O. J. Woroniecki

Sprawności powstają świadomie; operujemy doświadczeniem; chcemy je zdobyć
(świadomość i wola). Pozostawiają pewną elastyczność. Nawyki opanowują władzę tak, że
zawsze są jednakowe, stereotypowe, aby się od niego powstrzymać trzeba mieć wiedzę.
Wokół sprawności gromadzą się nawyki.

Podział sprawności dotyczących rozumu i woli:
– fizjologiczne (fizyczne; dotyczące narządów)
– poznawcze:



teoretyczne (intelektualne); sprawności pierwszych zasad, które są fundamentami,
które rozum przyjmuje: wiedza naukowa, mądrość



praktyczne (techniczne): roztropność, cnoty moralne, dwoistość, umiejętność wyboru

Sprawności nabyte to jedność i spójność. Chodzi o charakter moralny człowieka (na początku
jest praca trudna i nużąca, ale potem jest już lepiej). Człowiek ma już naturalną bierność i
lenistwo. Trzeba wziąć to pod uwagę, to wynika z początkowych trudności. Działanie
sprawia, że to potem staje się łatwiejsze. Ukierunkowanie działa w dwie strony, bo dotyczy
sprawności dobrych i złych (też przyjemności).

Wewnętrzny umiar w wychowaniu:
– nie opowiada się za skrajnościami
– to żywotna elastyczność, zrozumienie, że każde określenie np. cnoty nie może być
schematem

Umiar:
– rzeczowy: czyli sprawiedliwość; wszystkie działania powinny być podejmowane z umiarem
rozumianym jako właściwa miara
– osobisty (subiektywny): dostosowany do osoby; brak stałych reguł; powinna działać cnota
roztropności

Umiar działa także w wadach, złych rzeczach. Wtedy sam jest zły i człowiek może sam sobie
zaszkodzić.

Cnoty:
– zawierają motyw dobra; powinna być w nich radość
– gdy jest wraz z nią smutek, cnota jest niedojrzała a nawet fałszywa

Cnoty kardynalne:
Wszystkie mają jeden cel. Jedna pobudza drugą. Jeżeli pierwsza i druga nie domaga, to złe
skutki widać w innych. Brak którejś z cnót nie znaczy, że człowiek ma zły charakter dopóki
ktoś nie ustanie w pracy nad nim.

1. Roztropność (sfera rozumu)
2. Sprawiedliwość (oddać każdemu, co mu się należy)
3. Męstwo – siła pozwalająca dążyć do celu (dobra) mimo przeszkód
4. Umiarkowanie

Związek cnót przyrodzonych i nadprzyrodzonych:
– o własnych siłach człowiek nie osiągnie cnót nadprzyrodzonych
– prawdziwa miłość jest nam dana (miłość do dziecka jest dana), a nie wypracowana
– człowiek dąży do doskonałości czyli cnót nadprzyrodzonych

– ludzka natura obarczona jest grzechem pierworodnym
– cnoty nadprzyrodzone są mocniejsze, ale mogą przestać działać, gdy odwrócimy się od
religii (cnoty przyrodzone są trwalsze, bo są „zakorzenione w podłożu”; nadprzyrodzone są
słabiej zakorzenione w człowieku)
– cnoty przyrodzone są bardziej kruche, narażone na utratę, słabsze, ale bardziej zakorzenione
i nie łatwo je stracić

Cnoty działają w sferze wolności, a wady nas przymuszają. Szczytową wadą jest pycha, a
cnotą – miłość.

