>> Podejście psychoanalityczne S. Freuda <<

psychologia rozwojowa i osobowości

Psychoanaliza to zarówno teoria osobowości jak i kliniczna szkoła interpretacji zaburzeń,

metoda leczenia ale tez metoda badania.

Psychoanaliza jako teoria wyrosła z praktyki klinicznej jako forma powstawania diagnozy

i leczenia zaburzeń psychicznych. Jest ona także specyficzną koncepcją metodologiczną

i filozoficzną dotyczącą natury człowieka. Jest to pełna koncepcja osobowości dotycząca budowy, funkcjonowania i rozwoju aparatu psychicznego człowieka.

Psychoanaliza odkrywa i bada pragnienia i fantazje, nieświadome motywacje,

konflikty wewnętrzne, znaczenie objawów, dąży do modyfikacji systemu mechanizmów obronnych oraz integracji różnych części naszej psychiki.

Na kanon psychoanalizy klasycznej składa się strukturalny model osobowości stworzony przez Zygmunta Freuda. Jest on twórcą psychoanalizy, metody poznania i leczenia człowieka, teorii psychopatologii i teorii pozwalającej wyjaśniać różne zjawiska społeczne i kulturowe

Przed powstaniem psychoanalizy w psychiatrii dominowało podejście oparte na różnych formach perswazji, sugestii, wpływu autorytetu oraz hipnoza, którą zresztą sam Freud praktykował na początku swojej pracy. Możemy powiedzieć, że narzędzia te służyć miały tłumieniu tego,

co przynosi ból psychiczny. Przyczyniały się do zduszenia i odseparowania od pacjenta tego,

co „złe”.

Psychoanaliza Freuda oparta była na teorii, która mówi m. in. o istnieniu nieświadomych sił kierujących naszym życiem - popędu życia i popędu śmierci. Siły te wchodzą w konflikt z kulturą, skutkiem czego powstają obrony przeciwko popędom.

Autor ujmuje osobowość jako wytwór współdziałania aparatu psychicznego składającego się trzech głównych komponent: id, ego i superego. Id odpowiada potrzebom podstawowym, popędowym, często o charakterze instynktownym skrytym pod osłoną nieświadomości.

Superego odzwierciedla reguły, wartości i normy przyjęte w otoczeniu. Ego natomiast pełni funkcję przystosowawczą. Jego rola polega na godzeniu wymogów otoczenia z popędami

i impulsywnymi tendencjami do reagowania .

Na teorię Freuda składają się następujące główne założenia:

• siłą napędową każdego działania jest energia popędowa libidinalna lub agresywna,

• istnieją określone typy osobowości przyporządkowane fiksacji w określonych stadiach psychoseksualnego rozwoju,

• w trakcie rozwoju ma miejsce kompleks Edypa, który wywiera znaczny wpływ na późniejsze zachowanie,

• większość zachowań jest uwarunkowana konfliktem intrapsychicznym,

a zwłaszcza obroną ego, której wskaźnikiem jest mechanizm obronny, zwany wyparciem

Freud wyjaśniał zachowanie człowieka w kategoriach deterministycznych, gdzie działanie stanowiło próbę zaspokojenia popędów, a szczególnie popędu płciowego, czyli libido.

Popęd definiuje jako wrodzona reprezentację psychiczną wewnętrznego źródła pobudzenia.

Popędy uważa się więc za napędowe czynniki osobowości.

Freud zwrócił szczególna uwagę na znaczenie okresu wczesnego dzieciństwa.

Jego zdaniem już niemowlę, a potem małe dziecko wykorzystuje swoje możliwości motoryczne

i sensoryczne do zaspokojenia popędu seksualnego.

Swą teorie seksualizmu udowodnił m.in. badając przypadek małego chłopca -Hansa,

który obawiał się, że zostanie pogryziony przez konia jak wyjdzie na ulice.

Dzięki notatkom ojca chłopca Freud potrafił wykazać, że ta fobia była przejawem kompleksów seksualnych: kompleksu Edypa i kompleksu kastracyjnego.

