1. Omów najważniejsze rodzaje działalności kierowniczej. Kiedy się ukształtowały? Menadżeryzm współczesny czyli współczesne zarządzanie podstawową, koronną umiejętnością menedżera jest zarządzanie. Zarządzanie jest 1 z 4 rodzajów działalności kierowniczej: - rządzenie; - dowodzenie; - administrowanie; - zarządzanie. 3 pierwsze rodzaje działalności kierowniczej czyli rządzenie państwem, dowodzenie wojskiem, administrowanie wydzielonymi organizacjami terytorialnymi w społeczeństwie istniały od starożytności, w Średniowieczu różnice między tymi trzema rodzajami działalności kierowniczej były niewielkie, najczęściej dowódca - król rządził, dowodził, kierował państwem, społecznością co najwyżej w tych działalnościach pomocniczych używał pomocników, którzy zajmowali się zbieraniem podatków, działaniami kontrolnymi - zajmowali się administrowaniem. W ciągu minionych tysiącleci te trzy rodzaje działalności kierowniczych czyli: Rządzenie, dowodzenie i administrowanie w zupełności wystarczały do funkcjonowania społeczeństwa. Zarządzanie jako samodzielny rodzaj działalności kierowniczej wykrystalizowało się najpóźniej, chociaż ślady uprawiania zarządzania sięgają tysięcy i setek lat wstecz - w Egipcie przy budowie piramid, podobnie Cesarstwo Rzymskie również wykorzystywało pewne elementy uprawiania zarządzania, grecy również stosowali pewne elementy zarządzania- Sokrates 400 wieków pne pisał o zarządzaniu, Platon 450 lat pne pisał również o zarządzaniu. Mimo tak długiej historii przez wiele stuleci sprawą zarządzania jako samodzielnej działalności kierowniczej nie poświęcano zbyt dużo uwagi. Jeżeli nawet przy budowie piramid poświęcano jakiś czas to nie z punktu widzenia osiągnięcia największej efektywności czy z punktu widzenia właściwego wykorzystania zasobów ludzkich. Przy budowie piramid ilość piasku i ludzi, którzy zginęli nie miało żadnego znaczenia. Przy budowie świątyń w Średniowieczu koszty wybudowania kościoła też nie były brane pod uwagę. Ponadto mówiąc o zarządzaniu jako o samodzielnej działalności kierowniczej mamy na myśli zarządzanie organizacjami gospodarczymi - kierowanie org. społ. Działalność gosp. w minionych stuleciach to przede wszystkim małe, niewielkie gosp. rodzinne. Przedsiębiorstwa, których celem była nie ekspansja, nie wzrost tylko przetrwanie - rodzina wytwarzała i sprzedawała tyle by móc się utrzymać. Rzemiosło, manufaktura dominujące struktury dział. Gosp. również były to org. niewielkie i generalnie uważano, że te metody kierowania tymi manufakturami, zakładami rodzinnymi są jak na ówczesne warunki w zupełności wystarczające i nie odczuwano potrzeby doskonalenia, potrzeby zmiany, usprawnienia ówczesnych metod kierowania tymi jednostkami gosp.. Ponieważ mówiąc o zarządzaniu mamy przede wszystkim na uwadze zarządzanie jednostkami gospodarczymi. Na początku XVIII wieku w kilku regionach Europy zach. Nastąpiła koncentracja przemysłu manufakturowego i wtedy zaobserwowano pierwsze symptomy potrzeby zainteresowania się zarządzanie. Wtedy rozpoczyna się okres nowoczesnego przemysłu i dostrzegana jest konieczność usprawniania zarządzania. Zarządzanie jako odrębna działalność kierownicza wykrystalizowało się najpóźniej związane jest to z przyspieszonym rozwojem społ.-gosp. zwanym również rewolucją przemysłowo-techniczną. 2. Rola rewolucji przemysłowej w kształtowaniu praktyki i nauki zarządzania. Rewolucja przemysłowo-techniczna obejmuje całokształt przemian technicznych, ekonomicznych i społecznych związanych z powstaniem wielkiego przemysłu fabrycznego i nowoczesnej cywilizacji. Przełom techniczny polega na przejściu od pracy ręcznej do pracy za pomocą maszyn, przejście do masowej produkcji spowodowało wytwarzanie coraz większej ilości towarów. Przełom ekonomiczny są to zmiany związane z organizacją produkcji powstanie fabryk, wprowadzenie do fabryk zasad kalkulacji ekonomicznej. Zmiany społeczne podstawowa zmiana spol. to przejście od społeczeństwa wiejskiego do społeczeństwa