Przedsiębiorcy i politycy
Agnelli Giovanni (1866-1945), jeden z założycieli (1899) firmy Fiat i jej prezes od 1920; znakomity organizator przemysłu, jeszcze przed I wojną światową wprowadził masową produkcję samochodów w zakładach w Turynie.
Bismarck Otto (1815-1898), 1862 mianowany pruskim premierem i ministrem spraw zagranicznych, podjął walkę z liberalną większością sejmową; przeprowadził reformę wojskową (m.in. zwiększenie stanu armii do 300 tys.). Dążył do zjednoczenia Niemiec pod hegemonią Prus; W polityce wewnętrznej podjął 1871 walkę z opozycją katolicką (Kulturkampf) oraz socjalistami (ustawy przeciwko socjalistom 1878-90); w celu pozyskania klasy robotniczej przeprowadził (rozpoczęte 1881) reformy społeczne, m.in. skrócenie dnia pracy, 1886 utworzono Komisję Kolonizacyjną. Narastające trudności Niemiec w polityce międzynarodowej i wewnętrznej doprowadziły 1890 do dymisji Bismarcka.
Carnegie Andrew (1835-1919), właściciel wielkich zakładów przemysłu stalowego, zw. królem stali; 1901 wycofał się z działalności gospodarczej i poświęcił działalności filantropijnej oraz społ.-polit.; większą część majątku przeznaczył na fundacje nauk. i społ., m.in. na budowę Carnegie Hall.
Dawes Charles Gates (1865-1951), amerykański polityk i finansista; 1924 autor tzw. planu Dawesa, ustalającego kwoty i terminy spłat niemieckich reparacji wojennych po I wojnie światowej. Zakładał on iż Niemcy muszą otrzymać kerdyty międzynarodowe na rozwój gospodarki, co miało umożliwić spłatę odszkodowań. Pozwoliło to na poważny wzrost potencjału gospodarczego i militarnego kraju. 1925 Pokojowa Nagroda Nobla.
Dodge J. i H., od 1915 założyciele firmy jednej z marek amerykańskich samochodów osobowych i ciężarowych. Przejął ją 1928 koncern Chryslera.
Eiffel Gustave Alexandre (1832-1923), specjalista od konstrukcji żeliwnych i żeliwno-stalowych; mosty (most Aleksandra w Paryżu 1900), wiadukty (kol. koło Garabit 1882), śluzy, konstrukcja posągu Wolności w Nowym Jorku; gł. dzieło — wieża Eiffla; prowadził też badania nad opływem płatów nośnych, śmigieł itp.Swoimi śmiałymi koncepcjami wpłynął znacznie na rozwój architektury współczesnej, zarówno w zakresie nowatorskich efektów przestrzennych jakie daje konstrukcja kratowa, jak również nowej estetyki realizowanej w metalu.
Erhard Ludwig (1897-1977), 1948-49 jako przewodniczący specjalnej komisji, wywarł decydujący wpływ na przeprowadzenie reformy walutowej w zach. strefach okupacyjnych w Niemczech po II wojnie światowej; uważany za „ojca zachodnioniemieckiego cudu gospodarczego” i jednego z twórców społecznej gospodarki rynkowej („dobrobyt dla wszystkich”).
Eastman George (1854-1932), wynalazca, założyciel firmy Kodak (Eastman Kodak Company); pierwszy rozpoczął produkcję: 1884 — błon zwojowych na podłożu papierowym, 1888 — błon zwojowych na celuloidzie (przegrał później proces o prawa patentowe z H. Goodwinem), 1891 — błon fot. do ładowania w świetle dziennym (patent kupiony od S.N. Turnera); wyprodukowany przez Eastmana 1888 prosty aparat fot. Kodak, pierwszy z aparatów na błonę zwojową, rozpowszechnił na wielką skalę fotografię amatorską; dużą część ze swoich ogromnych dochodów Eastman przeznaczył na cele charytatywne, gł. na rozwój nauki.
Gates Bill, właśc. William Henry Gates III (1955-), amer. programista komputerowy, przemysłowiec; założyciel i prezes Microsoft Corporation; współtwórca systemu operacyjnego MS-DOS; autor książki o Internecie i nowych możliwościach przekazu informacji „Droga ku przyszłości”.
Girard Philippe (1775-1845), francuski mechanik i wynalazca; jeden z organizatorów przemysłu włókienniczego w Królestwie Polskim; 1825-44 ekspert rządu Królestwa Polskiego i Banku Polskiego; 1810 wynalazł metodę przędzenia lnu na mokro; 1831 zorganizował przędzalnię w Marymoncie pod Warszawą, a 1833 przeniósł do Rudy Guzowskiej, nazwanej później od jego nazwiska Żyrardowem; zorganizował tam dużą fabrykę wyrobów lnianych; 1844 powrócił do Francji.
