ROZDZIAŁ 4

Rozwój myślenia przedoperacyjnego 2-7 r.ż

W coraz większym stopniu w trybie pojęciowym i przedstawieniowym, coraz zdolniejsze do umysłowego reprezentowania zdarzeń i coraz mniej zależne od swoich bieżących czynności sensomotorycznych.

REPREZENTACJA głównym osiągnięciem tego stadium

Zdolność do reprezentowania- przedstawiania przedmiotów i zdarzeń. Rodzaje reprezentacji:

W kolejności występowania: naśladownictwo odroczone(opóźnione), zabawa symboliczna, rysunek, obraz umysłowy(psychiczny) i mowa. Każdy z tych rodzajów reprezentacji zaczyna powst. Ok. 2 r.ż.

Pieget wiązał używanie znaków i symboli z funkcją symboliczną lub f. Semiotyczną. I tak symbole są to rzeczy(np.rysunki, sylwetki) podobne do tego co przedstawiają. Znaki są arbitralne i nie wykazują podobieństwa do tego co przedstawiają.(np.język, liczby)

A. Naśladownictwo odroczone- naśladowanie przedmiotów i zdarzeń, które przez jakiś czas były nieobecne(np. bawi się jak się bawil z rodzicami)

- od 3 mies.ż. można zauważyć próby naśladowania obecnych osób. Pierwsze prawdziwe formy umysłowej reprezentacji nie wcześniej niż 2 r.ż.

- ma już rozwiniętą zdolność umysłowego przedstawiania(pamiętania) imitowanego zachowania

- naśladowanie jest to głównie akomodacja- dziecko zwykle próbuje dokładnie kopiować uprzednie zachowania.

B. Zabawa symboliczna- naśladowcza, ale i forma wyrażania siebie przed samym sobą jako jedyną publicznością(np. klocek jest autem)

- nie ma tu zamysłu komunikowania się z innymi

- tworzy symbole, kreuje pomysły, które przedstawiają wszystko co chce.

- jest to asymilacja rzeczywistości do ja

- funkcją jest zaspokojenie ja poprzez przekształcenie tego co realne w to co upragnione

- znaczenie nadawane symbolicznej zabawie może być dla widza zrozumiale lub nie, można się domyślić, ale nie zawsze

- gdy mowa wydaje się dziecku niewystarczająca, dziecko używa zabawy symbolicznej do wyrażania czegoś, staje się ona forum dla mysli, idei, zainteresowań.

C. Rysunek

- na początku okresu przedoperacyjnego dziecko używa kredek, ołówka i pędzla tylko do bazgrania- nie zakłada z góry co rysunek będzie przedstawiał, chociaż czasem, w trakcie wyłaniają się jakieś kształty.

- w trakcie trwania stadium rysunki stają się coraz bardziej realistyczne

- do 8-9 r.z. rysują to co wiedzą o czymś, a nie to co widzą

- wg Luqueta rysunek dziecka do 8-9 r.z. jest realistyczny w zamierzeniu i przechodzi przez kolejne stadia: - realizm przypadkowy(bazgroty)- w trakcie rysowania odkrywa znaczenie, - realizm nieudany- elementy realistyczne nie skoordynowane w całość, - realizm intelektualny- rysunek ukazuje zamierzone cechy wzoru ale nie uwzględnia perspektywy, - realizm wizualny- ukazuje to co jest widziane z konkretnego punktu, uwzględnia proporcje i wzajemne położenie przedmiotów względem siebie

D. Obrazy umysłowe- wewnętrzne reprezentacje(symbole) przedmiotów i przeszłych doświadczeń percepcyjnych, nie są wiernymi odbiciami dośw.

