustawa o emeryturach pomostowych z dnia 19 grudnia 2008r. DZ.U.237 poz.1656

Art. 24 ust 2 ustawy o emeryturach i rentach zapowiadał emerytury pomostowe

Ustawa o emeryturach pomostowych wprowadza ochronę na zasadniczo zmienionych warunkach. W znaczący sposób zmienia wykaz prac zaliczanych do szczególnych rodzajów prac.

Emerytura pomostowa ma charakter przejściowy (okresowy) do uzyskania wieku emerytalnego. Jest to świadczenie wygasające. Wypłacane jest ze specjalnego funduszu emerytur pomostowych (01.01.2010r.) Fundusz emerytur pomostowych jest państwowym funduszem celowym.

Składka - opłacana jest wyłącznie przez płatnika

Podstawa wymiaru - podstawa składek na emeryturę i podlega takim samym ograniczeniu.

Wypłata emerytury pomostowej gwarantowana jest przez państwo.

Emerytura pomostowa jest świadczeniem dla pracownika oraz dla ubezpieczonego pracownika, który przed dniem wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych podlega ubezpieczeniu społecznemu na podstawowych zasadach.

Ustawa definiuje prace w szczególnych warunkach: to prace związane z czynnikiem ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikiem wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich prace na dotychczasowym stanowisku.

Do ustawy dołączony jest załącznik - wykaz prac.

Warunki nabycia prawa od emerytury pomostowej.

1. ubezpieczony jest osobą urodzoną po 31.12.1948r.

2. okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynosi, co najmniej 15 lat.

3. osiągnięcie wieku 55 lat dla kobiet, 60 lat dla mężczyzn.

4. posiadanie okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego, co najmniej 20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn.

5. osoba ta musi wykonywać pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze przed 01.01.1999r.

6. po 31.12.2008r. ubezpieczony wykonywał prace w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych

7. nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy.

Wszystkie warunki musza być spełnione łącznie.

7

---