Joanna Socha
Psychologia koloru
Wykorzystanie barwy w miejscu pracy
Uniersytet Jagielloński
Krakow 1999Spis treści
Wstęp
Wstęp
Wpływ koloru na nasze umysły I ciała stał się ostatnio przedmiotem dużego zainteresowania.
Wykorzystanie psychologii koloru z każdym dniem rośnie - wszystko to powinno nas skłonić do nabrania lepszego wyobrażenia o roli barw ich energii.
Historia rozwoju teorii barw
Krótki przegląd powstania teorii barw może nam dać obraz obecnej sytuacji w kolorystyce oraz pozwoli na krytyczny pogląd na osiągnięcia i istniejące jeszcze trudności w dziedzinie teorii barw i praktycznym ich stosowaniu.
W historycznym rozwoju nauki o barwach możemy rozróżnić trzy duże epoki. Epoka bez dokładnej znajomości podstaw przyrodniczych, epoka badania różnych wycinków tej dziedziny oraz epoka systemów naukowych, przeznaczonych do praktycznego zastosowania.
W starożytności i średniowieczu nie miano jasnego pojęcia o powstawaniu i istocie barw. Dodatnie wyniki w praktycznym używaniu barw osiągano często intuicyjnie.
Na przestrzeni wieków, wielu wybitnych naukowców starało się wyjaśnić zasoby rządzące światłem i kolorem.
Pierwsze teoretyczne rozprawy o istocie i powstaniu barw znajdujemy w starożytnej Grecji. Brak było jeszcze dokładnych badań przyrodniczych.
O widzeniu Grecy mieli różne pojęcia : Demokryt przyjął istnienie atomów, które wychodząc z przedmiotu miały wywoływać w oku obraz.
Według hipotezy Euklidesa z oka wychodziły promienie wzrokowe, które miały w pewnym stopniu odczuć lub dotknąć oglądane przedmioty.
Historia naukowej wiedzy o barwach zaczyna się od angielskiego przyrodnika Newtona. To on w XVII wieku odkrył spektrum widzialnych kolorów i opisał ich rozkład w fali świetlnej. Po raz pierwszy Newton przedstawił prawidłowo fizycznie przyczyny powstawania barw.
Jednym z najbardziej nieprzejednanych przeciwników Newtona był Goethe.
Philipp Otto Runge był wybitnym malarzem kierunku romantycznego, współczesnym Goethemu. Przyczynił się znacznie do rozwoju nauki o barwach. Rozwinął on system układu barw, który w swojej zewnętrznej postaci podobny był do kuli.
W XIX wieku medycyna wpływa na naukę o barwach. Około 1852 roku niemiecki lekarz i profesor Herman Helmholtz odkrył dwa procesy : mieszanie barw addytywne i subtralitywne, a także opisał niejeden fizjologiczny problem barw. Kolejny lekarz i profesor Ewald Hering dążył do głęboko przemyślanego podziału nauki o barwach na zagadnienia fizyczne, fizjologiczne i psychologiczne.
Dopiero Wilhelm Ostwald wprowadza system układu barw. Wydaje obszerną „Naukę o barwach”. Jego dzieło jest początkiem dokładniej naukowej systematyki barw.
Tak pokrótce i bardzo pobieżnie wygląda historia rozwoju teorii barw.
Teraz przejdziemy do problemów, które nurtują nas szczególnie i są przedmiotem naszych rozważań.
Kolor jako forma ekspresji
Kolor jest to odbite światło. Widzimy je i czujemy poprzez oczy, zmysły i mózg. Dostrzegamy zaledwie 40 % spektrum światła tęczy kolorów. Wielu ludzi wierzy, że nasza wrażliwość na barwy pozostaje w ścisłym związku z wrażliwością uczuciową i że jutro będziemy mogli postrzegać odcienie, których dziś nasze oko nie jest wstanie odróżnić.
Ta elektromagnetyczna fala przybywa do nas ze słońca, penetruje nasze ciało za pośrednictwem oczu i skóry, które przesyłają natychmiast sygnały do mózgu.
Wszystkie jasne, ciepłe kolory posiadają wysoką energię. Mają one najdłuższe fale ze wszystkich barw widzialnych. Inaczej jest z chłodnymi, które mają znaczenie mniejszą energię, a ich fale należą do krótszych. Nasz mózg reaguje na każde drgnienie elektronów, akceptując lub odrzucając wywoływane przezeń światła, źródło pasywnej energii słonecznej.