- nie są kopiami spostrzeżeń przechowywanych w pamięci

- obrazy umysłowe są naśladowaniem spostrzeżeń , z konieczności są do nich podobne

- w okresie przedoperacyjnym te obrazy są głównie statyczne, a obrazy ruchów, przemieszczeń pojawiają się w stadium następnym- operacji konkretnych

- obrazy psychiczne w okresie przedoperacyjnym przypominają fotografie(statyczne)

E. Mowa

- ok. 2 r.z.(+- 5 mies.) zaczyna używać słów w charakterze symboli, zamiast przedmiotów, dźwięk(słowo)zaczyna reprezentować przedmiot

- początkowo zdania jednowyrazowe

- ok. 4 r.z. potrafi mówić i stosować większość reguł gramatycznych, rozumie, co się do niego mówi, jeśli wypowiedź zawiera znane mu słowa

- wcześniej(1 r.z) mówi „mama, tata” ale w charakterze reprezentowania przedmiotów, nie jest to mowa w znaczeniu reprezentacji

- w stadium przedoperacyjny gwałtowny rozwój mowy jako reprezentacji symbolicznej ułatwia szybki rozwój pojęciowy

- mowa ma 3 konsekwencje dla rozwoju psychicznego:1) możliwość słownej wymiany z innymi, która zwiastuje początek uspołecznienia działania, 2) uwewnętrznienie słów tj. występowanie myślenia samego w sobie, mowa wew., system znaków, 3) uwewnętrznienie działania- może być przedstawiane za pomocą obrazów, eksperymentów umysłowych, nie jest czysto percepcyjne i motoryczne, jak było do tej pory

ROZWÓJ MOWY

- uwewnętrznienie zachowania przez reprezentację, ułatwione dzięki mowie, powoduje wzrost tempa nabywania doświadczeń

- myślenie zaczyna występować jako efekt reprezentacji czynności, nie zaś samych czynności (myślenie przedstawieniowe przebiega szybciej niż myślenie za pośrednictwem przemieszczeń, bo nie jest związane z bezpośrednim doświadczeniem)

- w okresie przedoperacyjnym dwa rodzaje mowy: 1) mowa egocentryczna- brak prawdziwej komunikacji, pozbawiona takich intencji, dziecko rozmawia z innymi, ale nie ma w tym komunikacji- monologowanie zbiorowe(rozmawia sam ze sobą w obecności innych)(między 2 a 4-5 r.między 2 a 4-5 r.ch intencji()yczna 2) mowa uspołecznionazwiązane z bezpośrednim doświadczeniem) 2) mowa uspołeczniona- służy wymianie myśli(6-7-r.z.)

- rozwój mowy w tym stadium to przechodzenie od mowy egocentrycznej do mowy uspołecznionej, służącej komunikacji

Jak dzieci uczą się mowy

-język mówiony jest przyswajany(konstruowany)

- isnieje dziedziczne przekazywanie mechanizmu, który umożliwia nabycie mowy, ale język sam w sobie jest nabywany przez przekaz z zewnątrz, nie ma gotowej struktury językowej

- 2 r.z.zaczynają opanowywać język mówiony- system arbitralnych znaków, niezbędne do tego jest istnienie modeli, nie dostają formalnych wskazówek

- motywacją do nauki języka jest adaptacyjna wartość tej czynności- ucząc się słowa jako reprezentacji może potem lepiej zaspakajać wlasne potrzeby

- konstruowanie języka to najpierw łamanie kodu- wydobywa reguły języka z doświadczenia społecznego i językowego, konstrukcje te doskonalą się, największy postęp między 2 a 4 r.z.

Mowa i myślenie

- podstawy zachowania inteligentnego wyprzedzają rozwój mowy

- inteligencja ujawnia się zdecydowanie wcześniej niż myślenie wewnętrzne, które zakłada używanie znaków werbalnych(uwewnętrznionego języka); jest to inteligencja praktyczna, oparta na manipulacji przedmiotami; narzędzie, sposób realizacji są skoordynowane z wcześniej ustalonym celem(18 mc życia)

- powstanie wewnętrznej reprezentacji(w tym języka mówionego) zwiększa zdolność myślenia(zakres i szybkość)

- inteligencja sensomotoryczna jest powolna, a czynności reprezentowane w zinternalizowanym języku mogą być wykonywane z prędkością myślenia

- przystosowania sensomotoryczne ograniczają się do bezpośrednich czynności dziecka, a język pozwala na myślenie i adaptację wykraczające poza aktualnie wykonywane czynności

- inteligencja sensomotoryczna działa w sposób liniowy, a myślenie przedstawieniowe i język pozwalają posługiwać wieloma elementami na raz w zorganizowany sposób

- myślenie związane z mową jest wolne od ograniczeń bezpośredniego działania, bo język jest formą reprezentacji przedmiotów i zdarzeń.