Hoover Herbert Clark (1874-1964) polityk amer.; podczas I wojny światowej i po niej organizator i administrator amer. pomocy charytatywnej dla Europy; 1929-33 prezydent USA; W czasie Wielkiego Kryzysu podjął kroki zapobiegawcze (m.in. ograniczył roboty publiczne), ale przeciwstawił się ingerencji państwa w gospodarkę oraz destabilizacji budżetu. Był głównym krytykiem tzw. nowego ładu. 1931 wprowadził roczne moratorium na spłatę długów wojennych przez państwa europejskie; po II wojnie świat. ponownie kierował amer. pomocą żywnościową dla zagranicy.
Kreuger Ivar - szwedzki przemysłowiec. W roku 1925 Sejm Ustawodawczy uchwalił upaństwowienie polskiego przemysłu zapałczanego i utworzenie Polskiego Monopolu Zapałczanego. Wtedy to szwedzki finansista Ivar Kreuger zwany królem zapałczanym wydzierżawił polski przemysł zapałczany. Do tego milionera należało przed wojną 75 % przemysłu zapałczanego.
Krupp Alfred (1812-87), rozbudował zakład, tworząc jeden z największych w świecie koncernów zbrojeniowych. W okresie międzywojennym Krupp był dostawcą broni na skalę światową, poparł przejęcie władzy przez Hitlera; w czasie II wojny światowej zakłady Kruppa były podstawą niemieckiego przemysłu zbrojeniowego, zatrudniały przymusowo ludzi z krajów okupowanych.
Lesseps Ferdinand Marie wicehrabia,(1805-1894), francuski dyplomata, inżynier; 1833 konsul w Kairze; 1848-49 poseł w Madrycie; 1854 uzyskał koncesję na budowę Kanału Sueskiego (otwarty dla żeglugi 1869); 1881 założył towarzystwo budowy Kanału Panamskiego, które 1889 zbankrutowało (tzw. afera panamska).
Malinowski Ernest Adam, (1818-1899), inżynier budowniczy; twórca Ferrccarril Central Trasandinc w Peru — najwyżej położonej linii kolejowej świata, w Limie zasłużył się fortyfikowaniem wybrzeża (zwł. portu Callao); zaprojektował i 1872-76 kierował budową linii kolejowej Callao-La Oroya, sięgającej do wys. 4769 m n.p.m. (najwyżej położona droga kolejowa na świecie).
Michelin André (1853-1931) i Édouard (1859-1940); 1891 zastosowali rozbieralną oponę pneumatyczną z dętką (wynalezioną przez Édouarda — dyrektora zakładów wyrobów gumowych) do kół rowerowych, 1894 — do kół pojazdów konnych, a 1895 — do kół pojazdów samochodowych. Założony przez nich koncen był właścielem m.in. fabryki samochodów Citroen (w latach 1935-1976). Obecnie potentat przemysłu gumowego - jeden z pieciu największych producentów opon na świecie.
Morgan John Pierpont (1837-1913), amer. finansista i przemysłowiec, założyciel banku J.P. Morgan &Co., jednego z najpoważniejszych w Ameryce, finansował fabryki włókiennicze, kopalnie, kontrolował banki, towarzystwa ubezpieczeniowe, linie żeglugowe i in.; znany kolekcjoner dzieł sztuki; jego biblioteka została przekształcona (1924) w fundację.
Morita Aikio (1921-1999) Po zakończeniu II Wojny Światowej, w 1946 roku, Morita wraz ze wspólnikiem Masaru Ibuka założył firmę Tokyo Tsushin Denki, która w 1958 zmieniła nazwę na Sony. Do najbardziej znanych osiągnięć Sony należą: opracowanie kineskopów Trinitron, magnetowidów formatu Betamax, Walkmana, współpraca przy tworzeniu CD, opracowanie standardu video 8 mm i MiniDiscu. Akio Morita był jednym z najbardziej znanych przedstwicieli japońskiego przemysłu.
Philips Gerard - w roku 1891 założył fabrykę oświetleń elektrycznych w holenderskim Eindhoven. Dał początek wielkiemu koncernowi elektrotechnicznemu.
