Metody dydaktyki

twórczości

dr Jacek Gralewski

Metody dydaktyki

twórczości

• Celowo stosowane sposoby

stymulowania, wspierania oraz
rozwijania zdolności i umiejętności
twórczego myślenia, a także
dyspozycji emocjonalno-
motywacyjnych i działaniowych,
będących komponentami postawy
twórczej wychowanków.

Metody nauczania do

twórczości

• Specyficzne – wynikające

bezpośrednio z dydaktyki twórczości

• Niespecyficzne – wynikające z

dydaktyki klasycznej

Metody niespecyficzne

• Pogadanka

• Wykład

• Dyskusja

• Sesje pytań i odpowiedzi

• Pokaz i obserwacja

• Analiza przypadku

• Analiza sytuacji krytycznych

• Praca z materiałami źródłowymi

• Gry dydaktyczne

• Odgrywane ról

• Symulacje

• Grupy nominalne

Metody specyficzne

• Heurystyka
• Nauczanie problemowe
• Trening twórczości

Heurystyka

• Pochodzi od greckiego „heureka” –

czyli „ZNALAZŁEM!”

• W literaturze filozoficznej oznacza

sztukę odkrywania nowych prawd
przez umiejętne stosowane hipotez

Heurystyka a twórczość

• W twórczości heurystyka to przede

wszystkim specyficzna,
interdyscyplinarna wiedza połączona
z umiejętnością praktycznego
rozwiązywania zadań twórczych.

• Dwa znaczenia heurystyki

1. Heurystyka wg A.

Góralskiego

• To metodologia twórczego działana.
• Jest to ogół działań przedsiębrany

przez człowieka twórczo

rozwiązującego zadania praktyczne,

zadania poznawcze lub zadania przekazu.

• Z takimi działaniami będziemy do

czynienia tylko wówczas gdy podmiot,

rozwiązując zadanie dokonał co najmniej

jednego czynu nie naśladując, znanych mu

sposobów dokonywania czynów, oraz gdy

uzyskany sposób jest wartościowy

1. Heurystyka wg Encyklopedii

twórczości

• Zespół zasad lub sposobów

wykonywana pewnych operacji
poznawczych.

2. Heurystyka wg rodzajów

metod

• Heurystyka oznacza metodę różną

od algorytmu

• Algorytm – to niezawodny przepis, który

jednoznacznie określa jaki skończony
ciąg
operacji należy kolejno wykonać, aby
rozwiązać wszystkie zadania danej klasy

• Heurystyka – użyteczna wskazówka

służąca do twórczego rozwiązania
problemu

Cechy heurystyk

•

Zawodne – co oznacza, że nie gwarantują, że stosując je

na pewno uzyskamy pożądany przez nas pomysł,

stanowiący rozwiązanie analizowanego problemu.

•

Nie do końca określone. Heurystyki formułowane są w

formie ogólnych dyrektyw. Nawet w przypadku heurystyk

szczegółowych, które wyróżniają poszczególne etapy pracy

nad określonym problemem, posługujący się nimi badacz

nie otrzymuje gotowego „przepisu” na rozwiązanie

zadania. Heurystyki nie wymuszają ściśle, jakie operacje,

człowiek posługujący się nimi powinien wykonywać. Dają

dużą możliwość swobody myśli i pracy.

•

Metodami ukierunkowującymi myślenie. Posługując się

nimi nasza uwaga zostaje skierowana na określone aspekty

analizowanego problemu, lub możliwe staje się wybranie

spośród wszystkich możliwych wariantów rozwiązania

problemu, tylko te, które wydają się najbardziej owocne.

•

Metodami pozwalającymi na planowe poszukiwanie

rozwiązań. Heurystyki porządkują proces myślenia,

powiększając jego wydajność. Koncepcje uboczne są

odsuwane, a te które bezpośrednio dotyczą przedmiotu,

wysuwają się na pierwszy plan.