- język(mowa) to nie jest ani warunek konieczny ani wystarczający, by nastąpił rozwój myślenia logicznego; nie jest niezbędny(język) do rozwoju operacji logiczny, ale jest facylitatorem

- rozwój mowy bazuje na wcześniejszym rozwoju operacji sensomotorycznych i normalnym środowisku społecznym, w którym język mówiony jest używany. (rozwój operacji sensomotorycznych jest konieczny do rozwoju mowy), po osiągnięciu zdolności do wewnętrznego(umysłowego) reprezentowania doświadczeń dzieci mogą zacząć konstruować język mówiony

- równolegle z rozwojem mowy następuje rozwój zdolności pojęciowych- mowa a także reprezentacja pozwalają na szybszy przebieg i większy zakres aktywności pojęciowej- ROZWÓJ MOWY FACYLITUJE ROZWÓJ POZNAWCZY

Uspołecznienie zachowania

- pierwsze 2 mies życia- zaczyna dokonywać rozróżnień w swoim otoczeniu, aktywna wymiana między dzieckiem a rodzicami, początek rozwoju mowy ułatwia wymianę społeczną

- z czasem coraz bardziej uspołecznione

- rozwój społeczny następuje, gdy dziecko działa i podejmuje interakcje z otoczeniem społecznym

- nie da się oddzielić rozwoju społecznego od rozwoju poznawczego i afektywnego

-przedoperacyjny egocentryzm dziecka spowodowany jest jego niezdolnością do przyjmowania perspektywy innych osób, co stanowi cechę i ograniczenie rozwoju w tym okresie

- widza społeczna jest budowana, gdy dziecko wchodzi w interakcje z rodzicami i rówieśnikami

CECHY MYŚLENIA PRZEDOPERACYJNEGO

Trzy poziomy zależności między działaniem a myśleniem dzieci:

Pierwszy: do 2 r.z. poziom sensomotoryczny, poziom bezpośredniego działania w środowisku; wszystkie schematy mają charakter sensomotoryczny i są bezpośrednio uzależnione od działań dziecka

Drugi: między 2 a 7 r.z. to okres przedoperacyjny, prelogiczny, przewyższa inteligencję sensomotoryczną, ale nie jest tak zaawansowany jak później; czynności poznawcze wciąż jeszcze pozostają pod wpływem aktywności percepcyjnej, mogą być internalizowane za pośrednictwem funkcji przedstawieniowych, ale myślenie dalej jest powiązane z percepcją

Trzeci: dzieci powyżej 7-8 r.z. to poziom operacji, myślenia logicznego, dziecko zdolne do rozumowania, które nie zależy już od bezpośrednich czynności percepcyjnych czy motorycznych, umie myśleć na poziomie operacji konkretnych

-dla kontynuacji rozwoju niezbędne elementy myślenia przedoperacyjnego: egocentryzm, transformacje, centracja i odwracalność, równocześnie stanowiące ograniczenia tego stadium

Egocentryzm

-nie jest w stanie podjąć roli czy przyjąć punktu widzenia innych

- nie poddaje w wątpliwość swoich myśli, bo tak długo jak się nimi zajmuje, są one jedynymi możliwymi, więc muszą być poprawne

- nie zastanawia się, nie myśli o własnym myśleniu

- ok.6-7 r.z. zaczyna widzieć, że jego myślenie jest wyraźnie sprzeczne z myśleniem np. rówieśników, zaczyna wtedy dopasowywać się(akomodować) do innych, myślenie egocentryczne zaczyna ustępować pod naciskiem społecznym, dziecko zaczyna weryfikować, poddawać w wątpliwość swoje myślenie- interakcje społeczne źródłem weryfikacji

