Wykład 8, z dn. 28.11.2011r.

Fauna

Szczur wędrowny- płd-wsch Azja, w Europie od 1732 r.

Pływa, wszystkożerny, najbardziej aktywny w nocy, inteligentny

Dzik- zdolny do adaptacji w różnych warunkach siedliskowych

Liczebność wzrasta od lat 50 XX w.

Europa:

-Hiszpania (Barcelona, Saragossa)

-Niemcy (kilkanaście miast, zwłaszcza Berlin)

Berlin- 8-10 tys. Dzików od połowy lat 90-tych

W Pl co najmniej kilkanaście miast (Trójmiasto, Szczecin, Wrocław, Bydgoszcz, Kraków)

Problemy:

• Wypadki drogowe

• Niszczenie trawników i ogrodów

• Dewastowanie ogrodzeń wokół posesji

• Niepokojenie ludzi

• Przenoszenie chorób odzwierzęcych

Lis

W Londynie ok. 10 tys. Lisów, władze propagują życie „w harmonii” i egzystowanie z nimi

Kuna domowa

Gatunek chroniony, bo zagrożony

Konflikt z człowiekiem:

• Hałas

• Zniszczenia w budynkach

• Zanieczyszczenie

• Zniszczenia w samochodach

Dostępne również:

• Sarny

• Jeże

• Nietoperze

• Bobry

• Jelenie

• Łosie

• Borsuki

• JAK ROZWIĄZAĆ PROLEM?

• Ograniczenie dostępu łatwego pożywienia

Ochrona różnorodności biotycznej w miastach

Kwestia ochrony różnorodności biotycznej jest coraz bardziej popularna, jednak konkretnych działań w jej zakresie jest nadal niewiele

Motywy ochrony przyrody w mieście

• Prawne- prawo krajowe i unijne narzuca obowiązek podjęcia ochrony bioróżnorodności, a tereny zurbanizowane nie stanowią wyjątku.

• Kulturowe- obcowanie z przyrodą zaspokaja potrzeby emocjonalne i estetyczne, pełni funkcje edukacyjne, ma także wpływ na odbiór sztuki.

• Naukowe- miasto często przerywa ciągłość metapopulacji - na terenie miasta mogą się znajdować stanowiska rzadkich gatunków.

Opracowania zasad ochrony bioróżnorodności w miastach

• Londyn- 2012r.

• Manchester- 2005r.

• Boroondara- 2005r.

• Kraków- Koncepcja ochrony różnorodności biotycznej miasta Krakowa- 2005r.

Ochronę bioróżnorodności należy prowadzić przez:

• Zachowanie jak największych fragmentów naturalnych ekosystemów (łąki, zbiorniki wodne, lasy, murawy kserotermiczne itp.)

• Zwiększenie bioróżnorodności w obiektach „zieleni urządzonej”

• Zachowanie obiektów cennych przyrodniczo

Praktyczne wskazania ochrony bioróżnorodności w miastach:

• Praca ekspertów- stała współpraca między przyrodnikami, planistami, urbanistami, organizacjami „ekologicznymi” a władzami miasta i samorządem (Rada ds. ochrony przyrody miasta)

• Inicjatywa społeczna (składanie petycji u odnośnych władz i próba wymuszenia na nich działań proekologicznych

• Przygotowane służby miejskie (strażnicy mają odpowiednie przepisy prawa, potrafią odróżnić najważniejsze chronione gatunki roślin, zwierząt itp., a przede wszystkim aby mieli świadomość ważności zadań w tym zakresie.

Edukacja i propaganda- np. wszystkie obiekty powinny mieć stałe tablice informacyjne chronione przed dewastacją, a wydawnictwa informacyjne powinny być wszędzie łatwo dostępne, nie tylko zakazy.

- w jednych miejscach należy udostępniać ścieżki piesze, rowerowe, miejsca gdzie można spuszczać psy, w innych bezwzględnie egzekwować zakazy.

Praktyczne wskazania ochrony bioróżnorodności w miastach

• Wykorzystanie bioróżnorodności w promocji miasta

• Informacje o walorach przyrodniczych powinny być włączone do materiałów promocyjnych miasta; jako broszury informacyjne, rozdziały w przewodnikach, na planach Krakowa, na stronie internetowej miasta.