Kolory są częścią naszej istoty, myślą, okiem i czuciem. Powinniśmy korzystać z nich, bo są naszym skarbem pośród wszechświata.
Kolor odbija się na ludzkim ciele. Jest to klucz, który pozwala człowiekowi odbierać stosowne wibracje jego twórczego ducha.
Oddziaływanie barwy na człowieka (odczucia zmiany temperatury, odległości, akcenty nastrojowe)
Barwy mają bardzo duży wpływ na psychikę i odczucia człowieka.
Kolory emitują różną energię. Dzięki tej energii możemy określić je jako ciepłe lub zimne, słabe lub zdecydowane, wysokie lub niskie.
Pełne blasku kolory mają cieplejszą i wyższą energię niż łagodne, blade i chłodne pastele. Niektóre mogą być tak jaskrawe, że sprawiają ból naszym oczom, inne są tak blade, że są gotowe zlać się w jedno z naszą karnacją. Niektóre nas ogrzewają, inne nudzą swoją częstotliwością.
Każda barwa wpływa inaczej na nasz nastrój psychiczny, na wrażenie ciepła i odległości, a także na nasz nastrój. Im większe jest nasycenie barwy, tym silniejszy ma ona wpływ na usposobienie.
Barwa żółta działa rozjaśniająco, ocieplająco, rozweselająco, ułatwia nawiązanie kontaktu. W małych pomieszczeniach przy dużym nasyceniu jest nieznośnie kłująca. Ogólnie działa pobudzająco. Żółty jest kolorem neutralnym i bardzo przybliża.
Czerwień działa pobudzająco, rozgrzewająco, wzmacnia siłę woli. Z pobliskiej ściany zagrażająco i ogólnie drażni. Jest to kolor ciepły, który przybliża.
Barwa niebieska działa uspokajająco, usypiająco, ochładzająco i zaciemnająco. Jest zimna o oddala.
Zieleń także uspokaja, działa otaczająco, pośrednicząco, łagodząco. To kolor zarówno zimny jak i neutralny, w zależności od jego intensywności. Kolor ten oddala.
Kolor pomarańczowy pobudza, jest bardzo ciepły i bardzo przybliża.
Fiolet natomiast wywołuje niepokój i agresję, jest barwą zimną i bardzo przybliża.
Kolorami zimnymi są także : granat, srebrny, szary, czarny ,itp..
Barwy ciemne przygnębiają. Przy kolorach jasnych mamy natomiast wrażenie czystości. Poza tym odbijają one światło.
Symbolika barw
Kolor to także symbol. Na przestrzeni wieków, każda kultura przypisywała jakiemuś kolorowi symboliczne znaczenie.
Egipcjanie szczególną uwagę przywiązywali do kolorów słońca. Dzięki odkryciom archeologicznym można było odczytać mistyczne znaczenia przypisywane barwom przez starożytnych - przedstawiały one narodziny, życie i śmierć, dzień i noc, wodę i inne.
Ilość ich odcieni jest ograniczona. Jednak preferowano je dla oznaczenia samego człowieka, jego stosunku do bogów, duszy, ciała, ziemi i działania.
Starożytny papirus egipski przekazuje nawet opis kuracji, w której poważną rolę odgrywała czerwień.
W Chinach złoty kolor był przypisany tylko cesarzowi, a żółty ogólnie oznaczał energię i władzę.
Rzymianie uwielbiali czerwień, gdyż kochali rozkosz i satysfakcję fizyczną jaką daj ten kolor.
Grecy zdobili swoje szaty i dzieła ciemną zielenią i kolorem pawioniebieskim, gdyż żyli oni nad morzem i kolory wodnych głębin miały duży wpływ na ich życie.
Władcy Chin pożądali przepychu, ponieważ złoto wyraża potęgę.
Czerwień. Generalnie barwa czerwona uważana była za najbardziej pozytywną, najkreatywniejszą i najbardziej życiodajną. Miała jednak również negatywne aspekty. W mitologii celtyckiej czerwień oznacza nieszczęście, w symbolice chrześcijańskiej prócz władzy również okrucieństwo, męczeństwo, chciwość, żądzę i pożądanie.
Czerń. Kojarzona jest z ciemnością, śmiercią i wszelkimi czynnikami negatywnymi Matki Ziemi, ale również z Czasem. W hinduizmie czerń reprezentuje boginię Kali, czas oraz czarne dziewice. W chrześcijańskiej tradycji kolor czarny kojarzony jest z piekłem, ze śmiercią oraz spirytualną ciemnością, nieświadomością. Hebrajska tradycja kabalistyczna przyporządkowuje czerni tradycję, łaskę oraz zrozumienie. Jednak generalnie kolor czarny oznacza aspekt negatywny, rzeczy ciemne i budzące postrach.