- interakcje społeczne w grupie rówieśniczej to podstawowy czynnik stopniowo usuwający egocentryzm poznawczy- to ważne przystosowanie do świata społecznego

- ale egocentryzm myślenia jest stałym elementem rozwoju poznawczego: brak zróżnicowania w myśleniu, występujący zawsze, gdy dziecko zaczyna używać nowego sposobu rozumowania: w okresie sensomotorycznego jest egocentryczne w tym sensie, że nie odróżnia siebie od innych przedmiotów; w stadium przedoperacyjnym jest egocentryczne, bo nie odróżnia myśli innych od własnych; w późniejszych stadiach ma problemy z rozróżnieniem między spostrzeżeniami a konstrukcjami mentalnymi(poziom operacji konkretnych) czy też między stworzonym przez siebie światem idealnym a światem realnym(poziom operacji formalnych)

- egocentryzm chroni przed utratą równowagi, podtrzymuje strukturalne status quo.

Rozumienie przekształceń

- w okresie przedoperacyjnym dziecko nie rozumie przekształceń- skupia się tylko na elementach sekwencji, kolejnych stanach, nie zaś na przekształceniu, zauważa jedynie następujące po sobie stany przejściowe

- nie potrafi zintegrować serii zdarzeń w kategoriach związku przyczynowo- skutkowego

- myślenie nie jest tu ani indukcyjne ani dedukcyjne, myślenie jest tu transdukcyjne

- nie potrafi odtworzyć przejścia od zdarzenia do zdarzenia, nie zdaje sobie sprawy ze związków między zdarzeniami, co utrudnia mu rozwój

Centracja

- w okresie przedoperacyjnym wykazuje tendencję do koncentrowania się na jednym tylko aspekcie prezentowanego bodźca wzrokowego

- niezdolne do zbadania wszystkich aspektów bodźców, do decentracji kontroli wzrokowej

- dziecko dokonując centracji ma tendencję do asymilowania tylko niektórych aspektów zdarzenia- tych na których się koncentruje, przy czym ewaluacja percepcyjna dominuje nad ewaluacją poznawczą

- z czasem staje się zdolne do decentracji, zaczyna koordynować percepcję z poznaniem przy ocenie spostrzeganych zdarzeń; po 6-7 r.z. poznanie zajmuje odpowiednią pozycje w stosunku do percepcji

Odwracalność

- jest najwyraźniej sprecyzowaną cechą inteligencji

- w okresie przedoperacyjnym nie umie odwrócić w umyśle czynności wydłużania, będzie w stanie rozwiązać tego rodzaju problem, gdy czynności staną się odwracalne- niezdolność do odwracania czynności jest cechą aktywności poznawczej w okresie przedoperacyjnym

- myślenie przedoperacyjne jest stosunkowo sztywne, zdominowane przez percepcję i początkowo nieodwracalne, a osiągnięcie odwracalności jest bardzo trudne

- w przypadku reprezentacji czynności, które są oparte na uprzednich wzorach sensomotorycznych i spostrzeżeniach, odwracalność musi się rozwinąć, bo nie jest zawarta w samych tych wzorach

- w okresie sensomotorycznym i przedoperacyjnym dziecko tworzy pojęcia i wiedzę o przestrzeni, przyczynowości oddziałując bezpośrednio na swoje otoczenie; czynności, które dziecko wykonuje pozwalają konstruować pojęcia., ale pewnych pojęć nie da się konstruować w oparciu o bezpośrednie przykłady, dziecko musi je wymyślić samo, tak jest np. z pojęciami logiczno-matematycznymi, środowisko nie zawiera też wielu fizycznych przykładów odwracalności, których dziecko może użyć jako modeli, gdy rozwija zdolność odwracalności w myśleniu i rozumowaniu. Musi samo wymyślić odwracalność

- w trakcie rozwoju spadek egocentryzmu umożliwia dziecku większą decentrację i wykonywanie prostych przekształceń- to pomaga w budowaniu odwracalności

NIEZMINIIKI- problem zachowania stałości

- zachowanie stałości(niezminnik) oznacza, że ilość substancji(liczebność zbioru)pozostaje taka sama bez względu na zmiany dokonywane na wymiarach nie związanych z nią.

