Sententiae
Ab ovo usque ad mala.- Od jajka aż do jabłek.- przen.: Od początku do końca.
Amantium irae amoris integratio. (Terencjusz) - Gniewy kochanków odnowieniem miłości.
Amicum verum pecunia non parabitis - Prawdziwego przyjaciela nie zdobędzie się przy pomocy pieniędzy.
Amícus cértus ín r(e) incérta cérnitúr. (Enniusz) - Prawdziwy przyjaciel rozpoznawany jest w sytuacji niepewnej (pol.: Prawdziwych przyjaciół poznaje się w biedzie).
Ars longa vita brevis. (Hipokrates, cyt. Seneka) - Sztuka długa, życie krótkie.
Ave, Caesar, morituri te salutant - Witaj , Cezarze, pozdrawiają cię , mający umrzeć! - pozdrowienie gladiatorów.
Bis dat, qui cito dat (Publius Syrus) - Dwa razy daje, kto szybko daje.
Ceterum censeo Carthaginem delendam esse (Katon Starszy) - A poza tym sądzę, że Kartaginę należy zniszczyć.
Cogito ergo sum. (Kartezjusz) - Myślę, więc jestem.
Concordia parvae res crescunt, discordia maximae dilabuntur. (cyt. Seneka i Sallustiusz) - Pod wpływem zgody rosną małe rzeczy, pod wpływem niezgody rozpadają się nawet te największe (pol.: zgoda buduje, niezgoda rujnuje).
Consuetudo altera natura. (Cicero) - Przyzwyczajenie drugą naturą.
Corrumpunt mores bonos colloquia mala. ( Menander wg św. Pawła) - Złe rozmowy niszczą dobre obyczaje.
Cum tacent, clamant.(Cic.) - Gdy milczą, krzyczą ; wymowne milczenie.
Contra spem spero. (parafr. św. Pawła) - Wbrew nadziei mam nadzieję.
Dum spiramus, speremus (Dum spiro, spero) - średniow. - Dopóki żyjemy (oddychamy), miejmy nadzieję.
De gustibus est non disputandum. (Średniow.) - Nie należy dyskutować o gustach, upodobaniach.
Deliberandum est, antequam promiseris.- Należy zastanowić się, zanim obiecasz.
De mortuis nihil nisi bene. (Chilon ze Sparty lub Solon) - O zmarłych nic, chyba że dobrze.
De profundis (clamavi ad te, Domine) - Z głębokości (Psalm pokutny 129)
Discenda est virtus. (Seneka) - Cnoty należy się uczyć.
Divide et impera. (Filip Macedoński) - Dziel i rządź!
Do, ut des. - Daję, abyś dał - zasada wzajemności; polityka wzajemnych ustępstw.
Docendo discimus. (Seneka) - Uczymy się ucząc kogoś.
Dúlc(e) et décorúm (e)st pró patriá morí (Horacy) - Słodko i zaszczytnie jest umierać w obronie ojczyzny.
Dic, duc, fac, fer - Mów (prawdę), sprawuj (urząd sumiennie), spełniej (obowiązki), znoś (co los zsyła).
Duobus litigantibus tertius gaudet. (Ezop) - Gdy dwóch się kłóci , trzeci cieszy się (pol.: gdzie dwóch się kłóci, tam trzeci korzysta).
Epistula non erubescit. - List się nie rumieni ( o wiele łatwiej napisać, niż bezpośrednio powiedzieć).
Errare humanum est. (Seneka) - Błądzenie jest rzeczą ludzką.
Expressis verbis - Dobitnymi słowami, wyraźnie
Ex professo - Z urzędu; z powołania
Ex promptu - Bez przygotowania, naprędce, nagle
Finis coronat opus. (Owidiusz) - Koniec wieńczy dzieło.
Garrula lingua nocet - Gadatliwy język szkodzi.
Gútta cavát lapidém non ví , sed saépe cadéndo. ( Średniow.; podobnie u Owidiusza) - Kropla drąży skałę nie siłą, lecz częstym spadaniem.
Historia magistra vitae. (Cicero) - Historia nauczycielką życia.
Hominem te esse memento. - Pamiętaj, że jesteś (tylko) człowiekiem; strzeż się pychy.
Hominem quaero (Diogenes; cyt. u Fedrusa) - Szukam człowieka.
Homo homini lupus est. (Plaut) - Człowiek dla człowieka jest wilkiem.
