Wśród metod stosowanych przez pedagogów znajdują się również zaczerpnięte z socjologii - wywiad i ankieta. Powtarzając za Pilchem i Bauman, możemy przyjąć, że:

„wywiad jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub w oparciu o specjalny kwestionariusz”, natomiast „ankieta jest techniką gromadzenia informacji polegająca na wypełnieniu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera”.

Cecha wspólną obu metod jest wypytywanie badanych osób, zaś różnicą „dystans” społeczny między pytającym a odpowiadającym (respondentem).

Metody te wykorzystujemy gdy chcemy uzyskać informacje o tym, co inni wiedzą, myślą, jak widzą i oceniają niektóre zjawiska czy zdarzenia, jak działają w określonych sytuacjach.

Wywiad służy do poznawania faktów, opinii postaw danej zbiorowości. Materiał uzyskany drogą wywiadu pozwala na analizę układów i zależności między zjawiskami. Sprawność wywiadu i wartość uzyskanego materiału zależą od wielu czynników. Warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje. Określa się je mianem kwestionariusza - zestawu pytań, zbudowany według specjalnych zasad. Wywiad można przeprowadzić także według pewnego planu w postaci dyspozycji do rozmowy nie narzucających ani kolejności, ani ścisłości w zadawaniu poszczególnych pytań.

Pierwsze rozmowy sondażowe według ogólnego planu dają podstawę do opracowania szczegółowego kwestionariusza do prowadzenia dalszych wywiadów. Badacz staje przed koniecznością rozwiązania szeregu trudności, które mogą zaważyć na dalszym prowadzeniu badań.

Głównym celem jest uzyskanie prawdy, jednak na drodze do tego stoi szereg przeszkód:

-Pierwsza to respondent - będący głównym źródłem materiału - który, może świadomie zafałszować prawdę.

-Druga to narzędzie badawcze, kwestionariusz, którego forma może wpłynąć na treść uzyskanych danych.

-Trzecia to sam prowadzący badania, który może różnie odbierać informacje, tendencyjnie ukierunkować tok badań, kłaść różny nacisk na poszczególne problemy.

Główne typy wywiadów to skategoryzowany i nieskategoryzowany. Różnią się one od siebie zasadami konstrukcyjnymi. Główne różnice to stopień usystematyzowania pytań i ich ujednolicenie, które narzucają sposób przeprowadzania wywiadu.

-Jeden daje swobodę w formułowaniu pytań oraz zmiany ich kolejności, a także pogłębiania zagadnień przez stawianie pytań dodatkowych.

-Drugi natomiast ogranicza kolejność i brzmienie stawianych pytań. Wywiad skategoryzowany zapewnia większą ścisłość i porównywalność danych.

Ze względu na sposób prowadzenia wywiadu wyróżnia się wywiad: jawny, ukryty i jawny nieformalny.

-Wywiad jawny to rozmowa, w której badany jest poinformowany o celu, charakterze i przedmiocie wywiadu. Musi być on skategoryzowany.

-Wywiad ukryty jest wtedy, gdy badany nie zostaje poinformowany o roli ankietera, o celu i przedmiocie rozmowy. Stosowany jest w przypadku drażliwych zagadnień.

-Wywiad jawny nieformalny lub ukryty formalny, w trakcie luźnej rozmowy badający poprzez stosowne jej ukierunkowanie usiłuje uzyskać interesujące go dane. Różnica polega na tym, że badany, orientując się w fakcie prowadzenia z nim wywiadu, nie jest poinformowany o właściwym jego przedmiocie. Wywiady te wymagają dużej sprawności pamięciowej i zręcznego posługiwania się pytaniami rozpoznawczymi.

Wymienić można jeszcze wywiady: indywidualne i zbiorowe, w zależności od liczby osób biorących jednorazowo udział w wywiadzie.

-Wywiad zbiorowy stosowany jest wówczas gdy przedmiotem badań są opinie lub fakty jednorodnej grupy. Możemy uzyskać obszerną i wszechstronną wiedzę, bez możliwości oceny rozkładu poszczególnych opinii i postaw, reprezentatywności i znaczenia poszczególnych zagadnień. Wywiadom zbiorowym towarzyszą emocje dodatnie i ujemne, mogące mieć znaczenie dla wiarygodności badań.

Ankieta jest niesamodzielną techniką gromadzenia dokumentów. Uważana jest za szczególny przypadek wywiadu, od którego odróżnia się: *stopniem standaryzacji pytań, *zakresem i „giętkością” problematyki, *zasadą jej przeprowadzania i związanymi z tym różnicami dystansu społecznego między badanym a badającym.

-Pytania ankiety są konkretne, ścisłe i jedno problemowe.

-Pytania są zamknięte i zaopatrzone w kafeterię, czyli zestaw wszelkich możliwych odpowiedzi.

Ankieta dotyczy wąskiego zagadnienia bądź problemu szerszego rozbitego na kilka zagadnień szczegółowych. Szuka ścisłych skategoryzowanych, jednoznacznych i porównywalnych. Wypełniana może być przez samego respondenta lub przez badającego. Polega na podkreśleniu właściwej odpowiedzi lub stawianiu określonych znaków przy odpowiednich zadaniach kafeterii.

Kafeterie bywają zamknięte i półotwarte oraz koniunktywne i dysfunkcyjne.

-Kafeteria zamknięta to ograniczony zestaw możliwych odpowiedzi, poza które odpowiadający nie może wyjść, tylko wybiera wśród możliwości, sformułowanego zestawu. -Kafeteria półotwarta to zestaw możliwych do wyboru odpowiedzi, które zawierają punkt oznaczony jako „inne”, umożliwiający przedstawienie swojej odpowiedzi, nie mieszczącej się w zaproponowanym sformułowaniu.

-Kafeteria koniunktywna to zestaw pozwalający na wybór kilku odpowiedzi, daje możliwość obliczenia częstotliwości wyboru odpowiedzi i utworzenia hierarchii.

Ankieta w badaniach pedagogicznych jest narzędziem poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych. Trudno za jej pomocą zaobserwować złożone problemy środowiska wychowawczego. Nie w pełni może być wykorzystana do poznania układów i zależności społecznych, przebiegu i uwarunkowania procesów społecznych w środowisku. Spełnia przydatną rolę w początkowym etapie badań, umożliwia zdobycie podstawowej wiedzy wyjściowej, a miarę ogólną do przygotowania szczegółowych badań wywiadem lub za pomocą obserwacji.

W ankietach można stosować wiele typów formalnych rozwiązań i sposobów jej realizacji.

Cechą odróżniającą ankietę od wywiadu, jest to „iż nie wymaga kontaktu bezpośredniego” badającego z badanym „informator jest respondentem, który sam pisemnie opowiada na pytania kwestionariusza”.

WYWIAD I ANKIETA

T. Pilch T. Bauman „Zasady badań pedagogicznych”

---