Europejskie kultury: grecka, celtyjska, rzymska, chrześcijańska - sieci powiązań cywilizacyjnych.
Grecja
Zasiedlona już w paleolicie. W okresie neolitu tj. ok. 3000 p.n.e. opanowana przez przybyszów z Azji Mniejszej. Ok. 2000 r. pojawili się przybysze indoeuropejscy, którzy wchłonęli ludność miejscową. Byli to najpierw Jonowie, a w 1700 r. Achajowie, którzy po okresie wpływów kultury kreteńskiej (przejęli język Kreteńczyków, uczyli się rzemiosła i sztuki żeglarskiej) stali się twórcami własnej kultury, zw. Mykeńską. Ich władcy w XIV-XII w. p.n.e. organizowali scentralizowany system państwa (Peloponez, wsch. Grecja, wyspy M. Egejskiego łącznie z Kretą i pd. Wybrzeżami Azji Mniejszej). Na czele państwa mykeńskiego stał król. Rozbudowany był aparat administracyjny centralny i terenowy. Państwo miało charakter wojenny.: posługiwali się rydwanami konnymi. Społeczeństwo zróżnicowane pod względem klasowym i zawodowym (rolnictwo, rzemiosło, handel, m.in. z Egiptem i Syrią). Istniało też zapewne niewolnictwo, tzw. typu pałacowego.
Najazd plemienia Dorów ok. 1200-1100 p.n.e., którzy reprezentowali kulturę na niższym poziomie rozwoju doprowadzili do upadku kultury mykeńskiej. Zniszczył jej główne ośrodki kultury mykeńskiej i spowodował ruch ludności w całej Grecji. Później przystąpili do rywalizacji, w XV w. wygrali ją przybysze. Ustalił się nowy polityczny jej podział. Okres archaiczny (1100-700) charakteryzuje się m.in. rozbicie Grecji na wiele drobnych państewek, przejście od monarchii plemiennej do rządów arystokacji, której podporządkowany był lud (demos) nie mających praw politycznych. Wytworzenie się podziału pracy i przejście od chowu bydła do intensywnej uprawy roli.
We wsch. Grecji i na wybrzeżach Azji Mniejszej powstały miasta państwa (Polis), m.in. Abdera, Aleksandia, Argos, Ateny, Bizancjum, Cherona, Delfy, Delos, Efez, Milet, Sparta). Greckie polis to suwerenna wspólnota obywateli, którzy sami rządzili nie tworząc struktur państwowych. Podstawowe decyzje podejmowane były przez Zgromadzenie wszystkich mężczyzn wchodzących w skład wspólnoty. Wspólnota powoływała i odwoływała urzędników na czas określony, po czym ich zmieniała.
Najważniejszą instytucją polis było Zgromadzenie obywateli Istotną rolę odgrywała Rada, składająca się z ograniczonej liczby członków. Jej celem było formułowanie wniosków lub opinii do Zgromadzenie obywateli. Brak struktur władz odrębnych od społeczeństwa sprzyjał formowaniu się silnego poczucia odpowiedzialności za to co działo się we wspólnocie. Wspólnota była grupą zamkniętą, wchodzono do niej tylko przez urodzenie, przyjmowanie do niej ludzi z zewnątrz było bardzo rzadkie. Cudzoziemcy mogli mieszkać w mieście, ale nie byli obywatelami. Kobiety nie brały udziału w życiu polis. Wspólnota obywateli była także wspólnotą z religijnego punktu widzenia. Jako całość czciła określonych bogów, organizowała święta
Pismo - W końcu ósmego wieku Grecy zaadoptowali i zmodyfikowali alfabet fenicki. Rozwinięcie różnych form twórczości.
Wzrost liczby ludności, ubóstwo ziemi, rodząca się walka klasowa spowodowały tzw. wielką kolonizację (VII-VI w). +Wielka Kolonizacja
Przyczyny
Przeludnienie spowodowało brak ziemi, arystokracja posiadała większość ziemi, w wyniku czego zaczęły wybuchać konflikty.
Wybuch walk wewnętrznych w Azji Mniejszej
Kolonizacja miała zmniejszyć konflikty
W zachodniej części Morza Śródziemnego była zasiedlona przez Fenicjan, dlatego też Grecy nie zdołali założyć tam kolonii, a na Sycylii rozpoczęto konkurować z Kartagińczykami
W konsekwencji rozwinęło się rzemiosło (niewolnicy w warsztatach) i handel morski. Powstała nowa warstwa posiadaczy. W niej znajdowali oparcie tyrani (VI w.) W zetknięciu z ludami obcymi grecy uświadomili sobie wspólnotę językową i kulturalna .
