Wykładowca prof. Dr hab. Krystyna Chałas

Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego

Metody Badań Pedagogicznych

1. POJĘCIA I ZADANIA METODOLOGII.

Metodologia zajmuje się sposobami uzasadniania twierdzeń, zagadnieniami praw naukowych, regułami, teorią. Określa teoretyczne założenia badań, sposoby formułowania problemów, zasady doboru metod, technik, narzędzi badawczych, sposoby opracowania uzyskanych materiałów. Przedmiotem metodologii jest proces badawczy, jego elementy (jak temat, cele, przedmiot, itp.).

procedura badawcza – sposób organizacji badań, ścisłe określenie etapów.

Metoda badań, technika, narzędzie, hipoteza w dalszych pytaniach.

Badania teoretyczne – wszelkie poznanie zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej budować uogólnienia, generalizacje, prawa rozwoju i przemian danej rzeczywistości.

Badania eksperymentalne – sprawdzanie działania czynnika wprowadzanego celowo do badanego układu, lub czynnika obecnego w danym układnie niezależnie od badacza. Celem określenie skutków, siły, znaczenia, jakości działania wybranej zmiennej, itp.

1. TYPOLOGIA BADAŃ PEDAGOGICZNYCH ZE WZGLĘDU NA: CEL, ORGANIZACJĘ, PRZEDMIOT, PROCEDURĘ.

• Ze względu na cel badań pedagogicznych wyróżniamy 3 typy:

• teoretyczne: wszelkie poznanie zmierzające do gromadzenia wiedzy teoretycznej, pozwalającej na budowanie uogólnień, generalizujące prawa rozwoju i przemian badanej rzeczywistości.

przykład: „System Marii Montessori w świetle integralnego rozwoju i wychowania dziecka” – badamy czy zapewnia on taki rozwój poprzez analizę (literatury autorki, wypowiedzi, itp.).

• weryfikacyjne: próba sprawdzenia skutków zastosowania rozwiązań, skutków działania określonych układów, poszukiwanie cech, właściwości zdarzeń i procesów.

przykład: „Metoda projektów jako czynnik zwiększania samodzielności edukacyjnej dziecka”; Zastosowanie muzyki w procesie edukacyjnym a rozwój uwagi u dziecka”; „Lekcje ciszy a rozwój twórczej wyobraźni”.

• diagnostyczne: mają na celu diagnozę określonego stanu rzeczy lub zdarzenia (odpowiedź na pytanie Dlaczego? Jak jest? Jaki jest związek?)

• Z punktu widzenia organizacji i ich przebiegu:

• zespołowe lub indywidualne: w określonej grupie

• terenowe: np. w województwie, powiacie, gminie, w całym kraju

• powtarzalne: cykliczne (poprzeczne i podłużne)

• eksperymentalne

• Ze względu na przedmiot poznania:

• opisowe: pojedyncze zjawiska, indywidualne zdarzenia, których wyjaśnienie może być jednoznaczne, oczywiste

• wyjaśniające: szukają związku między cechami zmiennymi, bogatsze w problematykę

• Ze względu na procedurę badawczą:

• instytucji

• zbiorowości

• zjawisk i procesów

1. DROGI POSTĘPOWANIA BADAWCZEGO PARADYGMATY BADAŃ I ICH CHARAKTERYSTYKA: PARADYGMAT POZYTYWISTYCZNY I HUMANISTYCZNY.

• Paradygmat Pozytywistyczny - podporządkowanie się metodologii opartej na założeniach filozofii pozytywistycznej (empiryzm, pragmatyzm), w której zakłada się istnienie obiektywnego świata. Założenia: poznanie za pomocą precyzyjnie skonstruowanych narzędzi, a w związku z tym bada się tylko poddające się między nimi zależności przyczynowo-skutkowych, aby odkrywszy je móc wywierać skuteczniejszy wpływ na rzeczywistość społeczną. Tu mieszczą się badania ilościowe. Badacz stoi z zewnątrz.

• Paradygmat Humanistyczny - wyrasta z filozofii i psychologii humanistycznej, personalizm pedagogicznych. Założenia: U podstaw założenie, że badacz ma świadomość jedności ze światem, kontakt z przedmiotem badań. Brak dualnego podziału na poznającego świat poznawczy (badając badam też siebie), integracja ze światem badanym. Subiektywny się subiektywny charakter własnej wiedzy i poznania. Badając rzeczywistość społeczną musimy się posługiwać narzędziami miękkimi, elastycznymi, które można łatwo zmienić, przekształcić w celu poznania nieprzewidzianych aspektów zjawisk oraz poznać ich kontekst. Tu mieszczą się badania jakościowe.

Korzenie badań jakościowych w metodologii budowane są na filozoficznych podstawach takich jak fenomenologia, hermeneutyka, interakcjonizm symboliczny.