• Informacje o przyrodzie Krakowa powinny znajdować się w programach kursów dla przewodników miejskich

Konkretne zalecenia dotyczące ochrony poszczególnych ekosystemów:

• Zbiorniki sztuczne nie powinny mieć stromych brzegów uniemożliwiających opuszczenie ich przez godujące tam płazy

• Całkowitą ochroną należy objąć wszystkie oczka wodne , które są często jedynym miejscem rozrodu płazów na powierzchni dziesiątków kilometrów kwadratowych przestrzeni miejskiej.

Stworzenie wizji „zielonego miasta” aby było wiadomo jaki jest cel wszystkich wyżej wymienionych działań.

Kompleksowa ochrona naturalnych ekosystemów w miastach:

• Rozwój badań naukowych nad przyrodniczymi zasobami miasta

• Ustalenie najważniejszych działań w zakresie ochrony przyrody w całej aglomeracji

• Zmiany w sposobach planowania i realizowania zadań z zakresu ochrony przyrody w mieście

• Podział miasta na obszary o konkretnych walorach przyrodniczo- krajobrazowych

• Wykaz obiektów najbardziej zagrożonych (priorytetowych) i ich ochrona przed zabudową lub zmianą sposobu użytkowania

• Ustalenie sposobu użytkowania pozostałych terenów (eliminacje jego negatywnego wpływu na tereny cenne)

• Ochrona czynna!

Koncepcja ochrony różnorodności biotycznej miasta Krakowa z 2005 roku.

Instytut Nauk o Środowisku UJ

• Wyznaczono 10 obszarów krajobrazowo- przyrodniczych (decydują kryteria przyrodnicze, a nie administracyjne)

• Każdy obszar krajobrazowo- przyrodniczy podzielony jest na „wydzielenia” (kryterium to gęstość zabudowy)

• W obrębie „wydzielenia” wskazane „obiekty” które należy objąć ochroną

• Kategoryzacja jednostek I- IV.

Charakterystyka zasobów przyrodniczych Krakowa

• Tereny związane z dolinami rzek (część koryt niestety uregulowana), starorzecza, lasy łęgowe, łąki świeże, łąki trzęślicowe, łąki wilgotne

• Zbiorniki wodne (wszystkie pochodzenia antropogenicznego)

• Murawy kserotermiczne

• Pola uprawne

• Kompleksy leśne (grądy, bory mieszane, łęgi wierzbowo- topolowe, łęgi wiązowo- jesionowe)

• „zieleń urządzona” (parki, ogrody, ogrody działkowe, bulwary, błonia, zieleń towarzysząca cmentarzom, obiektom sportowym)

• Forma ochrony przyrody (15% pow. miasta: parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne, pomniki przyrody).

Formy kształtowania krajobrazu

• Rekultywacja krajobrazu

• Rewaloryzacja krajobrazu

• Pielęgnacja krajobrazu

• Ochrony zachowawcze krajobrazu

• Renaturalizacja- doprowadzenie do stanu wyjściowego charakterystyk funkcjonalnych oraz związanych z tym strukturalnych charakterystyk fizycznych, chemicznych i biologicznych.

Renaturalizacja obejmuje m.in..:

• Rekonstrukcję warunków hydrologicznych , glebowych, geomorfologicznych

• Usunięcie zanieczyszczeń chemicznych

• Manipulację biologiczną polegającą na reintrodukcji wybranych gatunków roślin i zwierząt

Renaturalizacja Polskiego Parku Narodowego

W latach 1915-1990 na terenie dzisiejszego Poleskiego PN i jego otuliny nastąpiły drastyczne zmiany warunków hydrologicznych szaty roślinnej i użytkowania ziemi.

• Drastyczne zmiany tempa odpływu (wycinków powierzchniowego stagnowania wody 60- 80% ter. podmokłych)

• Przekształcenie wielu jezior w zbiorniki retencyjne i zniszczenie otaczających je pierwotnie torfowisk

• Szybkie wypłycanie i zarastanie wielu jezior wskutek osuszenia otaczających terenów i eutrofizacji wód

• Zanik setek drobnych torfiarek i oczek wodnych

• Znaczne zmniejszenie retencji wodnej torfowisk

• Pocięcie naturalnych ukł. ekologicznych gęstą siecią rowów, których dł. wzrosła o 870km.