Zaczęła rozwijać się kultura, filozofia i sztuka.
W VII w. dorycka Sparta dysponująca pierwszą i jedyną wówczas stała armią, uzależniła od siebie znaczną część Peloponezu i zorganizowała związek Peloponeski. W ciągu VI w. doszły do znaczenia jońskie Ateny, które w drodze szeregu reform stworzyły warunku do rozwoju demokracji. Narzucenie tyranii podbitym przez Persję miasto greckim w Azji Mniejszej wywołało powstanie zw. Jońskim (500-494), które stało się powodem wojen perskich, zakończonych klęską Persów (479). Celem dalszej wali z wrogiem powstał pod przewodnictwem Aten tzw. Związek Morski. Same Ateny stały się potęgą polityczną i wspaniałym ośrodkiem kultury (tzw. „złoty wiek” Peryklesa). Próba przekształcenia związku morskiego w państwo ateńskie i antyateńska działalność wygnańców ateńskich uchodzących do Sparty doprowadziły do wybuchu wojny peloponeskiej, klęski Aten i rozbicia Związku Morskiego Hegemonię nad Grecją objęła Sparta. Która wkrótce popadła w konflikt z miastami greckimi. Pod przewodnictwem Teb wystąpiły przeciwko Sparcie inne miasta greckie, wywołując wojnę koryncką (394/394-387). Pod naciskiem Persji doszło do tzw. pokoju Antalkidasa (387/386), przyznającego hegemonię Sparcie. Klęską w 371 r. Sparta utraciła hegemonie na rzecz Teb, utrzymaną przez nie do 362 r. Na rzecz przewagi Macedonii, która wykorzystała rozbicie wśród państw greckich. Macedonia była królestwem najwyższym na Pówyspie Bałkańskim; posiadali doskonała armię, która stale wykorzystywano w konfliktach z plemionami iliryjskimi i trackimi. Dzięki niej doszło do podporządkowania przez Macedonię większości miast państw.
Jej władca Filip II zamierzał poprzez wojnę z Persją rozwiązać problemy gospodarcze Grecji. Wspomniane plany zrealizował Aleksander zw. Wielkim lub Macedońskim. Jego podboje dały początek hellenizmowi.
Cechą charakterystyczną `Hellenizmu” był system religii przez nas zw. mitologii. Był to zbiór wierzeń ludów indoeuropejskich; każde państewko miało swoje bóstwo główne - przeważnie Zeusa, a obok niego szereg bóstw niższego rzędu, wokół których powstawały mity. (Stąd mitologia grecka). Wyobrażenia życia bóstw prowadziły do rozwoju literatury (np. Iliada i Odyseja Homera) , teatru, rzeźby.
Bogata sztuka
Wychowanie:
W starożytnej Grecji wytworzyły się zasadnicze dwa typy wychowania dzieci wolnych obywateli: spartański i ateński.
W Sparcie - wychowanie znajdowało się prawie wyłącznie w rękach państwa i miało surowy charakter fizyczno-wojskowy; dzieckiem do 7 lat zajmowała się rodzina, następnie do 18 roku zycia dzieci obojga płci przebywały w instytucjach państwowych typu koszarowego, uprawiając ćwiczenia fizyczne i wojskowe. Chłopcy do 20 roku zycia przygotowywali się do służby wojskowej trwającej od 20 do 30 roku życia. Celem tego systemu było wychowanie ludzi silnych fizycznie i zdyscyplinowanych. Wychowankom wpajano pogardę dla niewolników.
W Atenach - ideałem wychowania był człowiek wszechstronnie wykształcony czyli posiadający wiedzę i umiejętności w dziedzinach fizycznych i w zakresie tzw. muz, czyli umysłowe, moralne i estetyczne. Kształcenie w tym kierunku obejmowało chłopców od 7 lat. Przez 7 lat spotykali się z prywatnymi nauczycielami Następnie 15-16 letni chłopcy wstępowali do palestry czyli prywatnego zakładu, gdzie zdobywali umiejętności fizyczne. Kształcenie umysłowe kontynuowali w tzw. gimnazjonach, które w okresie hellenistycznym były zasadniczym typem szkolnictwa średniego. Uwieńczeniem systemu było 2 letnie przysposobienie wojskowe i obywatelskie w efebach państwowych. Dziewczęta wszystkich warstw otrzymywała wykształcenie domowe.