• Fenomenologia – skupienie się poznawaniu rzeczy na tym, co mówi ona sama o sobie, uważne przyjrzenie się. Cel: badanie zjawisk takimi jakie są. Możliwe staje się odkrycie tego, co wcześniej nie było dostrzegane, np. fenomen konfliktu nauczyciel – uczeń. Twórca: filozof niemiecki Husserl. Dla człowieka ważny jest tylko ten świat, który samodzielnie konstruuje w swojej świadomości: Jak powstaje on w naszej świadomości? W jaki sposób dla nas istnieje? Pytanie badawcze warunkuje odpowiedź – odsunięcie na czas badania naukowego i potoczne przedzałożenia. Źródłem poznania jest doświadczenie.

Postępowanie fenomenologiczne wykorzystywane w pedagogice oznacza przejście ze świata teoretycznego (punktu wyjścia dla badania) do świata życia codziennego, który staje się przedmiotem poznania bzezałożeniowego i przejście do nastawienia naturalnego do refleksyjnego.

• Hermeneutyka – dotyczy interpretacji tekstu, przy czym tekst jest rozumiany nie tylko, jako zapis, tekstem jest także rzeczywistość społeczna. Jest to metodą opisującą i interpretującą świat ludzki, który trzeba czytać niemym tekstem. Celem poznania jest rozumienie. Możliwość rozumienia jest ograniczona miejscem, czasem, sytuacją dziejową, indywidualnym horyzontem dziejowym.

• Interakcjonizm Symboliczny – wychodzi z założenia, że działanie ludzkie nie jest prostą relacją na bodźce. Bodziec od reakcji oddziela proces interpretacji sytuacji dokonywany przez jednostkę. Owa interpretacja jest możliwa dzięki temu, że człowiek posiada zdolność udzielania samemu sobie wskazań. Wskazać coś sobie to znaczy wydobyć to coś z kontekstu, wyodrębnić, nadać mu znaczenie. 4 etapy:

• postrzeganie rzeczy

• ocenianie

• nadanie znaczenia

• podjęcie decyzji

Poznanie nie jest procesem, w którym podmiot i przedmiot są sobie przeciwstawne. Odbywa się w toku wzajemnych kontaktów międzyludzkich. Interakcja międzyludzka ma charakter symboliczny. Odbywa się za pomocą znaków, którym nadają znaczenie – nauka nie może badać stanów, bo relacje międzyludzkie są zawsze procesami. Wszystko, co dzieje się między ludźmi jest nieustannym stawaniem się. Interakcjonizm symboliczny wskazuje na językowe konstruowanie rzeczywistości społecznej.

Wszystkie te podejścia mają różne sposoby poznawania rzeczywistości. Integruje je doświadczenie: jednostkowe, bazujące na uczestnictwie w świecie i jednocześnie, jako perspektywa umożliwiająca jego poznanie.

1. BADANIA ILOŚCIOWE I JAKOSCIOWE – TEORETYCZNE PRZESŁANKI FILOZOFICZNE, ZALETY I WADY.

Funkcje badań:

• deskryptywna: opisywania, analizowanie rzeczywistości (jak jest?)

• eksploracyjna: wyjaśnianie, wykrywanie związków i zależności (dlaczego tak?)

• produktywna: przewidywanie przebiegu zjawisk i procesów kształcenia (jak być może?)

1. CHARAKTERYSTYKA BADAŃ JAKOŚCOWYCH:

Podejmowane są przez nie tematy wykraczające poza to co obiektywne i mierzalne – co pozwala na podejmowanie problematyki związanej z ocenami, wartościami, przeżyciami, tym co jednostkowe.

Badania te stosujemy gdy:

• chcemy przyjrzeć się zjawiskom osadzonym w ich naturalnym środowisku, stanowiącym zarazem ich kontekst, lub gdy chcemy je poznać takimi, jakie są, a nie stwierdzić, czy zgadzają się z naszym o nich mniemaniu

• badane zjawisko jest wrażliwe: dotyczy problemów uznawanych w społeczeństwie za intymne, prywatne (np. przemoc fizyczna wobec dzieci, uzależnienia, relacje rodzice-dzieci w rodzinach patologicznych)

• osobami badanymi są albo jednostka o wysokim stopniu samoświadomości, posiadająca dużą zdolność do artykulacji badanych problemów, lub wręcz przeciwnie – gdy nie jest zdolna do wypowiedzenia się na temat interesujący badacza (np. dzieci niedorozwinięte)

• chcemy poznać losy pojedynczych osób lub dotrzeć wgłąb interesujących nas zjawisk

ZALETY BADAŃ JAKOŚCIOWYCH:

• możemy podejmować problematykę konkretnych osób - doświadczenia, przeżycia

• pozwala na podejmowanie takich zagadnień, które dotyczą poszczególnych ludzi, jednostkowych przypadków, a także zjawisk złożonych treściowo i znaczeniowo, np. styl życia

• można także poznawać zjawiska - zmienne o charakterze procesu społecznego, np. transformacja

WADY BADAŃ JAKOŚCIOWYCH:

• subiektywizm

• żmudne, czasochłonne, kosztowne

• podważana jest wiarygodność tych badań z powodu braku możliwości powtórzeń

• niższy poziom rygoru metodologicznego

• opis- interpretacja zjawisk

• trudności w analizie mało skategoryzowanych danych

• słabe podstawy do formułowania uogólnień

1. CHARAKTERYSTYKA BADAŃ ILOŚCIOWYCH:

Celem: obiektywne i rzetelne poznanie, prowadzone przy użyciu trafnych narzędzi. Cele szczegółowe:

• opisowy charakter celu badawczego: jak jest?