Biel. Kolor biały reprezentuje dokładne przeciwieństwo czarnego czyli niewinność, czystość i jedność i generalnie traktowany jest jako kolor święty.
Chińczycy i Rzymianie traktowali biel jako kolor żałobny, w magii dający połączenie ze spirytualnymi autorytetami. Dla buddystów biel jest symbolem dotarcia do własnej jaźni. Egipcjanie bardzo często nosili białe szaty, uważając, że kolor ten utożsamia z kolorem srebrnym - obie barwy przyporządkowane są Księżycowi, symbolizując jednocześnie żeńską i nieświadomą część bytu.
Żółć. Heraldyka, jak i symbolika stawia znak równości pomiędzy kolorem żółtym i złotym. Barwy te we wszystkich kulturach symbolizują słońce, boską władzę, nieśmiertelność i oświecenie. W hinduizmie kolor żółty oznacza życie, prawdę, światło i nieśmiertelność. Dla buddystów żółty jest kolorem pokory, wyzbycia się pragnień i zmartwychwstania. Ogólnie barwa ta utożsamiana jest ze słońcem, światłem i życiem. Jednak podobnie jak i innym kolorom, przyporządkowano jej również aspekty negatywne : z kolorem żółtym łączona jest też zawiść, zazdrość, oszustwo, nieprawość, fałszerstwo.
Niebieski. Kolor niebieski łączony jest prawie zawsze z wodą i powietrzem. Większość kultur kojarzy go z prawdą , poznaniem, mądrością, lojalnością, stałością, płodnością, czystością i niewinnością. Niebieski jest kolorem wielkiej głębi, pierwiastka żeńskiego i Wielkiej Matki. Buddyści kojarzą ten kolor z nieskończonością i nieskończonym, wiecznym pokojem, w celtyckiej mitologii był to kolor pieśniarzy i poetów, a hindusi kojarzą go z wojną i płodnością. Żydowscy kabaliści niebieski kojarzą z kolorem łaski. Wydaje się, że każda kultura poważa kolor niebieski, mimo że niekiedy sprawia on wrażenie zimna i dystansu.
Zieleń. Wszystkie kultury łączą zieleń z naturą. Buddyści utożsamiają z tym kolorem wszystko, co łączy się z życiem, podczas gdy tradycja chrześcijańska kojarzy z tym kolorem nieśmiertelność, nadzieję i rozwój Ducha Świętego w człowieku, jak również triumf nad śmiercią i coroczne przebudzenie się wiosny po zimie. Zielony jest kolorem transformacji, dalszego rozwijania się, życia i śmierci, nadmiaru z jednej strony i niedojrzałości lub rozpadu z drugiej. Zieleni przypisuje się łagodzące, uspokajające i harmonizujące właściwości. W kabale zieleń oznacza zwycięstwo. Zieleń jest również świętą barwą Islamu.
Brąz. Jako kolor utożsamiany z ziemią, stosowany był często już we wczesnych kulturach. Barwie tej nigdy nie przypisywano żadnych boskich cech czy przymiotów. W niektórych tradycjach kojarzony z zagładą tego świata (skandynawski Ragnarok - dzień ostatecznej walki pomiędzy bogami dobra i zła, w której giną wszyscy pociągając za sobą Ziemię i Niebiosa) oraz odrzucenie własnej osobowości.
Fiolet. W wielu kulturach, zwłaszcza u Azteków i Inków, oznacza królewskość i suwerenność, podczas gdy w kulturze rzymskiej łączony z Jowiszem, a pośrednio również z religijnym oddaniem i pokorą. Ogólnie łączy się go z wartościami mistyczno - spirytualnymi i w związku z tym był dawniej zarezerwowany dla nielicznego grona uprzywilejowanych.
Historyczne tajemnice koloru wypełniłyby w wypadku każdej cywilizacji całą więcej ponieważ barwa jest jedną z najbardziej intrygujących zagadek dawnych czasów. Historia koloru to opowieść o ludzkości.
Barwa jako nośnik informacji
Kolory wysyłają sygnały, porozumiewają się i maja swoją wymowę.
Barwa jest także nośnikiem informacji.
Kolor czerwony postrzegany jest pozytywnie. Podwyższa on ciśnienie krwi, przyspiesza akcję serca i oddychania.
Błękit natomiast obniża aktywność ciała i stymuluje akcję mózgu.