Homo sum, humani nil a me alienum esse puto. (Terencjusz, również Cicero) - Jestem człowiekiem i uważm, że nic, co ludzkie, nie jest mi obce.
Honores mutant mores.( Plutarch) - Zaszczyty zmieniają obyczaje.
Ignavis semper feriae. (wg Teokryta) - Leniwi mają zawsze czas wolny.
Ignorantia iuris nocet. - Nieznajomość prawa szkodzi (nie usprawiedliwia).
Imperare sibi maximum est imperium. (Seneka, podobnie Cicero) - Panowanie nad sobą najwyższą władzą.
Inter arma silent Musae. - wśród oręża milkną Muzy. ; U Cycerona: Inter arma silent leges - Wśród oręża milczą prawa.
Laudator temporis acti.. (Horacy) - Chwalca, piewca minionego czasu; konserwatysta.
Lupus in fabula ( Terencjusz) - Wilk w bajce ; O wilku mowa.
Magna est vis consuetudinis. - Wielka jest siła przyzwyczajenia.
Medice, cura te ipsum. (u Łuk.) - Lekarzu, lecz się sam (przen.: zajmij się sam sobą, swoimi sprawami)!
Mens sana in corpore sano. (Juwenalis) - W zdrowym ciele zdrowy duch.
Naturam mutare difficile est. - Trudno jest zmienić naturę.
Navigare necesse est, vivere non est necesse. (Pompejusz) - Żeglowanie jest koniecznością, życie nie.
Nemo sine vitiis est. ( Seneka) - Nikt nie jest bez wad.
Nemo est casu bonus - (Seneka) - nikt nie jest dobry przypadkiem.
Nihil novi sub sole. (z ks. Koheleta 1,10) - Nic nowego pod słońcem.
Noli me tangere! - Nie dotykaj mnie!
Non omnia possumus omnes. (Wergiliusz) - Nie wszyscy wszystko możemy.
Non scholae , sed vitae discimus. (Seneka) - Uczymy się nie dla szkoły, lecz dla życia.
Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire. (Cicero) - Nie tak chlubną rzeczą jest znajomość łaciny, jak haniebną jej nieznajomość.
Nón omnís moriár. (Horacy) - Nie wszystek umrę.
Nulla aetas ad discenum sera. (trawest. myśli Ajschylosa) -Żaden wiek nie jest zbyt późny na naukę.
Nulla dies sine linea. (Apelles) - Żaden dzień bez linijki, kreski ; żaden dzień bez postępu w pracy.
Oderint, dum metuant. (Akcjusz) - Niech nienawidzą , byleby się bali!
Omnis ars naturae imitatio est. (Seneka) - Wszelka sztuka jest naśladownictwem natury.
Per aspera ad astra. (parafraza Seneki) - Przez trudy do gwiazd.
Plaudite cives, plaudite amici, finita est comoedia! (Oktawian) - Klaszcie obywatele, klaszcie przyjaciele, komedia się skończyła.
Primum non nocere. (Hipokrates) - Przede wszystkim nie szkodzić.
Quídquid agís prudénter agás et réspice fínem. - (średniow.) - Cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i miej na względzie koniec.
Quidquid discis, tibi discis. - Czegokolwiek się uczysz, dla siebie się uczysz.
Quo vadis , Domine? ( św. Piotr) - Dokąd idziesz,Panie?
Quot capita, tot sententiae. (Terencjusz, Cic.) - Ile głów, tyle myśli, zdań.
Rapiamus , amici, occasionem de die! - Chwytajmy, przyjaciele, okazję dnia dzisiejszego!
Rem tene, verba sequentur. (Katon Starszy) Trzymaj się rzeczy, tematu a słowa same przyjdą.
Repetitio est mater studiorum. - Powtarzanie jest matką nauki.
Res sacra miser. (parafr. z Seneki) - Ubogi ( nieszczęśliwy) rzeczą świętą.
Ridentem dicere verum. (Horacy) - Mówić prawdę z uśmiechem.
Salus populi suprema lex. (Cic.) - Dobro narodu najwyższym prawem
Scio me nihil scire. (Sokrates) - Wiem, że nic nie wiem.
Si vis amari, ama! (Hekaton Stoik, Seneka) - Jeżeli chcesz być kochany, kochaj!
Si vis pacem, para bellum! (Wegecjusz- IV w.; podobn. Cic.) - Jeżeli chcesz pokoju, szykuj wojnę.
Sic itur ad astra. (Wergiliusz) - Tak kroczy się ku gwiazdom.