• diagnostyczny charakter celu badawczego: dlaczego tak jest?

• wyjaśniający charakter celu badawczego: jaki jest związek?

Wymagania stawiane problemom badań ilościowych:

• powinny wyczerpywać swoją treścią całość badanego przedmiotu badań

• muszą być rozłączne jeśli chodzi o treść i przedmiotowo ścisłe

• powinny precyzyjnie określać kierunki i przedmiot badań

• muszą być rozstrzygalne empirycznie: możliwe ma być ich wyrażenie za pomocą wskaźników empirycznych lub innych kategorii języka badań ilościowych

(wymagania stawiane hipotezom do tych badań – pyt. 8)

Wymagania stawiane hipotezom:

• konkretność

• wychodzić poza proste stwierdzenie faktów

• ma być twórcza, odkrywcza, niebanalna

• uwzględniać podstawy znajomości faktów dotyczących przedmiotu badań

• być instruktywna – posiadać jakąś przesłankę do budowania techniki i narzędzi badawczych

• u podstawy budowania hipotez znajduje się przekonanie, że uniwersalny ład przyczynowo-skutkowy jest właściwością świata przyrody i świata człowieka

• hipotezy zawierają domniemanie o związkach genetycznych, strukturalnych, funkcjonalnych, pomiędzy cechami i właściwościami przedmiotu badawczego

• mają być potwierdzalne, pozytywnie lud negatywnie weryfikowalne

Próba badawcza:

• musi być reprezentatywna: grupa badana musi reprezentować wszystkie cechy, właściwości i elementy populacji generalnej

• wyniki poddawane są obliczane statystycznie: średni wynik procentowy jest niezawodnym sposobem zdobywanie wiedzy o całości

• badacz powinien troszczyć się o taki dobór próby oraz regulację wniosków, aby uzyskana wiedza w odpowiednim stopniu odpowiadała rzeczywistości i była społecznie użyteczna

Rodzaje i typy reprezentatywności:

• reprezentatywność typologiczna – gdy próba zawiera jednakową liczbę wszystkich w danej zbiorowości generalnej badanej ze względu na pewne zmienne, mimo, że proporcje tych elementów w populacji generalnej są całkowicie różne

• reprezentatywność ze względu na rozkład zmiennych – rozkład częstości poszczególnych wartości, zmiennych odpowiada dość ściśle rozkładowi wartości tychże zmiennych w populacji generalnej

• zależność między zmiennymi reprezentatywnymi przez próbę są analogiczne do zależności występujących w populacji generalnej

Fazy organizacji badań ilościowych:

1. Faza koncepcji przygotowawczej badań – w jaki sposób je przeprowadzić (temat, przedmiot, problematyka, hipotezy, cele, metody, techniki, narzędzia).

2. Faza badań, ich fizycznego zrealizowania.

3. Faza opracowania wyników i uogólnienia, sporządzenie rejestru wniosków.

4. Faza zastosowań praktycznych.

ZALETY BADAŃ ILOŚCIOWYCH:

• paradygmat pozytywny pozwala w sposób naukowy z dużym prawdopodobieństwem odkryć reguły i mechanizmy społeczne

• występuje stałość procedur

• badanie zbiorowości umożliwia opis i ocenę wyników i podobieństwo między elementami badanej zbiorowości

• trafność i rzetelność

• procedury stanowią zaporę dla subiektywizmu

• dokumentowanie badań służyć może kontroli dokonywanych operacji porównawczych

• wykorzystuje się w nich pomiar, który spełnia warunki precyzji, poprawności, rzetelności i trafności

• główną zasadą w badaniach ilościowych jest schemat wnioskowania indukcyjnego, korzysta się w nim jednak także z owoców dedukcji

• przestrzegane są wymogi empiryzmu metodologicznego

• końcowym etapem jest wnioskowanie statystyczne, które pozwala odnieść wyniki na całą populację

WADY BADAŃ ILOŚCIOWYCH:

• występuje asymetryczny związek przedmiotowy pomiędzy badaczem a badanym

• są obniżone indywidualnymi preferencjami badanych (aksjologia, religia, polityka)

• stosowane narzędzia oraz konstrukcje mogą być źródłem manipulacji

• możliwości poznawcze są zredukowane do zakresu wyznaczonego poprzez koncepcję badacza i instrumentalizm (dane statystyczne gubią niuanse i wątki poboczne)