Wykształcenie typu ateńskiego zdominowało system wychowawczy na Peloponezie. W Atenach powstały zalążki europejskiego teorii pedagogicznych (Platon, Arystoteles), których zaczątkiem były szkoły filozoficzne, a głównie Akademia Platońska.
Zamkniecie Akademii Platońskiej 529 kończy okres greckiej literatury starożytnej.
Opis toczonych walk polis stał się kanwą dla powstania epopei przypisywanych Homerowi - „Illiada” i „Odyseja”. W pierwszym rzędzie rozwinęły się poetyckie formy (ekspresji) wypowiedzi literackiej tj. np. epos, elegia, epopea, treny, poemat, a także takie które znamy współcześnie, np. dramat, tragedia, komedia, bajka. Rozwijała się filozofia, nauki przyrodnicze, historiografia, retoryka, logika.
Ustrój
W ciągu VIII w. p..n.e. w wielu miastach greckich władzę przejęły rody najbogatszych mieszkańców. Ich przedstawiciele byli poczatkowo urzędnikami królewskimi, z czasem usamoddzielnili się podporządkowując sobie króla. Nowi władcy, których potega opierała się na wielkich majątkach ziemskich, przypisywali sobie pochodzenie od bogów lub herosów. Nazywali siebie najlepszymi (aristol), dlatego później ich rzady określano jako rządy arystokracji.Poszczególne rody rywalizowały ze soba, prowadząc często okrutne wojny. Role zgromadzenia wszystkich wolnych obywateli - ograniczono.
W Atenach w VII w p.n.e. niepodzielnie rządziła arystokracja. Zgromadzenie ludowe wybierano co prawda wyższych urzędników - archontów, ale musieli oni wywodzić się z arystokracji. Archoci po zakończeniu urzędowania trwającego rok, wchodzili do areopagu czyli rady która kontrolowała urzędników, strzegł ustroju, praw, nakładał kary, od których nie było odwołania.
W Sparcie główną władzę w państwie pełniło 5 eforów wybieranych co roku przez zgromadzenie ludowe, w którym mogli uczestniczyć wszyscy obywatele Sparty. Zgromadzenie wybierało członków geruzji, Spartan liczących powyżej 60-lat, dożywotnio . Do rady należeli 2 królowie, którym pozostawiono do wypełnienia obowiązki religijne. Zdobycze terytorialne np. Messanie, dzielono po równo między Spartan, a Messeńczyków pozbawiono wszelkich praw i zmuszono do niewolnictwa. Zajęcia niegodne wojowników (, m.in. handel i rzemiosło) wykonywali mieszkańcy wolni nie mający praw obywatelskich.
Po śmierci Aleksandra o losie Grecji zadecydował Rzym w macedońskich wojnach. Grecja podbita w 146 r. stała się rzymską prowincją Achają. Politycznie bez znaczenia, pod względem kulturalnym górowała nad Rzymem. Za jego pośrednictwem spadek kultury greckiej przejęły państwa zachodnioeuropejskie. Z politycznym upadkiem cesarstwa zachodnioeuropejskiego (476 n.e.) spadek ten przejęło cesarstwo bizantyjskie. Przejęło przewodnictwo kulturalne w Europie w okresie średniowiecza
Współcześnie za wkład kultury greckiej do kultury europejskiej uznaje się:
Krytycyzm, ujęty w strukturę gramatyki i filozofii
Dążenie do poznania prawdy o otaczającej rzeczywistości
Dążenie do doskonałości zawierające się w duchu wolności intelektualnej (grecka demokracja), umiłowanie piękna, a zwłaszcza sztuki.
Skutki wielkiej kolonizacji
Rozwój nauk w miastach Jonii w wyniku wpływu nauk Wschodu
Myśliciele-fizyzcy jońscy chcieli wyjaśnić powstanie świata na podstawie rozumowania, zajęli się po raz pierwszy badaniem istoty zjawiska, co jest jedną z podstaw nauki, zostali nazwani filozofami.
Filozofowie jońscy chcieli wyjaśnić budowę świata na podstawie jednego pierwiasta.
Tales z Miletu ok 600 r. - uważał, że świat jest zbudowany z wody.
Anaksymander z Miletu - uważał, że świat jest zbudowany z nieokreślonego i nieskoczonego apeiron, w świecie dokonuje się ciągła wymiana przeciwnych stanów, ciepła i zimna, wilgoci i suszy, z wilgoci miały powstać istoty żyjące.