przemysłowego, powiększanie się udziału ludności miejskiej w strukturze społ. I umacnianie się nowych klas: burżuazji, kapitalistów. Zarządzanie jako samodzielna działalność kierownicza wykrystalizowała się, jej początki związane są z rewolucją przemysłową. Rewolucja przemysłowo-techniczna rozpoczęła się w Anglii, symbolem tego jest wynalazek maszyny parowej. Ta rewolucja, która rozpoczęła się w Anglii w końcu XVIII wieku wprowadziła do Angielskich fabryk, miast, wsi, którzy w swoich zakładach produkowali różnego rodzaju wyroby, żywność, odzież następuje urbanizacja przemysłu oprócz rzemieślników, właścicieli manufaktur do miast przenosi się pewna grupa, która do tej pory nie zajmowała się produkcją, są to kupcy którzy do tej pory zajmowali się wyłącznie handlem. Kupowali materiał, dawali do przeróbki , sprzedawali itd. Kapitał, który mieli kupcy zaczęli inwestować w uruchamianie nowych zakładów produkcyjnych - pojawia się nowa grupa społeczna , która ma coraz większe znaczenie w ówczesnym społ. Dominującą postacią w życiu gosp. jest już przedsiębiorca przemysłowy, czyli osoba, która inwestuje kapitał w rozwój, produkcję. W Anglii pojawia się wówczas termin przemysłowiec, przedsiębiorca dzisiejszy biznesmen - termin ten przemysł.przeds. upowszechniony został przez Adama Smitha 1723-1790 wybitnego angielskiego ekonomistę. I-wszy aparat menedżerski w org. gos. W XIX wieku rewolucja przemysłowa objęła najbardziej rozwinięte kraje Europy Zach. Oraz Amerykę Płn. - nastąpił przyspieszony rozwój gosp. co prowadziło za sobą rozwój dużych rzesz prac, angażowanie poważnego kapitału na urządzenia produkcyjne, surowce, materiały. Opracowane nowe technologie doprowadzały do nagromadzenia w tych właśnie fabrykach dużych ilości surowców, robotników. Fabryki produkowały masowo wyroby, którym należało zapewnić zbyt i powstała potrzeba koordynacji wszystkich tych elementów. Zwróciło to uwagę na niedostatki ówczesnych sposobów kierowania. Wymagało to wprowadzenia zarządzania. Jak wiadomo, wielki przemysł stworzył potrzebę praktyki i nauki zarządzania oraz konieczność zatrudniania nowej warstwy kierowniczej - menedżerów w gospodarce. Różne rodzaje działalności kierowniczej charakteryzują się nie tylko różnym okresem krystalizowania się ich form i odmiennym nazewnictwem, a także specjalizacją i co za tym idzie - różnymi systemami kształcenia specjalistów. W wielu krajach istnieją uczelnie o specjalizacji administracyjnej. Wyróżniały się tym Chiny w starożytności. Od nich przejęła to Japonia i częściowo Mongołowie. W Europie wyróżniały się Szwecja, Prusy, a nieco później Anglia i Francja. W Polsce wszystkie wydziały prawa zmieniły nazwę na wydziały prawa i administracji, co oznaczało szersze pole specjalizacji. Uczelnie z zakresu zarządzania gospodarczego ukształtowały się nieco później. Pierwotnie rolę tę spełniały wyższe szkoły handlowe, oferując ekonomiczną wiedzę stosowaną. Pojawiły się one w końcu XIX w. W Europie i Stanach Zjednoczonych. W USA w połowie XX w. znaczenie przedmiotów z zakresu zarządzania na tyle wzrosło, że szkoły handlowe zaczęły zmieniać nazwy na School of Business Administration lub School of Management. 3. Stany Zjednoczone ojczyzna menadżeryzmu. Rewolucja przemysłowo-techniczna, wzrost organizacji oddzielenie własności od zarządzania to początek nauki o współczesnym menadżeryzmie, to początek współczesnego zarządzania. Menedżerowie jako zawód wyrośli na gruncie rozwoju organizacji gospodarczej, za ojczyznę menadżeryzmu uznawane są Stany Zjednoczone Am.Pn., dost. one najefektywniejszego wzrostu gosp. narod. w XIX wieku. W 1776 roku Stany Zjednoczone proklamowały niezależność, deklaracja niepodległości. I-wszy spis powszechny w Stanach Zjednoczonych w 1790 roku wykazał około 4 mln. Mieszkańców. 