• statyczne: nie wskazują dynamiki i tendencji w doborze próby zawarte jest domniemanie jej reprezentatywności

• są badaniem fragmentu jakiejś rzeczywistości

• mają technologiczny i służebny charakter, co sprawia, że mogą być wykorzystywane przez grupy interesów, które mogą nimi manipulować do celów naukowych

1. PROCES BADAWCZY – ELEMENTY STRUKTURALNE I ICH CHARAKTERYSTYKA.

Jakie są składowe elementy procesu badawczego (etapy):

1. Sformułowanie, ustalenie celów badawczych (ogniwo – cele badawcze):

• poznanie

• wyjaśnienie

• przewidywanie

1. Postawienie problemów badawczych (ogniwo – problemy badawcze).

2. Formułowanie hipotez roboczych, gdy wykazujemy związki i zależności między zmiennymi (ogniwo – hipotezy i pytanie robocze).

3. Dobór zmiennych i ich wskaźników (ogniwo – zmienne i ich wskaźniki).

4. Dobór próby badawczej i terenu badań (ogniwo – próba badawcza i teren badań).

5. Dobór metod i technik badawczych (ogniwo – metody, techniki i narzędzia badawcze).

6. Przeprowadzenie badań empirycznych (ogniwo – realizacja badań empirycznych).

7. Analiza danych i formułowanie wniosków (ogniwo – dane i uzyskanie z nich wniosków).

8. Sprawdzenie wyników – zastosowanie z praktyce (ogniwo – sprawdzenie i zastosowanie wyników w praktyce).

1. FORMUŁOWANIE CELÓW POSZCZEGÓLNYCH TYPÓW BADAŃ.???

2. FORMUŁOWANIE PROBLEMÓW BADAWCZYCH W POSZCZEGÓLNYCH TYPACH BADAŃ.

problem badawczy – pytanie, w którym tkwi niewiedza, trudność do rozwiązania. Nie każde pytanie jest problemem badawczym, ale każdy problem jest pytaniem. Wyróżniamy problem główny oraz problemy szczegółowe, które zawierają się w problemie głównym. Problemem badawczym mogą być przyczyny, skutki, przebieg zjawisk i procesów, wykrycie prawidłowości.

Przykłady problemów badawczych: Jakie są skutki absencji szkolnej? Jak przebiega zjawisko przemocy w danej szkole? Jakie są związki i zależności między niepowodzeniami szkolnymi w szkole średniej, a karierą naukową?

Formułowanie problemów badawczych jest to zabieg polegający na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania, problemy. Pytania, aby były sformułowane prawidłowo muszą, spełniać warunki:

• muszą wyczerpywać zakres naszej wiedzy, zawarty w temacie badań: problem bardziej precyzyjnie określa zakres naszych wątpliwości odnośnie tematu i określa teren badawczych poszukiwań

• muszą być w nich zawarte wszystkie generalne zależności między zmiennymi, co ściśle wyznacza zakres badanych zjawisk. Problemy dotyczą: własności „przedmiotów” lub relacji łączących zmienne

• muszą być rozstrzygalne empirycznie oraz mieć wartość praktyczną

1. FORMUŁOWANIE HIPOTEZ W POSZCZEGÓLNYCH TYPACH BADAŃ.

Hipoteza – przypuszczalnie prawdopodobna odpowiedź na pytanie zawarte w problemie. Wyróżniamy hipotezę główną i hipotezy szczegółowe, których jest tyle, ile problemów szczegółowych.

Wymaganie ogólne stawiane hipotezom:

• musi dać się zweryfikować

• ma być empirycznie sprawdzalna (za pomocą metod badawczych właściwych danej nauce)

Do poprawnego sformułowania hipotez niezbędna jest wiedza:

• wiedza o przedmiocie: wiedza typu demograficznego, ekonomicznego, kulturalnego, itp.

• znajomość badań i wyników badań podobnych lub zbliżonych zagadnień na innym terenie (wiedza ogólna z zakresu wychowania, praw społecznych, elementów socjologii).

Hipotezy możemy podzielić na:

• hipotezy proste: wyprowadzane z uogólnienia prostych obserwacji

• hipotezy złożone: zakładające istnienie powiązań między zdarzeniami lub nawet skomplikowanych łańcuchów przyczyn i skutków.

1. METODY BADAŃ PEDAGOGICZNYCH, RODZAJE, CHARAKTERYSTYKA, DOBÓR METOD W POSZCZEGÓLNYCH TYPACH BADAŃ.

Metoda badań – zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego.

Podział metod badawczych wg. Pilcha:

• Eksperyment Pedagogiczny – naukowe badanie, określenie wycinka rzeczywistości polegająca na wywołaniu Kub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowanie zmian powstałych pod jego wpływem. Cel: wykrywanie zależności między zmienną niezależną, a innymi elementami badanego układu, czyli zmiennymi zależnymi.