Sit tibi terra levis. (parafr. z Eurypidesa; łac. Marcjalis) - Niech ci ziemia lekką będzie.
Tarde venientibus ossa. - Późno przychodzącym kości; pol: Kto późno przychodzi, sam sobie szkodzi.
Témpora mútantúr et nós mutámur in íllis. (słowa Lotara I , króla Franków) - Czasy się zmieniają a my wraz z nimi.
Ubi concordia , ibi victoria. - Gdzie zgoda tam zwycięstwo.
Usus magister est optimus (Cic.) - Praktyka to najlepszy nauczyciel.
Ut ameris, amabilis esto! - Abyś był kochany, bądź godny kochania!
Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas. (Owidiusz)-Chociaż brakuje sil,trzeba chwalić chęci.
Ut sementem feceris, ita metes. (Cic.) - Jak uczynisz zasiew, tak zbierzesz.
Utinam falsus vates sim ( Hannon, wódz kartag.- wg Liwiusza) - Obym był złym prorokiem.
Vox populi, vox Dei. ( u Hezjoda) - Głos ludu głosem Boga.
Prosit! (= pro tua salute sit!) - Pomyślności! Na zdrowie!
FRAGMENTA CARMINUM
Díc hospés Spartaé nos t(e) híc vidísse iacéntes,
Dúm sanctís patriaé légibus óbsequimúr. (Symonides) [dystych eleg.]
Ód(i) et amó. Quar(e) íd faciám, fortásse requíris;
Néscio, séd fierí sénti(o) et éxcruciór.
(Katullus) [dystych elegijny]
Árma virúmque canó, Troiaé qui prímus ab óris
Ítaliám fató profugús Lavíniaque vénit
lítora (...).
(Wergiliusz, Aeneis, I, 1-3) [heksametr daktyliczny]
Aequám meménto rébus in árduís
serváre meéntem, nón secus ín bonís (…)
(Horacy, Carm.II,3) [strofa alkajska]
Dónec erís felíx, multós numerábis amícos
Témpora sí fuerínt núbila, sólus erís.
(Owidiusz, Tristia, I, 9, 5-6) [dystych elegijny]
7. Tú ne quaésierís, scíre nefás, quém mihi, quém tibí
fínem dí dederínt, Leúconoé, néc Babylóniós
témptarís numerós. Út meliús, quídquid erít, patí.
Seú plurís hiemés seú tribuít Iúppiter últimám,
quaé nunc óppositís débilitát púmicibús maré
Týrrhenúm, sapiás, víína liqués ét spatió breví
spém longám resecés. Dúm loquimúr fúgerit ínvidá
aétas: cárpe diém, quám minimúm crédula pósteró.
( Horacy, Carm. I, 11 ) [wiersz asklepiadejski większy]
I.
Gaudeamus igitur , 3. Vivat academia,
iuvenes dum sumus ! Vivant professores!
Post iucundam iuventutem, Vivat membrum quodlibet,
post molestam senectutem, vivant membra quaelibet,
nos habebit humus. Semper sint in flore!
Vita nostra brevis est, 4. Vivat et res publica
brevi finietur, et qui illam regunt!
Venit mors velociter, Vivat nostra civitas,
rapit nos atrociter, maecenatum caritas,
nemini parcetur. Qui nos hic protegunt!
5. Vivant omnes virgines,
graciles,formosae!
Vivant et mulieres,
tenerae,amabiles,
bonae,laboriosae!
(Pieśń żaków z Uniwersytetu Heidelberskiego z końca XIV w. )
II.
Pater noster,qui es in caelis,sanctificetur nomen tuum,adveniat regnum tuum,fiat voluntas tua, sicut in caelo et in terra,panem nostrum cotidianum da nobis hodie et dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris et ne nos inducas in tentationem,sed libera nos a malo.
(NT, Secundum Matthaeum, 6, 9-13)
III.
Gallia est omnis divisa in partes tres. quarum unam incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam, qui ipsorum lingua Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis, legibus inter se differunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen a Belgis Matrona et Sequana dividit. Horum omnium fortissimi sunt Belgae, propterea quod a cultu atque humanitate provinciae longissime absunt minimeque ad eos mercatores saepe commeant atque ea,quae ad effeminandos animos pertinent, imprtant. (...)
(Caius Iulius Caesar, Commantarii de bello Gallico I,1)
DULCIS FINIS IAM LABORUM!!!
2