3. Proszę wymienić cechy kultury chłopskiej.
„kultura chłopska to cały system oparty na trzech fundamentach, czyli przywiązaniu do ziemi, języka i wiary. Co więcej, kultura chłopska to kultura bytu i miejsca, "zamknięta w kręgu człowiek - ziemia - przyroda". Co najciekawsze: "chłop nie wiedział, jaki jest jego folklor, wiedział, jaki jest jego los. To ów los, w którym skumulowała się pełnia doświadczenia ludzkiego, i jednostkowego, i zbiorowego, była fundamentem tej kultury". Jakby tego było mało: "Szczególne znamię temu losowi nadawała wielowiekowa historia samotności, wieki niewoli i niedoli, cierpienia i milczenia, izolacji od narodu i państwa". To zaś skazywało stan chłopski na "samodzielność i samowystarczalność kulturową". Znamienne jednak, że o ile kultura chłopska na naszych oczach umarła, o tyle - twierdzi ironicznie Myśliwski - kultura ludowa ma się jak najlepiej.
O tym, że zamiast pojęcia kultury chłopskiej upowszechniło się w naszym myśleniu pojęcie kultury ludowej zadecydowała masa, narastających przez lata, stereotypów. Że są to stereotypy negatywne i deprecjonujące, nie ma potrzeby się przekonywać. Wszak synonimem chłopa jest ktoś prymitywny, niewykształcony i nieokrzesany, jednym słowem - znany także z literatury - "cham".”
Kultura tradycyjna jest przekazywana w dwa sposoby:
- poprzez mowę i śpiew, rytuały, co wymaga od narratora kultury na pewne kontakty z innymi ludźmi.
- oraz poprzez zapisywanie ich na kartach, w nutach, drukowanie ich, co zwalania ludzi z bezpośredniego kontaktu z odbiorcą.
Pierwszy sposób jest bardziej przypisywany do KULTURY TRADYCYJNEJ.
Klasyczna Kultura tradycyjna to kultura prymitywna, która nie zna pisma i druku, a jeszcze nie uległa wpływom kultur europejskich, które dysponuja mechanicznymi środkami przekazu jak własnie druk i pismo.
Chłopskie Kultury Tradycyjne powstały w europie niezależnie od kultur prymitywnych i są one rezultatem podziału klasowego , który skrystalizował się w ustroju feudalnym. Sa one permanentnie pod wpływem klas panujących i wykształconych.
Warunkami istnienia chłopskiej kultury tradycyjnej są zajęcia rolnicze oparte na niskim poziomie sił wytwórczych oraz na trwałości osiedlenia wioskowych społeczności, prymitywne narzędzia, słaba wymiana towarowa, samodzielność gospodarcza, oraz wierzenia mistyczno- magiczne. Do tego dochodzi również słaba ruchliwość przestrzenna, dziedziczenie ziem z dziada pradziada, co pozwala na kontynuowanie starych i dawnych form życia.
Równie ważnym czynnikiem kultury chłopskiej był „patriarchalny ustrój rodziny”. Polegały na silnej władzy ojca nad dziećmi, zależności intelektualnej i finansowej dzieci od rodziców, oraz przede wszystkim na poddawaniu się młodzieży woli rodziców.
Dziedziczenia kulturowe w przypadku kultury chłopskiej było raczej trudne. Trwałe tradycje, przechodziły z pokolenia na pokolenie, ale nowe, które przychodziły wraz z nowym pokoleniem i były zapożyczone z zewnatrz, jeżeli nie udało im się znaleźć w schematach działań, zachowania się, myślenia to nie miały prawa przetrwać i przejść dalej. Ginęło również to co miało charakter jednostkowy. Jeżeli ktoś miał jakiś talent, ale nie znalazł nikogo, kto współdzielił by z nim ten talent bo miałby taki sam lub podobny, lub dziedziczył by go, to ten talent nie wchodził do tradycji i kultury. Umierał razem z osobą.
Za to co wchodziło w kulturę i życie, i się w niej zakorzeniało to przydatność i utrzymywanie się wytworów. Jeżeli były one życiowo ważne dla danej społeczności , jeśli skutecznie zaspokajały potrzeby gospodarcze , techniczne, społeczne, emocjonalne i nie ścierały się z nowymi , rywalizującymi z nimi wytworami, to miały szansę dłuższej trwałości. Głównym powodem oczywiście były pieniądze, których zmiany wymagały, w związku z tym przetrwały systemy starsze, tańsze, ale nadal skuteczne. W ich skład nie tylko wchodziły systemy działań, ale także naczynia, narzędzia, ale nawet systemy słownego nazewnictwa terenów, w których się żyję, a żeby lepiej zapamiętywać okolicę.
Społeczność chłopska utrzymywała swoja kulturę w dużej mierze w oparciu o przekazy ustne i pokazy praktyczne, dlatego żeby jeszcze lepiej zapamiętać i zrozumieć wiedzę o świecie oparła się ona na zwięzłych sformułowaniach, często wierszowanych, które przekazywały informacje o pogodzie, o religii i nazywano je mądrościami życiowymi. My powiemy, że są to przysłowia. Odgrywały one nie małą rolę jako środki, które ułatwiały orientacje w świecie przyrody i społeczności ludzkiej i regulowały jej postępowanie, zgodnie z panującymi zasadami.
Forma wierszowana używana była do lepszego zapamiętania. Używano ją w obrządkach magicznych jak i w opowieściach o przeszłości. Dzięki niej młode pokolenia bardziej sobie ją przyswajały i łatwiej im było później przekazać je dalszym pokoleniom. A także pozwalała na wierniejsze odtworzenie prawdziwej historii. W zwykłych tekstach słowa można zastąpić i po 100 razie opowiadania jednej historii, jej treść może się całkowicie zmienić nie mówiąc już o zmianie treści przez inne pokolenia i czasy. Tekstom wierszowanym to nie groziło, gdyż słowa te nie były przypadkowe i łatwe do zastąpienia.