Metody wykrywania wymienionej zależności oparte o zasady przyczynowości i rozumowania indukcyjnego

opracował J.S.Mill. 5 Kanonów Milla:

• kanon jedynej różnicy: dotyczy związków pomiędzy przyczyną a skutkiem danego zjawiska

• kanon zgodności: ma miejsce wtedy, kiedy możemy wskazać warunki niezbędne do zaistnienia danej sytuacji

• kanon połączonej różnicy i zgodności: możemy zastosować wówczas, kiedy zaobserwujemy zmiany w natężeniu zjawiska w zależności od sytuacji towarzyszących

• kanon zmian towarzyszących

• kanon reszty

• Monografia Pedagogiczna – metoda, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki (przedszkole, szkoła, dom dziecka) lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej (koła zainteresowań). Prowadzi do gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działalności wychowawczej oraz opracowania koncepcji ulepszenia i prognoz rozwojowych.

• Metoda indywidualnych Przypadków – polega na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działalności terapeutycznych.

• Sondaż Diagnostyczny – sposób gromadzenia danych (wiedzy) o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk posiadających znaczenie wychowawcze w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje. Techniki sondażu:

• ankieta

• analiza dokumentów

• techniki statystyczne

• wywiady otwarte pogłębione

• obserwacja uczestnicząca

1. TECHNIKI BADAŃ – POJĘCIA, RODZAJE, CHARAKTERYSTYKA, DOPASOWANIE TYPÓW, METOD BADAŃ.

Technika badań – czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów.

Narzędzie badań – przedmiot służący do realizacji wybranej techniki badań (np. arkusz obserwacji).

Rodzaje technik badawczych:

• Wywiad – jest rozmową badającego z respondentem lub respondentami według opracowanych wcześniej dyspozycji lub oparciu o specjalny kwestionariusz. Służy głównie do poznawania faktów, opinii i postaw danej zbiorowości, materiał uzyskany tą techniką pozwala na analizę układów i zależności między zjawiskami.

Czynniki zakłócające wiarygodność uzyskanych informacji:

• respondent: świadome zafałszowanie prawdy lub mimowolne wprowadzenie w błąd

• kwestionariusz: gdy nie jest wyczerpujący (nie obejmuje wszystkich ważnych zagadnień), posługuje się niezrozumiałymi dla respondenta pojęciami, niedostatecznie skategoryzowany

• prowadzący badania: powinien przywiązywać jednakową wagę do wszystkich problemów, być szczegółowo poinstruowany, nie powinien dyskutować, ani prezentować własnych opinii

Rodzaje wywiadów w badaniach pedagogicznych:

• wywiad skategoryzowany

• wywiad nieskategoryzowany: daje możliwość swobody i pogłębiania pytań)

• wywiad jawny: badany jest poinformowany prawdziwie o celach, charakterze i przedmiocie wywiadu

• wywiad ukryty: badany nie jest poinformowany o roli ankietera, celach i przedmiocie rozmowy

• wywiad jawny nieformalny: badany orientuje się w trakcie rozmowy o fakcie prowadzenia z nim wywiadu, ale nie zostaje poinformowany o jego przedmiocie

• wywiady indywidualne i zbiorowe

• Ankieta – polega na wypełnieniu, najczęściej samodzielnie przez badanego, specjalnych kwestionariuszy, na ogół o wysokim stopniu standaryzacji, w obecności lub częściej bez obecności ankietera. Ankieta jest narzędziem poznawania cech zbiorowości, faktów, opinii o zdarzeniach, danych liczbowych. Kwestionariusz ankiety jest wyposażony w kafeterie (zestawy możliwych odpowiedzi):

- zamknięte: zawierają zestwa możliwości poza które nie może wyjść badany

- półotwarte: zawierają jeden punkt oznaczony jako „inne”

- koniunktywne: daje możliwość wyboru kilku odpowiedzi

- dysjunktywna

• Analiza Dokumentów i Materiałów – służy do gromadzenia wstępnych, opisowych, także ilościowych informacji o badanej instytucji czy zjawisku wychowawczym. Jest także techniką poznawania biografii jednostek i opinii wyrażonych w dokumentach. Wyróżniamy rodzaje dokumentów:

• dokumenty kronikarskie: wszelkie materiały statystyczne, obrazujące określone sytuacje, dokumentujące fakty i działania, wszelka dokumentacja instytucji badanej placówki czy zjawiska.

• dokumenty opiniodawcze: wszelkie osobiste materiały powstałe bez udziału badającego w ogóle lub tylko jako czynnika inspirującego (listy, pamiętniki, wypracowania, itp.

• Analiza Treści – służy do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych. Badacza interesuje subiektywne, wyrażone w dokumencie wyobrażenie rzeczywistości, przedmiotem analizy są zafałszowania, zniekształcenia, mimowolne lub celowe.

1. ZMIENNE I ICH WSKAŹNIKI.

Zmienna – dowolne właściwości, czynniki lub cechy, które przybierają różne wartości w badanym zbiorze.