Niebieski to barwa informacyjna, która daje odczucie orzeźwienia, a także zmniejszenia ciężaru.
Żółty to kolor ostrzegający, oznaczający niebezpieczeństwo dynamiczne, a jednocześnie zachęca do działania. Wszelkie reklamowe dodatki mają żółte zabarwienie. Kolor ten bowiem nawiązuje kontakt wzrokowy i ma za zadanie promować dany towar.
Kolor zielony oznacza wyjście bezpieczeństwa. Daje efekt uspokajający i wyciszający. Może nawet zmniejszać wysiłek wzroku, zwłaszcza jeśli mamy do czynienia z jej bladym odcieniem stosowanym w salach operacyjnych i szczególnie częstym w szpitalach.
Kolor biały jest barwą porządkową, ma działanie nużące. Oznacza niewinność, a w Indiach - śmierć.
Popularne sieci barów fast-food posługują się kolorami o wysokiej energii, takimi jak czerwony i pomarańczowy, przy wystroju wnętrz.
Pomarańcz zwiększa apetyt oraz czyni człowieka niecierpliwym i niestrudzonym. Konsument wybiega po zjedzeniu czegokolwiek pełen energii i chęci działania.
Mężczyźni zawsze zwracają szczególną uwagę na kobiety w czerwieni, ponieważ ten właśnie kolor jest najmocniejszy i najdłuższy w spektrum barw widzialnych i wywiera największy wpływ na siatkówkę, a także wzbudza emocje.
Barwne ukształtowanie pomieszczeń mieszkalnych i miejscu pracy
Barwy mają wpływ na wiele aspektów naszego życia, w tym na nasze zachowanie, samopoczucie, wydajność oraz jakość pracy.
Kolorystyka w miejscu pracy, mieszkań i w miejscach użyteczności publicznej ma ogromne znaczenie. Barwy wprowadzają w pomieszczeniu
nastrój :
przytulny lub nieprzytulny
ciepły lub chłodny
spokojny lub niespokojny
jasny lub mroczny
pogodny lub przygnębiający.
Odpowiedni dobór barw daje pożądany nastrój w pomieszczeniu.
Sienie i korytarze powinny być zachęcające, barwnie podkreślone, wesołe, pobudzające.
Pomieszczenia biurowe należy kształtować rzeczowo i pobudzająco umysł.
Izby szkolne wymagają zastosowania barw, które podnoszą koncentrację, przeciwdziałają zmęczeniu, pobudzają umysł, dają spokój.
W pomieszczeniach fabrycznych barwy powinny rozjaśniać pole widzenia, organizować miejsce pracy. Powinny one ostrzegać, wyjaśniać, pouczać, popierać rytm pracy, łagodzić zapachy, szmery.
W salach dla chorych barwy powinny uspokajać, przyspieszać proces leczenia, tworzyć higieniczno-estetyczne tło.
W komunikacji barwy mają ostrzegać, nakazywać, wskazywać, prowadzić i zapewniać bezpieczeństwo.
Nastrój nadaje pomieszczeniu jedna barwa. Zawsze osiąga ona największy efekt poprzez zastosowanie barwy dopełniającej.
Duża liczba barw w niedobrych układzie wywołuje niepokój. Jednobarwność powoduje monotonność, działa niezdecydowanie i nużąco. Jedna tylko barwa osłabia się sama, szarzeje. Sama biel jest bez wyrazu. Czerń pozwala ciepłym barwom silnej zapłonąć i nadaje nawet zimnym barwom łagodny blask.
Barwa szara tłumi i pośredniczy między barwami żywymi. Barwa brunatna wywołuje skojarzenia z drewnem, tym przyjemnym materiałem, który umożliwia tak przytulne ciepłe oddziaływanie naszych wnętrz.
Barwa aktywniejsza upiększa bierniejszą, na przykład : czerwona - niebieską, pomarańczowa - zieloną, żółta - fioletową.
Podłoga jest płaszczyzną ustawną dla mebli. Jej barwa musi wyglądać mocno i pewnie, zachęcając do chodzenia. Barwa brunatna jest optycznie ciężka i mocna. Czerwień jest usprawiedliwiona na małych powierzchniach ozdobnych podłogi, w dywanie lub we wzorach pokryć plastykowych, ale nie jako powierzchnia zasadnicza. Barwa żółtobrunatna wygląda luźno, podnosi i nadaje nam lekki krok.