Anaksymenses - twierdził, że świat zbudowany jest z powietrza o różnym stopniu zagęszczenia.
Heraklit z Efezu - zajmował się analizowaniem duszy, uważał że poznanie świata możliwe jest jedynie przez poznanie duszy, zajmował się rówież budową świata, uwążał, że świat jest zbudowany z ognia. że jest zmienny - wyszstko płynie - panta rei.
Pitagoras z Samos VI w. p.n.e
Założył szkołę-bractwo w Krotonie w południowej Italii
Uważał że dusze przechodzą metempsychoze - wędrówkę dusz w wyniku czego coraz bardziej się udoskonalają.
Zajmował się matematyką - twierdzenie Pitagorasa
Twierdził, że Ziemia, Słońce, Księżyc są kuliste, a Ziemia i inne ciała niebieskie krążą dokoła ogniska centralnego, efektem tego jest muzyka tzw. harmonia sfer, pogląd, że Ziemia jest centrum wszechświata utrzymał się do czasów Kopernika, jego poglądy wpłynęły na wytworzenie się symetrii i harmonii w greckiej kulturze.
Ksenofanes z Miletu VI/V w. p.n.e
Przeciwnik arystokratycznego wychowania, zwracał uwage na fizyczny rozwój człowieka, wyższość mądrości
Uważał, że świat jest wieczny i niezmienny.
Poglądy Ksenofanesa rozwijali Parmenides i Zenon z Elei - południowa Italia - szkoła Eleatów. uważali, że nie ma zmian ruchu w przyrodzie.
Rozpoczęcie badań historycznych - historein - śledzić, zbadane opowiedzieć
Hekajstos z Miletu VI/V w. p.n.e - uznał wiele mitów za baśnie, sporządił mapę świata
Anaksymander - sporządził mapę wybrzeża Morza Śródziemnego
Rozwój literatury
Wprowadzenie wątków osobistych
Rozwój poezji lirycznej w Jonii w VII- VI w. p.n.e.
Rozwój politycznej liryki
Solon VII-VI w. p.n.e. - zajmował się polityką w Atenach, wierzył w dobro i sprawiedliwość, w swych utworach przedstawiał niezależnie od walczących stron własną mającą być obiektywną i sprawiedliwą ocenę, która ukazywał chęć wprowadzenia własnego pojęcie sprawiedliwości.
Rozwój liryki chóralnej w Sparcie
Budownictwo
Rozwój budwonictwa, zaczęto użycwać kamienia.
Style:
Dorcyki - powstał na Peloponezie ok. 600 r. p.n.e., przyjęty został w na terenie Grecji na Peloponezie, w południowej Italii i Sycylii, charakteryzował się brakiem ozdób, kolumny nie stały na podstawach, podniosłością świątyń.
Joński powstał w koloniach jońskich w Azji Mniejszej, charakteryzował się lekkością, kolumny były bardziej smukłe, stały na podwójnej podstawie, świątynie były bardzo duże, co zostało zaczerpnięte ze wschodu, dla przykłady świątynia Applona w Efezie.
Przeprowadzenie wodociągu do Aten
Rzeźba
Po przejściu od budownictwa glinianego do budownictwa kamiennego, nastąpił w Grecji rozwój rzeźby
Zastąpieni drzewa, marmurem ok. 600 r. p.n.e.
Rozwój szkół rzeźbiarskich w Grecji, wyzwolenie się z wpływów orientalnych - od końca VI również w Atenach.
Opanowanie techniki obróbki marmuru
Opanowanie techniki odlewu pustych posągów z brązu.
Malarstwo i ceramika
Rozwój ceramiki
Przejście od stylu geometrycznego do stylu charakteryzującego się wpływami orientalnymi, malowanie postaci, zwierząt, figur fantastycznych na jasnym tle, w okresie Wielkiej Kolonizacji.
Rozpoczęcie malowanie postaci ludzkich czarną farbą, na jasnym tle głównie w Jonii w VII w.
Gdy Ateny zaczęły wchodzić w okres rozkwity gospodarczego i zaczęły mieć decydujące znaczenie w handlu, po opanowaniu Jonii przez Persów w VI w. zaczęto wytwarzać w Atenach w VI w. po raz pierwszy wazy na których malowano czerwone figury na czarnym tle, styl ten zaczął przeważać w V w. w Grecji.
5
1