Zmienna niezależna - zmienna niezależna wyjaśnia dane zjawisko oraz powoduje zmiany w wartości zmiennej zależnej, stanowi ona zakładaną przyczynę tych zmian.

Zmienna zależna - to zmienna, którą badacz mierzy po to, by stwierdzić, czy na nią wpływa zmienna niezależna; badacz stawia hipotezę, że zmienna zależna zależy od poziomu zmiennej niezależnej.

Wskaźnik – cecha, zdarzenie, zjawisko, na podstawie którego wnioskujemy, że zaszło zjawisko, które nas interesuje.

Dobór wskaźnika jest zdefiniowaniem zmiennej. Rodzaje wskaźników:

• wskaźniki definicyjne: Za ich pomocą definiowana jest cecha mająca być przedmiotem badania. Dobór wskaźnika do określonego zjawiska polega na uprzednim zdefiniowaniu pojęcia tego zjawiska, które wskaźnik ma wyrażać

• wskaźniki empiryczne: Wskaźniki empiryczne są wtedy, gdy zarówno cecha wskazywana jak i wskaźnik dają się zaobserwować. Tym samym relacja zachodząca między wskaźnikiem a cechą wskazywaną ma charakter związku empirycznego, rozstrzygalnego bezpośrednio na podstawie dokonanych obserwacji.

• wskaźniki inferencyjne: O wskaźniku inferencyjnym mówimy wtedy, gdy wskaźnik nie definiuje zjawiska wskaźnikowego i nie jest ono obserwowalne. O wystąpieniu danego zjawiska wnioskujemy w sposób pośredni, tzn., że dane zjawisko zaszło, choć ma ono charakter właściwości ukrytej.

1. BADANIA W DZIAŁANIU – CHARAKTERYSTYKA.

Koncepcja Badań w Działaniu powstała, jako próba połączenia naukowych badań pedagogicznych oraz działania. Zakłada przy tym, że sam proces badawczy będzie miał wpływ na praktykę pedagogiczną. Badania w działaniu zmierzające do tego, by ingerować w praktykę pedagogiczną, zmieniając już na etapie badanie naukowego.

Historia:

• początek w 1946r. w Stanach Zjednoczonych a ich twórcą był Kurt Lewin. W swojej rozprawce pod tytułem: „Badania w działaniu a problem mniejszości” opowiedział się za wspieraniem tych badań. On i jego studenci realizowali badania, których celem była poprawa klimatu w szkołach i innych instytucjach pedagogicznych oraz (głównie) rozwinięcie demokratycznego stylu nauczania.

• w Anglii w latach’60 badania dotyczyły koncepcji rozwoju programów bliskich szkole i praktyki oraz badań nad nauczycielami. Były alternatywne dla sterowanych administracyjnie, odgórnie i skierowanych na nauczyciela.

W tych dyskusjach dominowało ujęcia pragmatyczne, techniczne metod.

• w latach’70 podjęto debatę nad łączeniem badań w działaniu z potrzebami poznawczymi krytyki społecznej – przedstawiciele społecznej krytyki w wychowaniu (Klafka) chcieli znaleźć teoretyczne uzasadnienie dla badań w działaniu i ich społecznie krytycznej strategii badawczej.

W poszukiwaniu metodologicznej podstawy w badaniach w działaniu wyróżniamy etapy:

1. Krytyczne odcięcie się od orientacji pedagogiki empiryczno-analitycznej. Zarzuty:

• formułowane są wyłącznie na potrzeby teorii lub zaleceń administracyjnych.

• Osoby badane są wyłączone ze źródła wiedzy której dotyczyły wyniki badań.

• Krytykowano fakt iż poprzez metody empiryczne osoby biorące udział w badaniach znajdują się w sytuacji zakazującej im uczenie się

• Osoby badane nie biorą udziału w podsumowaniu wyników ani nie są o nich informowane.

Powstała w tym kontekście nowa koncepcja badań w działaniu, która próbuje połączyć praktykę z intencjami krytycznymi i projektować badania empiryczne, jako ingerujące w praktykę i integrujące teorię i praktykę.

1. Pragmatyczne podejście do badań: badania nie mają sensu, jeśli nie wpływają na praktykę.

2. Aktywne uczestnictwo praktyków w procesie badawczym.

3. Rezultaty badań związane w praktyczny sposób z życiem lub pracą jego uczestników.

U podstaw tej koncepcji założenia (Klafky):

1. Badania w działaniu są od samego początku powiązane z praktyką społeczno-pedagogiczną, mają bowiem służyć również problemów społecznych wynikających z praktyki pedagogicznej, problem: „W jaki sposób dynamizować edukację przedmiotową?”.

2. Badania te ingerują bezpośrednio w praktykę i same muszą się otworzyć zarówno na sygnały zwrotne płynące z przez nie kształtowanej praktyki, jak i na problematykę i metody badań problemowych.