• Wprowadzenie do układu silnie zanieczyszczonych wód zewnętrznych

• Znaczne zmniejszenie wielkości poszczególnych płatów roślinności naturalnej, a tym samym zmniejszenie możliwości przepływu gatunków

• Niemal całkowita likwidacja naturalnych wielogatunkowych ekosystemów łąkowych i przekształcenie ich w monokulturowe osuszone użytki zielone

Renaturalizacja Poleskiego PN objęła przywrócenie:

• Retencji wodnej torfowisk

• Meandrującego kształtu i funkcji biologicznych cieków wodnych

• Stanowisk rzadkich gatunków roślin i zwierząt

• Lokalnej indywidualności hydrochemicznej i hydrobiologicznej

Użytek ekologiczny- łąki nowohuckie (57 ha)

• Łąki świeże

• Łąki ostrożeniowe

• Szuwar trzcinowy

• Szuwar turzycowy

• Wodorośla z wiązówką

• Zbiorowisko z kosaćcem

• Łęg wierzbowy zbiornik wodny

• Teren przeznaczony do rekultywacji

• Pomost obserwacyjny

Plany rozwoju (optymalizacji) krajobrazu

• Gromadzenie informacji i identyfikacja wszystkich źródeł

• Określenie celów

• Wyodrębnienie możliwych opcji i ich ocena

• Wdrożenie programu działań

• Stały monitoring, okresowe przeglądy

Kompleksowe metody optymalizacji krajobrazu

• Analiza wykorzystania krajobrazu - analiza sposobu użytkowania ziemi w granicach krajobrazowych jednostek przestrzennych na podstawie wcześniej wykonanej mapy krajobrazowej

Mapę krajobrazową traktuje się jako bank danych o środowisku przyrodniczym i podstawę oceny potencjału jednostek

Procedura polega na konfrontacji potencjału kolejnych jednostek i istniejącego sposobu organizacji terenu.

Posumowaniem jest wyróżnienie obszarów użytkowanych w sposób optymalny, dopuszczalny, niewłaściwy i wymagający zmiany. Jest to podstawą planowania przestrzennego.

Metoda LANDEP - polega na konfrontacji potrzeb społecznych z możliwościami ich realizacji

1. Etap charakterystyki krajobrazu- obejmuje inwentaryzację:

• Komponentów abiotycznych (rzeźby, geologii, gleby, klimatu, wód)

• Komponentów biotycznych (roślinność, zwierzęta, ekosystemy)

• Komponentów antropogenicznych

Synteza prowadzi do wyróżnienia kompleksowych jednostek przestrzennych i ekoregionów

2. Etap optymalizacji wykorzystania krajobrazu

3. w granicach wyróżnianych wcześniej jednostek przestrzennych bilansowane są potrzeby i żądania społeczeństwa, które następnie zestawia się z potencjałem danej jednostki.

Metoda ABC- służy do badania terenów cennych pod względem produkcyjnym

1. Etap badania składowych środowiska przyrodniczego:

• Abiotyczne

• Biotyczne (charakterystyka siedlisk , łańcuchy sukcesyjne, produkcja biomasy)

• Antropogeniczne (spos. Użytkowania ziemi , stosunki własnościowe, stopień przekształc. Krajobrazu.)

2. Etap do. równoległą analizę struktury krajobrazu i badania istniejących barier ograniczających możliwości gospodarowania środowiska. Sporządza się m.in. mapy strukturalne, abiotyczne, biotyczne i mapę barier

3. Na ich podstawie zestawia się syntetyczne mapy

4. opracowanie wytycznych do zagospodarowania terenu w tym wyznaczonym obszarze

Metoda GEM opracowana w Holandii, jest jedną z podstaw planowania przestrzennego

1. etap- identyfikacja szczegółowych funkcji pełnionych przez poszczególne jednostki krajobrazowe na rzecz społeczeństwa

2. etap 2 obejmuje ocenę ekologiczną czyli opis analizy przydatności i pojemności środowiska naturalnego z punktu widzenia wypełniania określonych funkcji oraz przedstawienie wyników na mapie

3. analiza interakcji -określa wrażliwość i odporność środowiska na oddziaływania antropogeniczne w powiązaniu z możliwościami spełnienia określonych funkcji. Na tej podstawie wyróżnia się obszary konfliktowe dla których niezbędne są rozwiązania alternatywne

4. analiza konfliktów- ocena rozwiązań alternatywnych z punktu widzenia różnych grup interesów

---