3.2. Zaburzenia zachowania o charakterze antysocjalnym.
Jeśli zaburzenia antysocjalne (w tym agresywne) stanowią stałą cechę zachowania i są połączone z brakiem lub niedorozwojem uczuć wyższych, społecznych, to prowadzą do rozwoju osobowości antysocjalnej.
Osobowość taką rozpoznaje się zwykle w wieku dorastania. (wtedy powinny już być zinternalizowane normy społeczno-moralne i rozwinięta uczuciowość wyższa.)
Są to zaburzenia zachowania społecznego lub zaburzenia socjalizacji.
Zaburzenia zachowania społecznego - rozpoznajemy gdy stanowią poważne przekroczenie oczekiwań i norm społecznych typowych dla danego wieku i trwają dłużej niż 6 miesięcy.
Zgodnie z ICD-10 i DSM-IV można w nich wyróżnić:
zaburzenia opozycyjno-buntownicze
agresywność (agresywne zaburzenia zachowania o różnym nasileniu)
Zaburzenia opozycyjno-buntownicze (prowokacyjne przeciwstawianie się) - są mniej ciężką odmianą zaburzeń zachowania, choć często są formą poprzedzającą zaburzenia z nasilona agresją.
Jednostki te cechuje:
utrwalone działanie: negatywistyczne, buntownicze i prowokacyjne,
odmawianie prośbą i poleceniom dorosłych,
kłócenie się
demonstrowanie złego humoru
mała tolerancja na frustrację
skłonność do złości
obrażanie się
celowe denerwowanie innych
winienie innych za swoje niepowodzenia i błędy
wybuchowość
mściwość
niechęć do współpracy
Takie zachowania ujawniają się głównie w kontaktach z dorosłymi i dobrze znanymi rówieśnikami.
Agresywność - to częste stosowanie agresji fizycznej i psychicznej. Polega też na powtarzających się kłamstwach i oszustwach, a niekiedy również na zachowaniach prowokacyjnych.
Jednostki te:
- inicjują bójki
- szantażują dorosłych lub rówieśników
- kłamią i oszukują
- niszczą przedmioty
- wykazują napady niekontrolowanej złości
- są okrutni wobec zwierząt
Może występować:
- uciekanie z domu
- nasilone nieposłuszeństwo
- częste wagarowanie
- kradzieże
- naruszanie norm prawnych
Badania wykazują, że te dzieci często już w wieku 5-11 lat:
stosują agresywne strategie radzenia sobie ze stresem
mają też słaby wgląd we własne i cudze przeżycia emocjonalne
neutralne działanie rówieśników spostrzegają jako wrogie (specyficzne przetwarzanie sygnałów społecznych)
W wielu przypadkach są to dzieci, które padły ofiara przemocy fizycznej. Mogą u nich wystąpić tendencje do wycofywania się lub unikania.
Czasem bunt, niszczenie i kradzieże mogą ograniczyć się do domu rodzinnego. Powstają w kontekście zaburzonych związków dziecka z jednym lub kilkoma członkami rodziny.
Lepiej rokują niż pozostałe zaburzenia o charakterze antysocjalnym.
Nasilona agresywność może wystąpić u jednostek, które mają dobre (choć zwykle wybiórcze) lub zaburzone relacje z rówieśnikami.
W pierwszym przypadku grupa może składać się z jednostek aktywnych antyspołecznie. Wtedy jednostka jest akceptowana przez grupę, ale nieakceptowana przez dorosłych. Agresja takiej jednostki przejawia się często w działaniu grupowym.
Są też jednostki cechujące się brakiem związków z rówieśnikami i podejmują działania antyspołeczne w pojedynkę.
W czasie dorastania agresja może zostać wbudowana w strukturę osobowości dając osobowość antysocjalną (DSM-IV) lub dyssocjalną (ICD-10).
Taka osobowość określana była dawniej jako psychopatia/socjopatia.
Jednostki takie cechuje:
- brak internalizacji(przyswojenia) norm społeczno-moralnych
- chłód uczuciowy - niezdolność do kochania i poświęcania się
- nieliczenie się z uczuciami innych
- brak współczucia
- traktowanie innych instrumentalnie
- niezdolność do nawiązywania trwałych i głębokich więzi emocjonalnych
- brak oporów przed krzywdzeniem innych
- naruszanie norm społeczno-moralnych i prawnych
- brak poczucia winy i wyrzutów sumienia
- nieodpowiedzialność
- nieprzestrzeganie zobowiązań
- niska tolerancja na frustrację
- impulsywność i wybuchowość
- obniżone odczuwanie lęku
- obwinianie innych za niepowodzenia i konflikty
Nie wszystkie te cechy muszą wystąpić w znacznym nasileniu.
Znaczny procent takich jednostek popełnia czyny przestępcze. Jednak nie każdy psychopata musi być przestępcą i nie każdy przestępca musi mieć psychopatyczną osobowość.
Jednostki te mogą być pozornie towarzyskie, lecz w gruncie rzeczy chcą być w centrum zainteresowania, dominować i manipulować dla osiągnięcia własnych korzyści. W rzeczywistości gardzą otoczeniem, a przeżycia innych są im obojętne.
GENEZA
kiedyś:
mikrouszkodzenia mózgu - charakteropatia
czynniki środowiskowe, społeczne - socjopatia
czynniki genetyczne - psychopatia
dziś:
współdziałanie wielu czynników natury biologicznej i społecznej
Patogenny wpływ mogą mieć:
rodziny w których brak poszanowania dla norm społeczno-moralnych i realizacji wyższych wartości, występuje instrumentalne traktowanie ludzi oraz jawne lub maskowane wzmacnianie zachowań antyspołecznych
odtrącenie, pozbawienie miłości i opieki
stosowanie brutalnych kar fizycznych
zbytnia wyrozumiałość
zupełny brak kontroli
spełnianie wszystkich życzeń
niepowodzenia szkolne
brak pomocy ze strony szkoły i domu
Niewłaściwe traktowanie trudności dziecka przez dom (obojętność/surowe kary) prowadzą od kłamstw, oszustw, wagarów do wykolejenia się.