3. Do pewnego stopnia świadomie i celowo usuwają podział na badacza i pedagoga (praktyka) na korzyść jak najbardziej bezpośredniej współpracy naukowców i praktyków w samym działaniu i w procesie badawczym. Są to badania związane z innowacjami i projektami pedagogicznymi w reformatorskim działaniu (metody dyskusji grupowe, obserwacja uczestnicząca).

Problemy:

• należy odpowiednio przygotować nauczycieli, gdyż każdy może inaczej interpretować wiedzę, zamiar projektu

• jest możliwość uzyskania zupełnie innych efektów niż oczekiwano

• jest konieczność bardzo uważnego monitorowania sytuacji, postępów (np. szkoła może wiele kamuflować)

• zrównanie w pozycji badacza i praktyka, powstaje pytanie: kto jest ważniejszy? czyj jest dorobek? ludzie zaczynają rywalizować, pokazywać swoją wartość, są trudności w komunikacji

• projekt musi ulegać zmianie ciągle na podstawie zwrotnych informacji (np. kiedy coś nie wychodzi trzeba dokonać modyfikacji). Jest to ciągłe narażanie się na błędy, które można popełnić.

Klasyczne kryteria jakości badań w działaniu:

• przejrzystość (możliwość prześledzenia danego procesu badawczego przez wszystkich uczestników, poprzez pokazanie funkcji, celów, metod pracy badawczej)

• neutralna postawa badacza, który przy zbieraniu danych nie powinien oddziaływać zniekształcająco na proces

Nie są to kryteria technicznie mierzalne, ale stanowiska teoretyczne.

Etapy badań w działaniu jako badań rozwojowych (prof. Stanisława Pałki):

1. Sformułowanie problemu badawczego.

2. Opracowanie programu zmian.

3. Wdrażanie programu do praktyki.

4. Ewakuacja programu bieżąca i końcowa.

5. Określenie użyteczności praktycznej i zakresu stosowalności programu.

6. Sformułowanie uogólnień.

7. Upowszechnienie programu.

Cechy charakterystyczne:

• otwartość założonych celów i metodologicznych form realizacji badań

• etapowość formułowania celów i treści (możliwość ustalenia różnych metod w trakcie)

• pożądane są zmiany i odstępstwa

• równoprawna współpraca i pragmatyczne różnicowanie zadań (u podstaw założenie, równoprawnych działań badaczy i praktyków – implikuje współdziałanie, ale też konieczność różnicowania rół. Powody:

• badacze i pedagodzy posiadają różne wykształcenie i kwalifikacje, a praktycy na ogół nie posiadają szerszego przygotowania metodologicznego i nie dysponują własnym gruntownym doświadczeniem badawczym.

• członkowie zespołów badawczych nie posiadają wieloletniej praktyki w danej dziedzinie

• odmienne warunki pracy podczas realizacji projektów. Nauczyciel jest realizatorem projektu, badacz projektantem i monitoruje.

• badacze są zwolnieni z konieczności podejmowania decyzji i działania, kiedy stosują metody badawcze.

Krytyka i perspektywy:

• podstawowe pojęcia, cele, metody badań w działaniu są często nie zrozumiałe, trudne, są „zamaskowaną metodą manipulacji polityczno-pedagogicznej. W niedopuszczalny sposób łączą się tu badania naukowe i działania polityczne w sferze pedagogiki”.

• Heinz Moser prowadzący badania w działaniu sformułował wątpliwości:

• zarozumiałe jest emancypacyjne roszczenie, aby oświecać taką praktyką, jakiej modele objaśniania świata od początku wykazywały braki, i która ze swej strony nie miała szans na to, by oświecać badaczy

• badania w działaniu wychodzą ze zbyt uproszczonego modelu działania i praktyki, którego nie można traktować, jako prostego wyniku skutkowego, lecz jako wielokrotnie zakrzywioną relację

• badania zbyt szybko zacierają różnicę między wiedzą praktyczną a teoretyczną.

Pozytywy/kontrargumenty:

• cenną wartością: pedagodzy teoretycy razem z nauczycielami opracowują program zmian wychowania i kształcenia szkolnego, wprowadzają te zmiany do praktyki szkolnej, dokonują oceny efektów zmian, upowszechniają programy.

Zmienne są role nauczyciela – ma on prawo do bycia badaczem własnej działalności praktycznej w klasie (szkole).

• naukowe wzbogacenie wiedzy naukowej, weryfikowanie konstruktów teoretycznych.

• praktyczne ulepszanie praktyki szkolnej.

Badania w działaniu mogą stać się podstawą kształcenia i doskonalenia nauczycieli!

Problemy:

• czas: badania trwają bardzo długo, w zbyt krótkim czasie można uzyskać zbyt mało informacji

• zbyt długie prowadzenie badania nie pozwala na konstruktywne opracowanie i pokazanie wyników

kryteria zmiany w trakcie projektu: kto ma decydować co i kiedy zmienić?