1870 - mieszkańców było 40 mln. 1915 rok- 100 mln. Mieszkańców. Stany Zjednoczone posiadały najwięcej ludności, niż jakikolwiek kraj europejski za wyjątkiem Rosji. Jeszcze w czasach kolonialnych niedobór siły roboczej w stosunku do ilości ziemi powodował, że płace i stopa życiowa były dużo wyższe niż w Europie. Powodowało to emigrację z Europy do Stanów Zjednoczonych, 2 element to możliwości osiągnięcia sukcesów w nowo utworzonym państwie; 3 element to swobody religijne i polityczne. Ameryka - kraj, który stwarza b. Dobre warunki do rozwoju. Rolę prekursora wielkiej przedsiębiorczości w Stanach Zjedn. odegrały kolejno: 1830- budowa kolei 4. Pionierska rola przedsiębiorstw kolejowych w rozwoju menadżeryzmu w USA. Kolej w XIX wieku była tym co w wieku XX internet. W Stanach Zjedn. przy bud. Linii kolejowej korzystano zarówno z kapitału własnego jak i europejskiego. Najważniejszym kapitałem własnym był nie słabnący entuzjazm ludzi, którzy tą kolej budowali by połączyć ogromne połacie Ameryki. Kolej wymagała dużych nakładów finansowych, ludzi, zaistniała wówczas konieczność skoordynowania pracy i zasobów ludzkich aby wykonywali te zadania w sposób skuteczny unikając jednocześnie kolizji i zakłóceń. Powstało w owym czasie zamówienie na pracę kierowniczą, w dużej skali i nazwano to systematycznym kierownictwem. W stosowaniu i rozwijaniu systematycznego kierownictwa na kolei wyróżnił się Mc Callum -super intendent nowojorskich kolei. . Wprowadził on: - ścisły opis obowiązków i charakteru pracy na każdym stanowisku; - regularną i często sprawozdawczą; - dokładne układy hierarchiczne ze ścisłym przestrzeganiem jedności kierownictwa (tzn., że do każdego pracownika dochodzi tylko jedna linia ) - mundury i stopnie widoczne na mundurach. Koleje odegrały rolę prekursora przedsiębiorczości w Stanach Zjednoczonych. 5. Korzystny klimat dla menadżerów samorodków: S. Slater, A. Carnegie, H. Ford. W 1790 r. został uruchomiony pierwszy zakład włókienniczy w USA. Jego twórca S. Slater, zdobył kwalifikacje w Anglii. Do USA przyjechał, wpisując profesję - farmer. W 1808 r. funkcjonowało już 15 zakładów Slatera. Jako energię wykorzystywały napęd wodny. Slater zaczął zatrudniać zawodowych menedżerów. Pierwszy w USA zastosował księgowość, aby obliczyć koszty produkcji jarda tkaniny. Procesy kształtowania sformalizowanych, hierarchicznych aparatów kierowniczych najwcześniej ujawniły się w przedsiębiorstwach kolejowych. Andrew Carnegie - twórca największego koncernu przemysłu stalowego w XIX w, rozpoczynał karierę w kolejnictwie. Canergie urodził się w Szkocji. W wieku 12 lat przyjechał z rodzicami do Stanów, gdzie rodzina pracowała w przędzalni. Otrzymał od dyrektora kolei pensylwańskiej propozycję pracy na stanowisku telegrafisty. W wieku 24 lat otrzymał nominację na dyrektora Zachodniego Sektora Kolei. Był to sektor o największych przewozach w USA. Canergie zwielokrotnił wszystkie jego wyniki. Canergie dobrze znał metody systematycznego zarządzania, opracowane przez Mc Calluma dla przedsiębiorstw kolejowych, z rachunkowością kosztów i regularnym pomiarem wydajności włącznie. Dzięki tym metodom Canergie bił rekordy: największa na świecie stalownia, największa fabryka mostów itp. H. Ford wykorzystał ideę wydziałów zatrudnienia. W drugiej dekadzie XX w firma Forda odbierała rynek pracowniczy jako skąpy, stopa płynności załogi wynosiła 10%. Aby poprawić sytuację powstał wydział socjologiczny. Równocześnie skrócono dzień pracy z dziewięciu do ośmiu godzin i podniesiono minimalną płacę. Ford obawiał się, że duży skok w zarobkach może źle wpłynąć na morale pracowników, dlatego zatrudniono w nowym wydziale 100 badaczy-doradców, którzy mieli obowiązek odwiedzać robotników w domu i pouczać rodziny, jak wykorzystać podwyższone zarobki. Po trzech latach wycofano się z doradzania. Zmieniono nazwę wydziału na wydział dokształcania, redukując do połowy stan jego zatrudnienia. Efektem tego był wzrost zatrudnienia z 14 000 do 53 000 ludzi w ciągu 5 lat. We wczesnych latach dwudziestych Ford objął 2/3 rynku. Ford usiłował zarządzać firmą bez menedżerów. Stworzył tajną policję, która szpiegowała dyrektorów. Dyrektorzy w firmie Forda mieli być wyłącznie jego asystentami i robić tylko to co im kazał. Kiedy uznano, że któryś wyrobił sobie autorytet menedżerski i mógł wywiązywać się samodzielnie ze swych obowiązków, wyrzucano go z pracy. Ford Motor Company załamała się z braku zarządzania. W piętnaście lat później, przed wybuchem II wojny światowej, udział Forda w rynku spadł do 20%. 