Metoda „Dobrego Startu” M. Bogdanowicz
Metoda dobrego startu jest efektem wieloletnich doświadczeń Marty Bogdanowicz w prowadzeniu zajęć z dziećmi o prawidłowym i zaburzonym rozwoju psychomotorycznym Metoda ta jest stosowana w Polsce w różnych placówkach oświaty i służby zdrowia. Stosuje się jako system ćwiczeń lub wykorzystuje się jej elementy w zajęciach terapeutycznych z dziećmi wykazującymi zaburzenia rozwoju psychomotorycznego i mającymi trudności w nauce oraz w przygotowaniu dzieci do nauki czytania i pisania w placówkach przedszkolnych. W ostatnich latach jest często wykorzystywana w terapii dzieci upośledzonych umysłowo, autystycznych, z mózgowym porażeniem dziecięcym.
Metoda dobrego startu ma szerokie zastosowanie w pracy z dziećmi, ponieważ może być wykorzystywana podczas zająć zbiorowych i indywidualnych. Stosuje się ją w terapii i w profilaktyce w odniesieniu do dzieci, których rozwój jest zaburzony — usprawniając nieprawidłowo rozwijające się funkcje, oraz do dzieci o prawidłowym rozwoju psychomotorycznym — aktywizując ten rozwój. Jest to więc metoda rehabilitacji psychomotorycznej i zarazem metoda stymulowania rozwoju psychomotorycznego.
Metoda dobrego startu to system ćwiczeń oddziałujących przede wszystkim na procesy instrumentalne: percepcyjne i motoryczne. Zasadniczą rolę odgrywają w tej metodzie trzy elementy: wzrokowy (wzory graficzne), słuchowy (piosenka) i motoryczny (wykonywanie ruchów zorganizowanych w czasie i przestrzeni, odtwarzanie wzorów graficznych, zharmonizowanych z rytmem piosenki). Celem metody jest jednoczesne usprawnienie czynności analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno-ruchowego, kształcenie lateralizacji, orientacji w schemacie ciała i przestrzeni. W jej założeniach leży więc usprawnienie i koordynacja, czyli integrowanie funkcji wzrokowo-słuchowo-ruchowych, a także harmonizowanie wszystkich funkcji psychomotorycznych. Dzięki tej integracji dochodzi do wykształcenia prawidłowej orientacji czasowo-przestrzennej, możliwości wykonywania ruchów dowolnych, coraz lepiej zorganizowanych, zlokalizowanych w określonej przestrzeni i czasie. Metoda dobrego startu oprócz rozwijania percepcji, motoryki i integracji percepcyjno-motorycznej kształci też zdolność rozumienia i operowania symbolami abstrakcyjnymi, co ma szczególne znaczenie dla dzieci rozpoczynających naukę szkolną. Zespołowa forma prowadzenia zajęć ułatwia nawiązanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania dzieci, które mają trudności w przystosowaniu się lub są zaburzone emocjonalnie. Metoda dobrego startu ma za zadanie uzupełnienie stosowanych metod oddziaływania pedagogicznego, to metoda stymulowania poszczególnych zmysłów i doskonalenia ich koordynacji. Ze względu na celowe i planowe ukierunkowanie ćwiczeń na usprawnienie czynności analizatorów i współdziałanie między nimi oraz ujęcie ich w cykl ćwiczeń o wzrastającym stopniu trudności zajęcia te szybciej i skuteczniej niż inne pozwalają osiągnąć postęp w rozwoju funkcji percepcyjno -motorycznych i ich integracji. Należy jednak zaznaczyć, że metoda oddziałuje też na inne funkcje psychiczne, sprzyjając rozwojowi wielu aspektów osobowości. Metoda dobrego startu występuje obecnie w formie modyfikacji :
-„Piosenki do rysowania" — dla dzieci w wieku od 4 lat (Bogdanowicz,
Szlagowska),
-„Piosenki i znaki" — dla dzieci od 6 lat (Bogdanowicz 1985),
-„Piosenki na literki" — dla dzieci od 7 lat (Bogdanowicz, Tomaszewska 1994).