• sukces praktyków: zbyt wysoki sprawia, że nauczyciel dochodzi od praktyki i staje się teoretykiem

• rezygnacja (osiągnięcie etapu, kiedy wystarcza nam to, co już osiągnęliśmy i albo się wycofujemy, albo zostajemy, ale czysto formalnie)

• ciągła gotowość do zmiany, dyspozycyjność, niepewność

• demokracja czy podejście autorytarne

• proces kształcenia nauczycieli

1. DZIEDZINY ZDOBYWANIA INFORMACJI W PROCESIE EDUKACJI SZKOLNEJ – CHARAKTERYSTYKA.

I. Wybrane właściwości psychiczne uczniów:

1. nierównomierność rozwoju – mogą wystąpić zakłócenia/opóźnienia spostrzeżeń wzrokowych (np. kiedy dziecko ma niechęć do czytania, do gier lub zabaw obrazkowych) lub opóźnienie i zakłócenia percepcji słuchowej (np. błędy przy pisaniu ze słuchu lub w notatkach z języka obcego).

2. niestałość psychoruchowa – nadpobudliwość w sferze ruchowej, poznawczej, emocjonalno-uczuciowej, zahamowanie a tych sferach, niestałość psychoruchowa (badać za pomocą obserwacji uczestniczącej lub sondażu diagnostycznego – wywiad, rozmowa)

3. lęk – obserwacja luźna, obserwacja znaczących zdarzeń (np. klasówka, egzamin ustny), technika inscenizacji

4. samopoczucie – ocena swojej osoby (jak postrzega pewne elementy samego siebie – np. jako osobę koleżeńską, szczęśliwą, lubianą przez kolegów, sympatyczną, itp.) techniki: pytania, kwestionariusz ankiety

5. podmiotowość i przedmiotowość – czy i w jakim stopniu uczeń jest przekonany, że przyszłość zależy od niego, czy postrzega się jako bierny przedmiot kierowany przez innych. Technika: lista zdań – podkreślić zdanie, które jest najbliższe twoim przekonaniom, odczuciom

6. uczenie się i właściwości myślenia – spostrzegawczość, wyobraźnia przestrzenna

7. uspołecznienie i rozwój moralny – niesienie pomocy i okazywanie życzliwości. Badania: obserwacja, skala postaw społecznych, analiza autobiografii

II. Zjawiska zachodzące w zespole wychowanków:

1. struktura zespołu – określa układ miejsc, jakie zajmują poszczególni jego członkowie względem siebie; miejsce w strukturze to pozycja jednostki, status pozycji to znaczenie, pod względem realizacji wspólnych celów, które zespół przyjmuje.

2. role pełnione w zespole

3. spójność

4. normy obowiązujące w zespole

5. wzajemne stosunki pomiędzy dziewczynkami a chłopcami

6. przywództwo w zespole

7. sytuacje potencjalne w zespole

III. Postawy, wartości i aspiracje uczniów:

1. postawy kształcenia w procesie wychowania

2. cenione wartości

3. aspiracje ogólno życiowe

4. aspiracje zawodowe

IV. Stosunek uczniów do nauki szkolnej:

1. stosunek do nauczycieli

2. stosunek do przedmiotu nauczania

3. stosunek ogólny ucznia do szkoły

V. Pozaszkolne zajęcia ucznia i jego środowisko społeczne:

1. zainteresowania ucznia

2. czas wolny ucznia

3. uczestnictwo w kulturze i czytelnictwo

4. udział w pracy organizacji społecznych

5. środowisko rodzinne

6. środowisko sąsiedzkie

Metoda Badawcza:

Obserwacja: jest czynnością badawczą polegającą na gromadzeniu danych drogą postrzeżeń. Prosta, nieplanowania rejestracja zdarzeń i faktów, lub też proces kontrolowanej obserwacji systematycznej z użyciem skomplikowanych technik pomocniczych z użyciem kamery, magnetofonu, arkuszy obserwacyjnych włącznie. Przy zastosowaniu narzędzi kontrolnych uzyskujemy najbardziej obiektywny obraz przedmiotu badań.

Rodzaje obserwacji:

• obserwacja otwarta (swobodna) - stosuje ją najczęściej w praktyce każdy wychowawca, nauczyciel, czy organizator. Daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy, pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie. Spełnia ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej.

• systematyczna obserwacja bezpośrednia lub pośrednia - polega na planowym gromadzeniu spostrzeżeń przez określony czas w celu poznania lub wykrycia istniejących zależności między zjawiskami, rodzajami i kierunkami procesów zachodzących w zbiorowościach społecznych lub instytucjach. Konieczność zaplanowania: problematyki oraz sposobu gromadzenia materiału.

• obserwacja uczestnicząca – występuje kiedy badający stanie się uczestnikiem badanej zbiorowości i jest przez nią akceptowany. Może mieć dwie postaci:

• jawną: poinformowanie grupy o roli badającego

• ukrytą: badana grupa nie ma świadomości roli, jaką spełnia jej nowy członek.