Wady (sprawności moralne ujemne):
– na najniższym poziomie jest pewna skaza, ułomność; człowiek nie jest do końca istotą
harmonijną, jest w nim pożądliwość (cielesna; pycha); wynika to z osłabienia natury ludziej
– to indywidualne skłonności
– silne ugruntowanie wady (coś, co jest trwałe; nałóg)
– zagłuszają wyrzuty sumienia
– zaślepiają rzeczywistość
– zniewalają, przymuszają i szantażują
– solidarność wad (usprawiedliwiają się nawzajem)
– wady główne: dominują w człowieku, mogą wynikać z jego temperamentu np. lenistwo, do
którego przyczepiają się inne wady (pychy, chciwość, rozwiązłość, zazdrość, obżarstwo i
pijaństwo, gniew, lenistwo)

Naturalizm: przecenianie cnót przyrodzonych
Supnaturalizm: przecenianie cnót nadprzyrodzonych

Prawy umysł (nie przywiązany do dobra i prawdy)
– nauczyciel powinien być raczej bardziej pozytywny niż negatywny (raczej należy
kształtować cnoty, a nie walczyć z wadami); główny cel to działanie pozytywne
– przez przywiązanie do rzeczy nieprawych umysł się znieprawia (co go niszczy)

Trzy stopnie powstawania wady:

1. Wrodzony, nabyty
2. Stopień pośredni – paktowanie ze złem
3. Wada formalna – każdej wadzie towarzyszy roztropność (wynajduje się środki do

osiągnięcia celu)

Lenistwo: może sięgać bardzo daleko; wiąże się ze złym humorem, zmęczeniem
obowiązkami; jest to stałe niezadowolenie z życia duchowego; z pozoru mało groźne;
przyjemność z lenistwa to brak potrzeby stawiania sobie trudności, które są czasem
potrzebne; poddajemy się miłym wpływom, nie widzimy prawdy albo nie chcemy jej widzieć;
wiąże się z nudą

Gniew: reakcja emocjonalna na trudności; może być słuszny, czasem można go pobudzać;
niedostatek gniewu jest wtedy, gdy człowiek nie umie zareagować w pewnych sytuacjach;
pokazuje sposób działania człowieka w sytuacjach trudnych; jest najkrótszą drogą reakcji;
gniew jest wadą, kiedy ktoś nim żyje i dostrzega wszędzie zło

Pycha (królowa wad): związana z próżnością – lubimy o sobie mówić, jak o nas mówią,
chwalą; jest źródłem innych wad; to „zła miłość własna”; to świadome dążenie do
postawienia siebie ponad wszystko, nawet ponad Boga

Skłonności:

1. Wrodzone i nabyte – są w naturze człowieka czy nabyte w toku

wychowania/samowychowania?
a) Uzdolnienia gatunkowe – jesteśmy ludźmi i jako ludzie mamy pewne uzdolnienia:

– skłonność do własnego dobra
– skłonność do liczenia się z głosem rozumu

b) Indywidualne – każdy ma indywidualnie wrodzone spławności; można urodzić się

ze złymi cechami charakteru. Dziecko rodzi się z pewnymi cechami, zaczątkami
charakteru

2. Przyrodzone i nadprzyrodzone – pewne skłonności, mają charakter naturalny i

wynikają z natury

Za pierwsze lata okresu życia dziecka odpowiadają rodzice.:
– odżywianie dziecka
– zdrowe warunki życia (docenianie dziecka, spokój, światło, poczucie bezpieczeństwa)
– ważne są warunki zewnętrzne
– wady i zalety innych osób oddziaływają na dziecko
– dziecko jest obrazem rodziców i otoczenia (przyroda, zabawy, krajobraz)
– potrzeba zapewnienia ochrony i opieki



działanie na wszelkich polach w miarę wzrostu dziecka



udostępnianie mu pola do działania

– dzieci są bardzo wrażliwe na przykłady (mają też bardzo rozwiniętą wyobraźnię); ich
możliwości twórcze i rozwojowe są największe w okresie dzieciństwa
– dzieci mają bardzo rozwiniętą wrażliwość religijną

Są trzy etapy kierowania:

1. rządzenie – prowadzenie do obranego celu; ogólne ukierunkowanie
2. rozkazywanie – konkretne wskazywanie tego, co trzeba robić; rozkazy powinny być

zgodne z prawem moralnym; polecenia powinny być wydawane w odpowiednim
momencie; rozkazy powinny być ścisłe i wydawane stanowczo; niebezpieczeństwem jest
to, że ktoś zbytnio lubi rozkazywać (zbytnie umiłowanie władzy), wahanie się, brak
umiejętności podejmowania decyzji, sympatie i antypatie oraz zbytnie uleganie wpływom

3. karcenie – zwracanie uwagi na błędy, ale też dawanie możliwości ich naprawienia;

należy upominać i karać w taki sposób, żeby nie zniechęcać wychowanka; karcenie jest
przykre również dla tego, kto upomina; łatwiej jest przyjmować upomnienie od kogoś,
kto umie też chwalić; karcenie musi iść w parze z chwaleniem (ale nie chodzi o
podlizywanie się); chwalenie to dobrowolna pokora – dobrowolne pochylenie się nad
tym, co dobre; trzeba oddzielić wyrozumiałość od pobłażania; karać trzeba tam, gdzie
widać zły nawyk, a nie jednorazowe zachowanie; nigdy nie wolno karać pod wpływem
gniewu; trzeba zakończyć sprawę karą (gdy ktoś został ukarany, to nie wracamy już do
tego; sprawa została zamknięta)

Woroniecki mówi, że najtrudniej jest sprawić, żeby wychowanek chciał tego, czego my
chcemy. Praktyka ma zasady, ale one powinny być giętkie, powinny się dopasować do
rzeczywistości (tak jak prawo i porządek)

małoduszność – człowiek boi się, że jak będzie coś robił, to spotka go za to kara; boi się
odpowiedzialności

Harcerstwo

Metoda harcerska to metoda realizująca metody pedagogii osoby.

Źródłowe harcerstwo:
– metoda ta jest metodą wychowawczą (nie ma innych celów niż kształcenie człowieka i jego
charakteru); obiera cel dalekosiężny (i wszelkie działania są podporządkowane osiągnięciu
celów)
– to przykład działalności wychowawcy
– harcerstwo prowadzi działalność wychowawczą metodą pośrednią (bo zawsze wychowuje
się poprzez coś np. poprzez pracę, zabawę, naukę)
– ważna jest samodzielność; uczenie samodzielności
– jest działaniem indywidualnym, ponieważ chodzi o doskonalenie i pracę z konkretną osobą
– kształcenie charakteru
– opiera się o siły młodego człowieka (o naturę człowieka i rzeczywistość)
– uczy obiektywizmu

Elementy pedagogii osoby

1. Życzliwość i wymagania – musi wystąpić jedno i drugie; nie można być tylko miłym

dla wszystkich; życzliwość to poszukiwanie prawdziwego dobra i objawia się w
stawianiu wymagań; skuteczny jest ten, kto potrafi sam sobie stawiać wymagania

2. Obecność i towarzyszenie – jest to niebezpieczne, gdy dziecko uczy się

samodzielności; jest to czujność, a więc bycie obok, ale także wiedza o tym, co się
dzieje; wychowawca ma być z uczniami, ale nie ma nimi kierować; ma „wkraczać do
akcji”, gdy zajdzie potrzeba

3. Dialog – to nie jest zwyczajna rozmowa; to dialog, w którym rozumie się, że

wychowawca jest kimś innych i wychowanek jest kimś innym

4. Władza wychowawca – celem jest umożliwienie wychowankowi samodoskonalenie;

gdy wychowanek nie chce, to niewiele można zrobić; fundamentem władzy
wychowawczej jest władza rod zielska (wzięła się stąd, że rodzice „zrobili dzieci”);
rodzice dają wychowawcą prawdo do władzy

5. Przymus:

– wynikający z konieczności
– zewnętrzny (np. wychowawcy, naciski, zakazy, nakazy)
– wobec samego siebie