Ćwiczenia metodą dobrego startu składają się z trzech zasadniczych grup:
-ćwiczeń ruchowych,
-ćwiczeń ruchowo-słuchowych,
-ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych.
Wszystkie trzy rodzaje ćwiczeń występują w każdym zajęciu, stanowiąc jego kolejne etapy. Zajęcia prowadzone metodą dobrego startu, z punktu widzenia organizacji zajęć, przebiegają zawsze zgodnie ze stałym schematem. Zależnie od wieku dzieci i przyjętej formy tej metody zmieniają się proporcje poszczególnych części struktury zajęć. W każdym seansie występują:
-Zajęcia wprowadzające.
-Zajęcia właściwe:
ćwiczenia ruchowe,
ćwiczenia ruchowo-słuchowe,
ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe.
-Zajęcia końcowe.
Przygotowaniem do właściwych zajęć metodą dobrego startu są zajęcia wprowadzające. Mają one charakter zajęć orientacyjno-porządkowych. Zawierają elementy dyscyplinujące, koncentrujące uwagę na rozpoczynających się zajęciach, korygują postawę ciała, kształcą znajomość własnego ciała i orientację w lewej i prawej stronie schematu ciała i przestrzeni. Następnie dzieci słuchają piosenki i uczestniczą w rozmowie na jej temat (wyjaśnienie nie znanych pojęć i treści). Prowadzi się też ćwiczenia rozwijające kompetencję fonologiczną: uwagę, pamięć i słuch fonematyczny na materiale tekstu piosenki.
Ćwiczenia ruchowe, które stanowią pierwszy etap właściwych ćwiczeń, mają charakter zajęć usprawniających motorykę i relaksujących, a prowadzone są w postaci zabawy ruchowej. Dzieci w trakcie tych zajęć wykonują ruchy w ściśle zlokalizowanej przestrzeni, odtwarzając wzory zawierające zorganizowane przestrzenie. Tym samym kształtują pojęcie: „ góra-dół”, „lewa-prawa” oraz rozwijają kierunkowy aspekt postrzegania. Ćwiczenia ruchowe usprawniają też analizator kinestyczno-ruchowy.
Ćwiczenia ruchowo—słuchowe to rytmiczne ćwiczenia dużych ruchów i ćwiczenia dłoni i palców na wałeczkach z piaskiem, przy równoczesnym śpiewaniu piosenki. Na tym etapie zająć do ćwiczeń ruchowych dołącza się element muzyczny — piosenka.
Ćwiczenia ruchowo-słuchowo-wzrokowe są zasadniczą częścią metody dobrego startu i stosowane są jako trzeci etap każdego zajęcia. Podstawę ćwiczeń w modyfikacji „Piosenki do rysowania" i „Piosenki i znaki" stanowi zestaw wzorów graficznych zawierający w kolejności: linie (pionowe, poziome, ukośne, łamane), figury geometryczne (koło, kwadrat, prostokąt, trójkąt), linie krzywe tworzące kształty literopodobne. Wzory te uszeregowano według zasady stopniowania trudności i wymagają przy odtwarzaniu coraz większej precyzji ruchów. Do wzorów dobrano piosenki, których rytm jest zgodny z układem elementów wzoru. Ćwiczenia polegaj ą na odtwarzaniu ruchem i różnymi technikami (element ruchowy) wzorów graficznych (element wzrokowy), w rytm jednocześnie śpiewanej piosenki (element słuchowy). Kolejne etapy tych ćwiczeń są stałe. Dwie modyfikacje różnią się jedynie stopniem komplikacji wzorów. „Piosenki na literki" zamiast wzorów zawierają litery.
Etapy ćwiczeń ruchowo-słuchowo-wzrokowych w wersji metody „Piosenki i znaki":
-Demonstracja wzoru i ćwiczenia.
-Polisensoryczne uczenie się wzoru (jego powiązania z piosenką
wodzenie palcem po wzorze i śpiewanie piosenki).