Nixon Richard Milhous (1913-1994), amer. polityk, prawnik; 1969-74 prezydent USA z ramienia Partii Republikańskiej; przy współpracy H. Kissingera zapoczątkował politykę odprężenia w stosunkach z ZSRR (nawiązał rozmowy dotyczące redukcji zbrojeń strategicznych - układ SALT I) i Chinami (zniósł embargo handlowe dotyczące tego kraju); doprowadził do wycofania się USA z wojny wietnamskiej i podpisania (27 I 1973) w Paryżu traktatu pokojowego z Wietnamem; W polityce wewnętrznej napotkał na opór większości demokratycznej w Kongresie. Jego rządowi nie udało się ograniczyć tempa inflacji i przezwyciężyć pogłębiającej się recsji gospodarczej. VII 1974 postawiony przez Kongres w stan oskarżenia w wyniku afery Watergate, 9 VIII zrzekł się urzędu (jako pierwszy w historii USA); objęty przez prez. G. Forda pełną amnestią.
Raiffeisen Friedrich Wilhelm (1818-1888), pionier niemieckiego i światowego ruchu spółdzielczego; jako wójt, w celu ratowania miejscowych chłopów przed lichwą, zał. 1862 pierwszą w historii spółdzielczości kasę pożyczkową, której zasady zdobyły sobie popularność w całych Niemczech, a następnie w wielu innych krajach; w Polsce, wg wzorów kas Raiffeisena, organizował spółdzielnie F. Stefczyk.
Rockefeller John Davison (1839-1937), amer. przemysłowiec i filantrop; pionier przemysłu naftowego w USA; 1865 z bratem, Williamem zał. 2 firmy przetwórstwa ropy naftowej, w tym Standard Oil Co., którą od 1870 kierował i przekształcił w przedsiębiorstwo kontrolujące od lat 70. XIX w. większość wydobycia, produkcji i dystrybucji ropy naftowej w USA (Mobil Corporation); na czele firmy stał do czasu jej rozwiązania; od lat 90. działał też jako filantrop: 1892 ufundował uniwersytet w Chicago, 1901 Instytut Rockefellera zajmujący się badaniami medycznymi, 1913 Fundację — Fundację Rockefellera.
Roosevelt Franklin Delano (1882-1945), amer. polityk, prawnik, demokrata, 1933-45 prezydent USA z ramienia Partii Demokratycznej (wybrany 4-krotnie); w polityce wewnętrznej współtwórca i realizator programu reform New Deal; 1933 nawiązał stosunki dyplomatyczne z ZSRR; wobec Ameryki Łacińskiej od 1933 prowadził politykę dobrego sąsiedztwa; kontynuator polityki izolacjonizmu, od której odstąpił podczas II wojny światowej; w jej początkowym okresie doprowadził do przyjęcia Lend-Lease Act (1941); 1941 współautor i sygnatariusz Karty Atlantyckiej; po przystąpieniu USA do wojny rzecznik ścisłej współpracy aliantów, odegrał dużą rolę w kształtowaniu ich planów militarnych i dyplomacji; uczestnik konferencji międzynarodowej, m.in. w Casablance i Kairze oraz spotkań tzw. wielkiej trójki (z W. Churchillem i Stalinem) w Teheranie i Jałcie; współtwórca powojennego ładu światowego, zwolennik utworzenia ONZ.
Rothschild Mayer Amschel (1744-1812) pochodzi z jednej z najbogatszych rodzin bankierskich; był protoplastą rodu, który 1766 zał., w rodzinnym Frankfurcie n. Menem, dom bankowy, wkrótce zaangażowany w operacje finansowe całej Europy; Jego synowie rozwijali bankowość w całej Europie.
Reagan Ronald Wilson (1911- ) polityk amer., od 1962 działacz Partii Republikańskiej; 1967-75 gubernator Kalifornii; 1981-89 prezydent USA, reprezentant konserwatywnych środowisk republikańskich; realizował politykę gospodarczą zw. reaganomiką (konsekwentny liberalizm gospodarczy, redukcja podatków dochodowych, budżetu federalnego, ograniczenie programów socjalnych państwa), która przyniosła znaczny wzrost gospodarczy; w polityce zagranicznej dążył do odbudowy pozycji USA jako mocarstwa światowego, m.in. przez rozbudowę potencjału militarnego (wzrost wydatków na zbrojenia i nowe programy zbrojeniowe, m.in. 1983 Inicjatywa Obrony Strategicznej, czyli SDI); jednocześnie prowadził z ZSRR rokowania rozbrojeniowe: od 1982 START, 4-krotne spotkania na szczycie z M.S. Gorbaczowem, 1987 układ INF (likwidacja rakiet średniego zasięgu); 1983 podjął decyzję o interwencji w Grenadzie; założeniem swojej polityki zagranicznej (1985, tzw. doktryna Regana) uczynił popieranie ruchów antykomunistycznych, co realizował m.in. wobec Nikaragui i krajów Europy Środk.-Wsch. (wsparcie dla Solidarności); częściowo uwolniony przez Kongres od odpowiedzialności za aferę Iran-contras; popularny w kraju, przyczynił się do wzrostu prestiżu USA w świecie.