Kara jest bardzo pożyteczna, ale pod pewnym warunkiem. Ogólnie nie ma ona mocy leczącej,
ale robi czasami coś dobrego – wtedy, kiedy zostaje przyjęta przez sprawcę jako sprawiedliwa
i zasłużona. Nie ma nic gorszego niż niesprawiedliwa kara.
Samowychowanie – do niego powinno prowadzić wychowanie, żeby człowiek podjął wysiłek
samowychowania. Gdy człowiek przechodzi z wychowania do samowychowania następuje
moment takiej „duchowej inicjacji”. Niebezpieczeństwo samowychowania polega na tym, że
człowiek sam siebie wychowuje, więc może sobie przesadnie wybaczać. Nie może jednak
zamykać się na wpływy innych i na ich zdanie.

Mity w wychowaniu

Mit o spontanicznym rozwoju i o samorealizacji:
– od lat istnieje teza, że wychowanek jest wewnętrznie harmonijny i bezkonfliktowy, dlatego
potrafi rozwijać się bez wysiłku i dyscypliny, pomocy wychowawczej i pracy nad sobą
– taką tezę głosił np. Rousseau i Carl Rogers
– nikt nie staje się dojrzały w spontaniczny sposób i bez wysiłku, ale ten mit nadal żyje

Mit o wychowaniu bez stresów:
– kiedy wychowanek zachowuje się w taki sposób, że krzywdzi sam siebie, to wychowawca
musi zareagować
– naturalne przykre konsekwencje złego postępowania wychowanka są przyczyną stresu
– mitem jest też przekonanie, że dziecko/nastolatek potrafi samo wyciągnąć wnioski ze
swojego zachowania i to zachowanie zmienić bez sytuacji stresowych; faktem jest to, że
nawet stresy nie wystarczają, by ludzie przestali wyrządzać sobie krzywdę (np. alkoholicy)

Mit o wychowaniu bez porażek:
– nie ma rodziców czy wychowawców, którzy nigdy nie doznaliby żadnego rozczarowania
czy zawodu
– mimo dojrzałej postawy ludzi dorosłych zdarza się, że wychowanek okazuje obojętność lub
bunt

Mit o neutralności światopoglądowej w wychowaniu
– światopogląd to zespół przekonań danej osoby lub grupy osób na temat świata, człowieka,
hierarchii wartości, podstawowych zasad moralnych
– neutralność światopoglądu w wychowaniu musiałaby oznaczać, że dany wychowawca
traktuje jako równie dobry każdy sposób postępowania wychowanków
– w wychowaniu neutralnym światopoglądowo uczciwość, pracowitość i odpowiedzialność
musiałyby być traktowane tak samo, jak egoizm, cynizm, przestępczość czy przemoc
– każde zachowanie wychowanka musiałoby zostać zaakceptowane, gdyby stwierdził on, że
jest zgodne z jego światopoglądem

Mit o wolności, demokracji i tolerancji jako najwyższych wartości w wychowaniu:
– z wolności można korzystać tak błędnie, że można ją stracić
– demokratyczną większością głosów można podejmować złe decyzje
– przesadna tolerancja nie potrafi rozróżnić tego, co nas rozwija od tego, co nas krzywdzi
(chodzi o zakaz krytycznego myślenia i nakaz bezkrytycznej tolerancji)
– jeżeli miłość, prawda i odpowiedzialność nie będą dla człowieka wartościami najwyższymi,
to wolność, demokracja i tolerancja doprowadzą go do samozniszczenia

Mit o subiektywizmie jako podstawie wychowania
– to oczywiste, że każdy z nas w specyficzny dla siebie sposób interpretuje siebie i świat
– jednak im bardziej niedojrzały czy zaburzony jest człowiek, tym bardziej niedojrzałe i
zaburzone są jego przekonania i przeżycia (np. ludzie chorzy psychicznie)