-Odtwarzanie wzoru różnymi technikami z jednoczesnym śpiewaniem piosenki
w powietrzu - ręką (odwzorowywanie z planszy, następnie z pamięci),
na powierzchni stołu, podłogi - palcem, na tackach z piaskiem - palcem,
na tabliczce lub arkuszu papieru - kredą, węglem, kredkami woskowymi,
na kartce papieru z bloku rysunkowego - grubym mazakiem, pędzlem,
w liniaturze zeszytu - ołówkiem lub długopisem.
Ostatnim etapem są zajęcia końcowe. Przeważnie stanowią je zabawy
o charakterze muzyczno-ruchowym powiązane zazwyczaj z piosenką.
Zajęcia kończymy zabawą z piosenką.
Wszystkie zajęcia prowadzone metodą dobrego startu składają się z wymienionych trzech rodzajów ćwiczeń. Można je łączyć w tematyczną całość poprzez nawiązywanie do piosenki stanowiącej podkład muzyczny wzoru graficznego, przewidzianego w trzeciej części ćwiczeń. W ten sposób piosenka staje się jakby ośrodkiem tematycznym, wokół którego można budować cały program seansu. Wzór, piosenka z nim związana, zabawa ruchowa, zestaw ćwiczeń na wałeczkach zmieniają się co tydzień, pozostaje jedynie ten sam schemat przebiegu zajęć. Zajęcia metody dobrego startu prowadzi się głównie w formie zajęć zespołowych, choć bywa też stosowana indywidualnie. Liczebność zespołu może być większa, jeżeli wykorzystujemy ten system ćwiczeń w celu przygotowania do nauki czytania i pisania dzieci bez zaburzeń rozwoju psychomotorycznego. W wypadku stosowania tych ćwiczeń w rehabilitacji dzieci o dysharmonijnym rozwoju psychomotorycznym, zespół nie powinien liczyć więcej niż 6-8 dzieci. Uczestniczą one w zajęciach prowadzonych z całą grupą oraz powtórnie w ćwiczeniach o charakterze utrwalającym—w zespole terapeutycznym. W przypadku pracy z ciężej zaburzonymi dziećmi prowadzimy zajęcia indywidualnie lub w parach złożonych z 2-3 dzieci i ich opiekunów. Prowadzący nie tylko proponuje ćwiczenia, ale też obserwuje dzieci, sposób pracy, poprawność wykonania ćwiczenia, co dostarcza „informacji diagnostycznych". Zgodnie z postawą „podążania za dzieckiem", prowadzący wykorzystuje pomysły dzieci w modyfikacji ćwiczeń, wprowadza ćwiczenia proponowane przez uczestników i sam je do tego zachęca. Rozwija to twórcze zachowania dzieci.
Na kanwie metody „Dobrego Startu” powstały dwie metody pod nazwą: „Alfabet Piosenek” oraz „Śpiewane Litery”, obydwie korzystają z trzech podstawowych elementów: ruchowego, ruchowo-wzrokowego, ruchowo-słuchowo-wzrokowego. Celem tych metod jest nauka czytania i pisania. W „Alfabecie Piosenek” znak graficzny zastąpiony jest dużą literą drukowaną. Z literą kojarzy się odpowiednio dobraną piosenkę. Litera kreślona jest przez dziecko w trakcie rytmu piosenki. Zasadnicza różnica między „Alfabetem Piosenek” a metodą „Dobrego Startu” polega na wprowadzaniu liter. W metodzie „Dobrego Startu „ nie realizuje się tego etapu.
„Śpiewane Litery” autorką „Śpiewanych Liter” jest J. Krakowińska. Zajęcia przeprowadzane są analogicznie jak w „Alfabecie Piosenek” z tą różnicą, że dzieci zapoznają się z literami pisanymi. Podczas zajęć dzieci ćwiczą również
pisanie samych liter. Do wszystkich liter alfabetu dobierane są odpowiednie piosenki lub teksty wierszowane.
Metoda opisana:
Bogdanowicz M.: „Metoda dobrago startu w pracy z dzieckiem w wieku
od 5 do 10 lat. WSiP, Warszawa 1985
4