Wyróżniki heurystyki

•

Uniwersalność;

•

Dążność do rozumienia procesu

rozwiązywania i jego uwarunkowań

psychologicznych, a zwłaszcza dążność do

kształtowania pożądanych postaw rozwiązującego;

•

Rozdzielność i odmienność fazy poszukiwania od

fazy oceny rozwiązania;

•

Stwarzanie warunków sprzyjających

powiązaniu zadania z elementami wcześniej

nagromadzonej wiedzy, a zwłaszcza odwoływanie

się do analogii i indukcji jako podstawowych form

rozumowania wiarygodnego;

•

Trudność oceny skuteczności zastosowania.

Cechy algorytmów

• Są niezawodne, to znaczy iż gwarantują

osiągnięcie poprawnego rozwiązania
każdego zadania danej klasy.

• Algorytmy są dobrze określone.

Precyzują jednoznacznie, jakie operacje
należy wykonać, aby rozwiązać pewne
zadanie.

• Są masowe, pozwalają rozwiązać nie

jedno zadanie, lecz wszystkie z danej
klasy.

Porównanie algorytmów i

heurystyk

Cele heurystyki

• Wyróżnianie typowych czynności

wykonywanych przy uprawianiu
rzemiosła twórczego i ich analiza

• Opisywanie procedur twórczego

rozwiązywania zadań

• Konstruowanie i uzasadnianie norm

działania twórczego

Podział heurystyk

Van Gundy 1981

• Heurystyki analityczne – dążące do

obiektywnego i systematycznego rozwiązywania
problemu, np.: analiza morfologiczna

• Heurystyki intuicyjne – metody opierające się

na całościowym oglądzie problemu z
pominięciem jego szczegółów, a także na
zamierzonym poleganiu na irracjonalności
z wykorzystaniem: intuicji, skojarzeń, analogii,
metafor, snów, symboli i transformacji, jak np.:
burza mózgów czy synektyka

Metody eklektyczne

• Czerpią z różnych źródeł –

wykorzystują walory zarówno metod
analitycznych jak i intuicyjnych, np.:
SCAMPER, Trop Nęcki

A. Góralski 1980

• Heurystyki refleksyjne –

wywodzące się z filozofii (Sokrates,
Kartezjusz), oparte na logice i
rozumie

• Heurystyki pragmatyczne –

wywodzące się do Osborna i Gordona
dążące do praktycznego rozwiązania
problemu bez dbałości o podstawy
teoretyczno-metodologiczne

K.J. Szmidt (2007)

• Metody stymulujące ciekawość

poznawczą i myślenie pytajne

• Metody wykorzystujące techniki

myślenia dywergencyjnego

• Metody wykorzystujące analogie i

metafory

• Metody oparte na dramie kreatywnej

Zasady, metody i techniki

• Zasady heurystyczne – stanowią najbardziej

ogólne wskazówki, które mają ułatwić przebieg

procesu twórczego, np.: zasada etapowości

procesu rozwiązywana problemu, odroczonego

wartościowania, itp..

• Metody heurystyczne – ogół czynności

umysłowych i praktycznych (system

postępowania) odpowiednio dobranych i

realizowanych w ustalonej kolejności mający na

celu rozwiązanie określonej klasy problemu

(realizacji procesu twórczego), nadający się do

wielokrotnego stosowania.

• Techniki heurystyczne – konkretne operacje

ułatwiające osiągnięcie celów etapowych w

rozwiązywaniu problemów złożonych, np:

kruszenie.

Zasady heurystyczne wg

Nęcki

• Zasada różnorodności
• Zasada odroczonego wartościowania
• Zasada racjonalnej irracjonalności
• Zasada kompetentnej niekompetencji
• Zasada ludyczności
• Zasada aktualności

Sekwencja działań w procesie rozwiązywania

problemu

• Faza wstępna
- podjęcie zadania
- eksplikacja zadana
- uzasadnienie zadania

- analiza zadania

- zaplanowane metody

• Właściwe rozwiązanie (faza heurystyczna)

- ustalenie (generowanie) możliwych rozwiązań

- wybór rozwiązań

• Faza końcowa

- sprawdzenie czy rozwiązanie spełnia warunki zadania

- ustalenie liczby rozwiązań

- Sprawdzenie czy rozwiązanie „wykracza poza

zadanie”