Zagadnienia bardzo ważne w deklinacji rzeczowników:

I. Przekształcenie się deklinacji prasłowiańskich (opartych na tzw. morfemach tematycznych) w deklinacje polskie (podstawowe kryterium podziału: rodzaj gramatyczny + kryteria poboczne: znaczenia rzeczownika + rodzaj wygłosowej głoski tematu (dającej podział na rzecz. o odmianie miękkotematowej i twardotematowej).

5 deklinacji psł. (wraz z podtypami: 11 typów deklinacyjnych: -o-, -jo-, ŭ-, -a-, -ja-, -i-, -ū-, -(e)n-, -(e)s-, -(ę)t-, -(e)r-) podstawowe deklinacje rodzajowe polskie: męska (męskoosobowa, męskożywotna, męskonieżywotna), żeńska, nijaka + deklinacja mieszana

Budowa dwudzielna wyrazu w języku prasłowiańskim i polskim (tylko w pie. trójdzielna: rdzeń + morfem tematyczny + końcówka)

Podział na: temat fleksyjny + końcówka fleksyjna (prasłowiańszczyzna i polszczyzna)

Przykład:

pol. rok-Ø psł. rok-ъ

temat końcówka temat końcówka

fleksyjny fleksyjna fleksyjny fleksyjna

II. Rozwój kategorii żywotności (przyczyny, chronologia, rezultaty).

III. Rozwój kategorii męskoosobowości (istota, chronologia, rezultaty).

IV. Demorfologizacja rodzaju (przykłady, istota procesu).

V. Objaśnienia staropolskich form fleksyjnych rzeczowników.

Przykłady:

Na początce Bog stworzył niebo i ziemię.

w Bodze moja nadzieja

i do luda jego

ku głosu Syna Bożego

dziecięci na głowę włożył

nauczał byl swe święte apostoły

ptacy (ptakowie) śpiewają

z włosy złotymi, skrzydły białymi

w grzeszech zapieklony

na obłokoch, na obłocech

do studnie

rybam morskim

Przykład opisu:

początc-e (psł. *počętъc-ě < wcz.psł. *počętъk-ě) - Msc. lp. rzecz. m. początek, dawna dekl. -o-, końc. Msc. lp. -ě (II palatalizacja spółgł. tylnoj. k > c), dziś: początk-u (końc. -u, która nie palatalizowała)

VI. Objaśnienia dzisiejszych form nieregularnych i wyjątkowych w deklinacji rzeczowników, np.

wyjść za mąż, siąść na koń - dawny B.lp.rzecz. żywotnych = M.lp.

we Włosz-ech, w Niemcz-ech

panu, bratu, ojcu

koń-mi, dłoń-mi

woł-u, bawoł-u

braci-a, księż-a

przed laty, dawnymi czasy, innymi słowy

ręce, oczy, uszy, rękoma (ślady liczby podwójnej)

Przykład opisu:

siąść na koń - koń - rzecz. żywotny, dawna dekl. -jo-, w tym połączeniu zachowany dawny B.lp.rzecz. żywotnych = M.lp., dziś forma regularna siąść na konia (B.lp. rzecz. żyw. = D.lp.)

Ważne odróżnienie archaizmów fleksyjnych (form już dziś nieużywanych, występujących w dawnej literaturze) od reliktów fleksyjnych (form dziś używanych, ale wyjątkowych i nieregularnych na tle systemu gramatycznego).

---