Podkreślenie roli nieświadomości jako ważniejszej determinanty większości zachowań ludzkich opiera się na przekonaniu, iż każde działanie człowieka to nieświadomy wysiłek zmierzający do kontrolowania wewnętrznego popędu płciowego, łaknienia i agresji.

Powstanie dojrzałej osobowości człowieka wymaga przejścia kolejno przez pięć faz rozwoju osobowego (oralną, analną, falliczną, okres utajenia i genitalną), z których każda jest określona przez obiekt przynoszący zaspokojenie libido. Fiksacja na jednej z tych faz bądź regresja do którejś z nich prowadzi do nerwicy określonej przez konkretny typ osobowości.

W przeciwieństwie do psychologii humanistycznej psychoanaliza traktuje człowieka jako chorego, który wymaga pomocy. To lekarz narzuca i kontroluje leczenie. Człowiek

z natury jest zły, targany jest przez wewnętrzne, nieświadome siły, które z trudem może kontrolować. Jest zmuszony do działania w celu redukcji napięcia, zaspokojenia podstawowych popędów. Psychoanaliza kreśli portret człowieka jako jednostki niedojrzałej, słabej, potrzebującej opieki, w której dominują siły wewnętrzne, których nie kontroluje.

Psychoanaliza jako metoda leczenia zaburzeń psychicznych, opiera się na badaniu psychiki poprzez analizę wolnych skojarzeń, fantazji, marzeń sennych, myśli, uczuć i zachowań. Jedna z pacjentek Freuda nazwała ją „mówionym leczeniem”. Osoba analizowana ma zwykle przez jakiś czas niechętny stosunek do wyników tej eksploracji, która odsłania różne nieświadome motywy i zadaje psychice bolesny cios.

Teoria ta jako pierwsza bada psychikę jednostki, tworząc koncepcję frustracji i jej następstw oraz lęków. Podkreśla ona rolę mechanizmów obronnych (wyparcie, projekcja, fiksacja, regresja), jakimi dysponuje „ego”, mających na celu redukcję lęku neurotycznego (obawa przed ujawnieniem się popędów i prawdziwych impulsów) i lęku moralnego (obawa przed własnym sumieniem).

Żadna inna teoria nie została podana tak wnikliwej krytyce jak psychoanaliza.

Zarzuty opierały się min. na tym, że Freud badał tylko Europejczyków, a w związku z tym stosował nadmierną generalizację. Posługiwał się też metodami badawczymi wątpliwej rzetelności (np. analiza snów pacjentów, wolne skojarzenia), co czyni teorię niefalsyfikowalną. Freud przecenił rolę nieświadomości i irracjonalnych mechanizmów,

a także czynników motywacyjno- emocjonalnych (popędy, potrzeby, uczucia), jednocześnie nie doceniając wpływu procesów poznawczych (np. spostrzeganie, pamięć) na strukturę

i kierunek reakcji człowieka. Przeceniał też rolę popędu seksualnego, zbyt małą rolę przypisując motywacji świadomej. Ponadto w teorii dominuje nadmierny biologizm,

bez uwzględnienia faktu, że cały szereg zachowań jest różny w różnych kulturach.

Bibliografia:

• Drat-Ruszczak K., Teorie osobowości - podejście psychodynamiczne i humanistyczne,

[w:] Psychologia. Podręcznik akademicki [red.] J. Strelau, Gdańsk 2000, t. 2, s. 601-605

• Hall C. S., Lindzey G., Teorie osobowości, Warszawa 1994, s.42-49, 65,

• Przetacznik-Gierowska M., Tyszkowa M., Psychologia rozwoju człowieka,

Warszawa 2000, t.1, s.193-194

• Reykowski J., Kochańska G., Szkice z teorii osobowości, Warszawa 1976, s.17-23

• „W stronę nieznanego” - o podejściu psychoanalitycznym: http://ptpp.pl/c4.html 12.03.2008

---