- świadomość niezmienności liczby oznaczałaby zdolność do zachowania stałości liczby oraz to, że nastąpił już rozwój odpowiednich schematów,: brak takiej świadomości implikuje brak niezmiennika liczby, oraz to, że rozwój odpowiedniego schematu(odwracalności)jeszcze nie nastąpił

- poziom rozumienia niezmienników stanowi miarę rozwoju struktur matematyczno- logicznych dziecka

- w okresie przedoperacyjnym nie umie zachowywać stałości, pod konic tego okresu(ok.7.r.z.) niektóre niezmienniki(np. zachowanie liczby) są już ukształtowane

- przejście od braku zachowania stałości do niezmienników jest stopniowe i następuje dzięki aktywnej przebudowie rozwijanych schematów; zmiana ta jest funkcją czynności poznawczych i sensomotorycznych dziecka; podstawą jest konstruowanie

Stałość liczby

- dziecko w okresie przedoperacyjnym uważa, że rzędy są równoważne pod względem elementów tylko wtedy, gdy ich długość jest taka sama; 5-latek nie zachowuje stałości liczby- dziecko reaguje na transformację percepcyjnie a nie poznawczo, skupia się, centruje na jednym aspekcie- długości rzędu i ignoruje inny, z którego poznawczo zdaję sobie sprawę- liczbę elementów, nie skupia się na przekształceniu całego szeregu bodźców, a na kolejnych jego stanach

- dziecko niezdolne do odwrócenia zmian, które obserwowało, ucieka się do reakcji percepcyjnej

- tworzy uzasadnienia konieczne do zachowania stałości liczby dopiero ok. 6-7 r.z., gdy odwracalność jest dobrze ugruntowana, jest już zdolne do decentracji w spostrzeganiu, rozumie przekształcenia i odwraca operacje, staje się świadome, że zmiana długości rzędu elementów nie pociąga za sobą zmiany liczby elementów w rzędzie

Stałość powierzchni

- zdanie: kwadraty w których są krowy i mają do zjedzenia trawę- dwa kwadraty początkowo takie same, później do pola z krawami dodane są po dwa małe kwadraty- budynki, z tym że do jednego dokładane są kwadraciki przylegające do siebie a do drugiego dwa oddzielne. Dziecko nie widzi ze mimo innego ułożenia zajmują one tyle samo miejsca

- w stadium przedoperacyjnym, gdy brak pojęcia stałości, dziecko opiera swoje odpowiedzi na spostrzeżeniach, nie jest w stanie zdecentrowć się, by uchwycić wszystkie aspekty, nie potrafi prześledzić przekształceń, które miały miejsce, każde nowe położenie jest niezależne od poprzedniego, nie udaje mu się zachować stałości powierzchni. Dopiero ok. 7-8 r.z.jest budowana wiedza i rozumowanie konieczne do zachowania stałości powierzchni

Stałość ilości cieczy

-dziecko w okresie przedoperacyjnym nie ogarnia wszystkich aspektów obserwowanego przekształcenia, dokonuje centracji; ponieważ słup wody w wyższym naczyniu ma większą wysokość, to dziecko twierdzi, że musi ono zawierać więcej wody, w tym rozumowaniu brak odwracalności, dopiero w stadium operacji konkretnych(7-11 r.z.) występuje stałośc ilości cieczy

- dla dziecka w okresie przedoperacyjnym zmiana na jednym wymiarze powoduje zmiany na innych wymiarach

- Kamii wyodrębnia 3 różne poziomy, prowadzące do zachowania stałości liczby. Niezmienniki pojęć są nabywane powoli, po doświadczeniach, asymilacjach i akomodacjach. Nowe wzory odzwierciedlają, zdanim Piageta niedawno skonstruowane/ zrekonstruowane struktury intelektualne

- struktury umożliwiające zachowanie stałości są nabywane w następującej kolejności:

liczby(5-6 r.z), masy, powierzchni, cieczy(7-8 r.z), ciężaru(9-10 r.z), ilości ciał stałych(11-12 r.z.)