Thatcher Margaret Hilda (1925- ), polityk bryt., z wykształcenia chemik i prawnik; 1959-92 czł. Izby Gmin z ramienia Partii Konserwatywnej; 1970-74 min. oświaty i nauki; 1975-90 przywódca Partii Konserwatywnej i 1979-90 premier W. Brytanii (jako pierwsza kobieta). Realizowała liberalną politykę ekonomiczną inspirowaną m.in. koncepcjami monetaryzmu, określaną jako thatcherism; podkreślała rolę jednostki i indywidualnej przedsiębiorczości; ograniczała zakres ingerencji państwa w funkcjonowanie gł. gałęzi przemysłu oraz udział sektora publ. w gospodarce na rzecz prywatnego; wprowadziła rygorystyczną kontrolę wydatków publ. i redukowała wydatki na cele socjalne; przeciwstawiła się żądaniom związków zaw., doprowadzając do znacznego ograniczenia ich wpływów. Efektem tych działań było zdławienie inflacji, wzrost wydajności pracy i ożywienie gospodarki oraz wzrost poparcia warstw średnich dla Partii Konserwatywnej. Politykę zagr. i obronną Thatcher oparła na zasadzie bliskiej współpracy z USA (tzw. stosunki specjalne), podkreślaniu znaczenia NATO oraz umacnianiu bryt. sił nuklearnych; 1982 odpowiedziała zbrojnie na argentyński atak na Falklandy. Zdecydowana i nieustępliwa (zw. Żelazną Damą), swą polityką gosp. i zagr. umocniła międzynarodowe znaczenie W. Brytanii. W końcu lat 80. jej skrajnie liberalne posunięcia (stosowanie wolnorynkowych metod zarządzania w oświacie, służbie zdrowia i kulturze, wprowadzenie podatku pogłównego na potrzeby lokalne) wywoływały rosnącą krytykę, a jej sprzeciw wobec daleko idącej integracji EWG (zwłaszcza unii politycznej i monetarnej) oraz autokratyzm spowodowały że w roku 1990 ustąpiła; 1992 powołana do Izby Lordów.
Schacht Hjalmar (1877-1970), niemiecki ekonomista i polityk ; 1923 jako komisarz rządu ds. walutowych przeprowadził stabilizację marki; 1924-29 i 1933-39 prezes Banku Rzeszy; 1935-37 min. gospodarki i pełnomocnik generalny ds. gospodarki wojennej; 1939-43 min. III Rzeszy bez teki; popierał Hitlera; sądzony przez Międzynarodowy Trybunał Wojenny w Norymberdze, 1946 uniewinniony; 1946 skazany przez sąd denazyfikacyjny w Stuttgarcie na 8 lat obozu pracy; 1948 zwolniony; założyciel (1953) i współwłaściciel domu bankowego w RFN; doradca gospodarczy i finansowy krajów rozwijających się.
Wilkinson John (1728-1808), angielski przemysłowiec i konstruktor; 1749 zbudował pierwszy żeliwiak, 1775 pierwszą wytaczarkę, 1779 most żeliwny (z A. Darbym), 1787 statek o kadłubie stalowym.
Young Owen (1874-1962), amerykański prawnik i ekonomista; 1929 autor tzw. planu Younga, regulującego zobowiązania reparacyjne Niemiec po I wojnie światowej (zastąpił plan Dawesa), anulowanego 1932 uchwałą konferencji lozańskiej.
Dupont de Nemours Pierre Samuel (1739-1817), fr. ekonomista i polityk; przedstawiciel fizjokratyzmu, twórca tego terminu; zwolennik oświaty powszechnej, autor projektów edukacyjnych dla Francji, USA i Komisji Edukacji Nar. (1774 sekr.) w Polsce; protoplasta rodu, który stworzył koncern Du Pont E.I. de Nemours and Co. Incorporated (największy na świecie amer. koncern chem. oraz zbrojeniowy; zał. 1802 jako mała fabryka prochu; produkcja barwników, włókien chem., tworzyw sztucznych, materiałów do produkcji broni jądr. i reaktorów).