Bardzo ważne były spotkania towarzyskie. Miały one miejsce w czasie jarmarków, czy wyjścia do kościoła lub świątyni. Ale również w domach, ogrodach. Ważne były spotkania sąsiedzkie. Rozmawiano o rzeczach doczesnych, o uprawach, plotkach itd. Najważniejsze jednak były spotkania wieczorne, które polegały na opowiadaniach różnych historii ze świata religii, czy magii. Były dwa rodzaje opowiadań: jeden polegały na ogólnych opowiadaniach o duchach, zmorach, ale i o Bogu, a drugie były opowiadane przez narratora tak jakby się jemy samemu przytrafiły. Opowiadania te miały na celu albo umoralnić słuchaczy, albo przestrzec przed różnymi zachowaniami. Były to historie przekazywane z pokolenia na pokolenie i prowadziły do utrwalenia wierzeń i moralnych zachowań członków wioski czy plemienia.
W odróżnieniu od dzisiejszej kultury skupionej na jednostkach, kultura chłopska kiedy była obdarowywana czyimś indywidualnym talentem i osoba ta wymyślała innowacje dotyczącą np. narzędzi pracy, to oczywiście na początku tej osobie przypisywane sukcesy, lecz z czasem, kiedy np. umierał a narzędzie nadal funkcjonowało w kulturze zapominano kto był jego twórcą. To nie było ważne.
W kulturze chłopskiej istniał autorytet. Autorytetem przeważnie był człowiek stary, co jest dość zrozumiałe ze względu na jego lata doświadczeń i wiedzę, ale nie tylko. W kulturze chłopskiej ze względu na brak piśmiennictwa, wszystko było przekazywane ustnie. Starszy człowiek miał wiele lat na to by się dowiedzieć o wielu rzeczach jak i ich doświadczyć. W kulturze chłopskiej panowała również tajemnica w przekazywaniu informacji. Nie każdy syn mógł się dowiedzieć od ojca o tajnikach siania czy orania pola. Była to wiedza przekazywana stopniowo i nie każdemu dana. Starszy człowiek przekazywał te tajemnice, co czyniło go największym autorytetem. Oczywiście było to nie rozerwalnym łańcuchem, gdyż syn kiedy dorósł, przekazywał ta wiedzę swoim dzieciom :”tak robili nasi pradziadowie, nasi ojcowie, tak i my robimy”
Na tej zasadzie powstawały tez autorytety w postaci rzeczy. Przez to, ze ludzie robili coś z dziada pradziada, nie robili nic intelektualnie. Nie myśleli o tym dlaczego tak a nie inaczej i dlaczego tym narzędziem a nie innym. Do tego stopnia nie myślało się o tym , że pewne narzędzia stały się głównymi autorytetami w dziedzinie np.rolnictwa. (my z łopata, nóż, widelec)
Bardzo dużą rolę w kulturze chłopskiej odgrywała magia i religia. Była ona używana do zrozumienia świata przyrody przede wszystkim. Ubierało się ją w boginie i demony, które albo chroniły ludzi i ich gospodarstwa, ale sprowadzały na nie klęskę. Za każdym nie powodzeniem w uprawach czy burzliwą pogodą stał jakiś demon. Ludzie musieli w cos wierzyć i jakoś sobie to co nie zrozumiale tłumaczyć. Tak mocno zostało to zakorzenione, że doszło do tego, że każda zmiana powodowała u ludzi lek przed gniewem Boga czy matki natury. Było takie przyzwyczajenie do przedmiotów, których używano przez wiele pokoleń, że ludzie uważali, że jeżeli zmieni się dotychczasowy sprzęt i sposób to ziemia nie da plonów i będzie zła.
Ludzie w kulturze chłopskiej byli bardzo mocno przywiązani do swoich tradycji i schematów. Ten kto odchodził od schematów zachowań był wyśmiewany, a czasem nawet oceniany prawnie. Ludzie bali się wyjść poza szereg gdyż wiedzieli, że to może być źle odebrane. Pod ocenę podchodziły każde aspekty życia: zaczynając od zachowań w rodzinie, gdzie dzieci były podporządkowane rodzinie i były od nich słabsze i głupsze, nie miały prawa bardziej się edukować czy postawić rodzicom ,kończąc na jak (już to mówiłam) narzędziach używanych do pracy. Ważne były ustalone stosunki sąsiedzkie, ubiór, zachowanie, mowa i wiele innych.
Jak wszędzie i w kulturze chłopskiej były różnice społeczne, ale cechą jaką kultura chłopska się wyróżnia w tym temacie jest to, że tam nikt nie traktował się gorzej czy lepiej. Oczywiście wewnątrz wiadomo było kto jest kim w hierarchii społecznej, ale generalnie była to bardzo zżyta i solidarna grupa społeczna, którą łączyło terytorium i wspólne tradycje. Wewnątrz społeczności były różne zawody, różny poziom wiedzy, ale to co ich łączyło zawsze to tradycja, wspólne przyśpiewki, wspólna gwara, a nawet wspólny ubiór ludowy, co odróżniało ich od innych wiosek. Stąd powstało powiedzenie, że swojaka nie rusz. Nie ważne na jakim poziomie społecznym jest, jest z twojej ziemi i jest swój.
Inna literatura:
- Jan Stanisław Bystroń
- Józef Chałasiński
- Thomas - Chłop Polski w Ameryce