Należy zadbać o to, aby w pomieszczeniach pracy barwy były dostosowane do biologicznych cech człowieka. Preferencja barw jest sprawą indywidualną, związaną z osobowością osoby, wynikającą z doświadczenia i wpływów kulturowych.
Przyzwyczajenie do żółtego masła jest tak silnie, że margarynę barwi się na żółto. W strojach kobiecych występują barwy z połyskiem, fasady domów malowane są farbami matowymi. Początkowo wszystkie samochody malowane były na czarno, dopiero po pewnym czasie producenci zaczęli współzawodniczyć w olśniewaniu nabywców żywymi kolorami.
O charakterze skojarzeń z konkretnymi barwami i ich swoistym wpływie na psychikę człowieka należy pamiętać przy projektowaniu wystroju wnętrz i kreowaniu własnej osobowości.
Kolory zimne, takie jak przydymiony róż, beżowoszary, różne odcienie zieleni, niebieskiego i szarości sprzyjają pracy koncepcyjnej, działają uspakajająco i łagodząco, poprawiają koncentracje uwagi, zmniejszają napięcie nerwowe, wzmagają cierpliwość, podtrzymują aktywność. Stosowane powinny być w ruchliwych biurach, a nawet w domach. Są to kolory wywołujące szacunek, wzmacniające autorytet, wskazujące na prestiż i wysoką pozycję, budzące uczucie podziwu oraz dystansu. Interesanci lub pracownicy nie czują się swobodnie w takim otoczeniu, nie będą więc przedłużać wizyty ponad miarę.
Kolor szary w całej gamie odcieni wpływa stymulująco na komórki mózgowe. Został uznany za najbardziej odpowiedni w biurach, laboratoriach i pomieszczeniach, w których wymagane jest skupienie oraz prace twórcza. IBM - firma komputerowa - wykorzystuje szarość w wystroju wnętrz swoich biur i pracowni, a także w produkcji wyrobów.
W pracy człowiek potrzebuje kolorów, które pomogą mu utrzymać produktywność i zapewnić mu dobre samopoczucie. Będzie chciał by roztoczyły one wokół niego pozytywny wizerunek.
Kolory ciepłe, takie jak jasna zieleń, brąz, beżowy i kremowy, działają pobudzająco, ożywiają, pogodnie nastrajają, zachęcają do działania, wzbudzają aktywność i wzmacniają siłę woli. Podkreślają przyjazny charakter wnętrza i osoby. Sprawiają, że czujemy się w takim miejscu swobodnie, a osoba ubrana w ciepłe kolory budzi zaufanie.
Ciepłe kolory polecane są do wystroju pomieszczeń związanych z długotrwałym oczekiwaniem, np.: poczekalni u lekarz, prawników itp.
Barwy czerwona i pomarańczowa, żółta rozpraszają nudę i monotonię pracy, są to kolory przekazujące energię, wesołe i żywe. Należy jednak pamiętać o zachowaniu umiaru, nadmiar tych kolorów w pomieszczeniu może rozpraszać uwagę, a nawet irytować.
Kolorem można sterować dobór klienteli. Zakładając elegancki sklep czy ekskluzywną restaurację dla osób o wyrafinowanym guście, warto użyć kolorów, takich jak szary, bordo, ciemna zieleń. Natomiast kolor żółty, czerwony, brązowy przyciągnie średnio zamożnych. Są to kolory bardzo popularne, pozytywnie odbierane, kojarzące się ze słońcem, ciepłem i wygodą (żółty), kolor czerwony dodatkowo ekscytuje, brązowy kojarzy się z przyrodą.
W badaniach zostało potwierdzone, że przebywając w otoczeniu koloru czerwonego, ludzie mają lepszy apetyt, jedzą więcej i dłużej, są także gotowi wydać więcej pieniędzy na jedzenie. Dlatego też przez długi czas w wystroju wnętrz popularnych restauracji i barów dominowała czerwień. McDonald's zarówno w swoim znaku firmowym, dekoracji, jak i ubiorach pracowników wykorzystuje te trzy kolory.
Oczywiście nie zawsze mamy wpływ na umeblowanie miejsca pracy, możemy jednak uatrakcyjnić je przez dodanie różnych elementów kolorystycznych w formie drobiazgów na naszym biurku, wazonów, zieleni, obrazów itp.
Bibliografia
„Tajemnice kolorów” Dorothee L. Mella, Warszawa 1992
„Kolorowa terapia” Christa Muths, Warszawa 1994
„Gazeta Wyborcza” z dn. 7.I.1998, art. „Apetyt na czerwień” Ewa Górska
0
16