- rozumowanie leżące u podstaw uznawania niezmienników rozwija się spontanicznie dzięki akomodacji i asymilacji doświadczeń, ta aktywność podlega samoregulacji

-zdolność do zachowania stałości nie występuje, zanim nie ukształtują się struktury poznawcze(schematy) umożliwiające rozumowanie, które jest konieczne do udzielania prawidłowych odp. dotyczących niezmienników

- Gelman pokazał, że u dzieci u których na podstawie surowych kryteriów Piageta stwierdza się brak rozumienia niezmienności liczby, są takie które ją rozumieją przy łagodniejszych kryteriach

ROZWÓJ AFEKTYWNY

Odwzajemnianie uczuć

- w stadium przedoperacyjnym powstają pierwsze w pełni społeczne uczucia

- reprezentacja, zwłaszcza mowa stanowi czynnik rozwoju uczuć społecznych

- reprezentacja umożliwia tworzenie wyobrażeń różnych przeżyć, w tym przeżyć uczuciowych, po raz pierwszy uczucia mogą być przedstawiane i przywoływane(pamiętane)

- reprezentacja pozwala by uczucia zyskały stabilność i dłuższy czas trwania(utrzymują się dłużej niż obecność przedmiotu, który je wywołał)

- wraz z nabyciem zdolności do odtwarzania stanów poznawczych i afektywnych pojawia się w zachowaniu element spójności, którego wcześniej nie było

- dziecko umie bardziej okazywać bardziej trwałe, konsekwentne ustosunkowania, bo przeszłość jest zapamiętywana i uwzględniana w teraźniejszości

- lubienie innych jako odwzajemnienie postaw i wartości, to odwzajemnienie może prowadzić do nadawania znaczenia(wartości) każdej ze stron(wzajemny szacunek)

Pierwsze uczucia moralne

- uczucia moralne związane z tym co konieczne, a nie pożądane czy preferowane; spontaniczne poczucie obowiązku to przykład rozwiniętych uczuć moralnych

- normy moralne mają 3 cechy:

można je uogólniać na sytuacje analogiczne(nie identyczne)

wykraczają poza sytuację oraz warunki, które je wywołały

SA związane z poczuciem autonomii(wybieranie własnego sposobu postępowania)

Normy moralne oraz cechy rozumowania moralnego występują właściwie dopiero w stadium operacji konkretnych.

- w okresie 2-7 r.z. nie jest spełniony żaden z trzech warunków norm moralnych- nie są uogólniane, a obowiązują tylko w szczególnych warunkach(a powyżej 8 r.z. rozumieją np. że kłamstwo jest złe w każdej sytuacji); nakazy związane z reprezentacjami określonych sytuacji, analogicznych do konfiguracji percepcyjnych; nie ma też autonomii, podporządkowanie otrzymanym nakazom- rozumowanie w okresie przedoperacyjnym jest uważane za PRENORMATYWNE, jednak postęp jest bardzo widoczny

POJĘCIA REGUŁ U DZIECI

4 główne fazy:

1.faza ruchowa- dziecko stosuje reguły nie będą c ich świadomym, aktywność nie jest społeczna, źródłem zadowolenia dziecka w grze jest poruszanie, manipulowanie kulami

2. faza egocentryczna- 2-5 r.z. dziecko zaczyna uświadamiać sobie istnienie reguł gry, małe dziecko zaczyna naśladować grę starszych, ale jego egocentryzm poznawczy sprawia, że bawi się samo ze sobą, a gdy gra z innymi nie stara się wygrać- analogicznie do aspołecznych(egocentrycznych)monologów zbiorowych charakteryzujących mowę we wczesnej fazie okresu przedoperacyjnego, brak jakiejkolwiek współpracy, interakcji społecznych, na tym poziomie rozumienia reguł dziecko jest przekonane, że każdy może wygrać, a reguły są stałe i przestrzega ich jednostronnie

3. faza współpracy- społeczne współdziałanie w zabawie zaczyna się ok.7-8 r.z., dziecko zaczyna lepiej rozumieć reguły gry, a za jej cel uważa zwycięstwo

4.faza kodyfikacji reguł w wieku 11-12 lat rozumie, że zasady gry są ustanawiane przez grupę, że może ona zmieniać te reguły

Pojęcia przypadku i niezręczności

-u przedszkolaków i dzieci wczesnoszkolnych nie ma wykształconego pojęcia intencjonalności- nie umieją dostrzec ani ocenić intencji ani punktu widzenia innego dziecka, wierzą w „oko za oko, ząb za ząb”, dopóki nie maja pojęcia intencjonalności uważają że odwet jest sprawiedliwy

- dzieci w wieku 7-8 lat opierają swoje sądy na konkretnych ilościowych rezultatach zachowań , nie jest jeszcze uwzględniana intencja sprawcy, motywy nie są brane pod uwagę.

- 8-9 r.z.(stadium operacji konkretnych) powstają pojęcia odnoszące się do intencjonalności, i dzieci stają się zdolne do rozpatrywania zdarzeń z punktu widzenia innej osoby, zaczynają zauważać, że motywy i intencje są tak samo ważne jak rezultaty zachowań, zaczynaja sobie zdawać sprawę z wewnętrznych stanów innych osób, że myśli osób mogą być inne niż ich własne

Kłamstwo

- dla dzieci poniżej 7-8 r.z. kłamstwo to „brzydkie słowo”, traktują też nieumyślne błędy jako kłamstwa

- dzieci w wieku od 6-7 lat do 10 lat uważają, że kłamstwo to coś co nie jest prawdą, fałszywe stwierdzenie jest uważane za kłamstwo bez względu na intencje

- młodsze dzieci uważają kłamstwo za niedociągnięcie moralne, w wieku ok.10- 11 lat zaczynają brać pod uwagę intencje. Kłamstwo to dla nich zamierzony fałsz

- dzieci poniżej 7 r.z. uważają, żę nie wolno kłamać bo będzie kara, starsze dzieci(9 r.z) oddzielają pojęcie kłamstwa od kary- kłamstwo jest dla nich złe nawet gdy jest bezkarne, w wieku ok.10-12 lat głównym kryterium kłamstwa stają się intencje, uważają, że mówienie prawdy jest konieczne do współdziałania

- następuje przesunięcie od moralności przymusu do moralności współdziałania

- kłamstwa małych dzieci są często spontaniczne i nie mają na celu wprowadzenia kogokolwiek w błąd

Kara i sprawiedliwość

- pojęcie kary zauważalne u małych dzieci Piaget nazwał sankcją ekspiacyjną- jest silną karą wymierzoną przez rodziców za złamanie reguły, powstrzymuje przed dalszym łamaniem zasad, ma charakter arbitralny- nie istnieje żaden związek między treścią sankcji a przewinieniem

- drugi typ kar to sankcja przez odwzajemnienie- uświadamia dziecku, że łamanie zasad niszczy więź społeczną oraz elementarną umowę społeczna o współdziałaniu, jeśli konieczna jest kara materialna czy społeczna nie jest tu ona arbitralna- jest zawsze jakos powiązana z treścią pogwałconej reguły, kara taka jest naturalna konsekwencją łamania zasad i pomaga zwrócić uwagę dzieci na konsekwencje ich własnych działań, nacisk jest tu położony na perswazję i zapobieganie

- młodsze dzieci wolą karę ekspiacyjną, starsze przez odwzajemnienie

- młodsze dzieci uważają najbardziej przykra karę za najbardziej sprawiedliwą, połowa dzieci w wieku 8-10 lat formuuje sądy oparte na regule wzajemności, reszta na kryterium surowości, dla starszych dzieci kara oparta na odwzajemnieniu jest bardziej sprawiedliwa niż ekspiacyjna, bo skupiają się bardziej na zapobieganiu niż odwecie

- dla dziecka w okresie przedoperacyjnym sprawiedliwość = karze

---