6. Amerykański system produkcji przemysłowej. W 1851 r. odbyła się światowa wystawa przemysłowa w Londynie w Chrystal Palace. Amerykanie zaskoczyli na niej świat nie tyle ilością eksponatów, ale ich jakością. Prezentowali: 1) zamek przeciwwłamaniowy A. Hobbsa 2) pistolet wielostrzałowy S. Colta i mechaniczną żniwiarkę C. McCormika. Wszystkie trzy wyroby składały się ze standaryzowanych części, które można było wymienić w razie uszkodzenia. W Europie takie metody były stosowane wyłącznie w przemyśle zbrojeniowym. A więc już w połowie XIX w młody kraj zza oceanu wyróżnił się amerykańskim systemem produkcji przemysłowej, bo tak nazwano amerykańską inicjatywę. Rolę prekursora wielkiej przedsiębiorczości w USA odegrały koleje. Pierwszą kolej zbudowali amerykanie w 1830 r. Natomiast amerykański wynalazek telegrafu, dokonany przez S. Morse'a, przyczynił się istotnie do usprawnienia łączności, niezmiernie ważnego elementu w funkcjonowaniu kolei. 7. Systematyczne kierownictwo - początek kształtowania się nowej dziedziny wiedzy. Kolej stanowiła przedsięwzięcie wychodzące poza obszar jednego miasta, regionu, a nawet kraju.Wymagała wielkich inwestycji finansowych i zatrudnienia licznego personelu do jej obsługi. Wymagała także skoordynowania pracy różnych zespołów ludzkich, aby wykonywać swoje zadania w sposób skuteczny, unikając kolizji, zakłóceń i katastrof. Powstało zamówienie na pracę kierowniczą w dużej, a nawet bardzo dużej skali. Nazwano to systematycznym kierownictwem (systematic management). W stosowaniu i rozwijaniu systematycznego kierownictwa na kolejach wyróżnił się D. McCallum, generalny superintendent kolei Nowy Jork-Erie. Wprowadził on ścisły opis obowiązków i charakteru pracy na każdym stanowisku, regularną i częstą sprawozdawczość oraz dokładne układy hierarchiczne ze ścisłym przestrzeganiem zasady jedności kierownictwa, co oznaczało że do każdego pracownika dochodziła tylko jedna linia podporządkowania. Podobnie jak w armii, wprowadzono mundury i stopnie widoczne na mundurach. Płace i awanse były uzależnione od zasług. Tak duża dawka rygorów i zasad dyscyplinujących nie mogła wywołać entuzjazmu u pracowników, ale była niezbędna ze względów bezpieczeństwa. 8. Rola drugiej rewolucji przemysłowej w kształtowaniu praktyki i nauki zarządzania. To co się działo w gospodarce amerykańskiej i nie tylko amerykańskiej w końcowych dekadach XIX w., poczynając od lat sześćdziesiątych, zyskało później miano drugiej rewolucji przemysłowej. Uznaje się, że typowe dla drugiej rewolucji przemysłowej są następujące innowacje techniczne: - silniki elektryczne przy maszynach - stale specjalne w hutnictwie - obrabiarki półautomatyczne - upowszechnianie zasady wymienialności części Druga rewolucja przemysłowa objęła całą protestancką Europę. Francję i północne Włochy oraz Japonię i Kanadę. Przełom wieku powoduje rozwój dynamicznego przemysłu: - gospodarka rozwija się b. szybko - kapitał łatwo dostępny - zjawisko niedoboru rąk do pracy - problem wydajności Przedsiębiorcy dostrzegają te zjawiska - reagują na te zapotrzebowania. Koncentracja na sposobach poprawy pracy poszczególnych robotników właśnie te działania to początek naukowej organizacji pracy. Twórca podstaw naukowego zarządzania F. Taylor 1856-1915 9. Rola inżynierów i stowarzyszeń inżynierskich w USA w rozwoju zarządzania. Inżynierowie odgrywali główną rolę w budowie kanałów i kolei, w projektowaniu i instalowaniu urządzeń technicznych, oni też często stawali się menedżerami firm. Dotyczyło to m.in. S. Slatera i D. McCalluma. W 1852 r. powołano do życia American Society of Civil Engineers. W 1877 zaczęlo wychodzić ilustrowane czasopismo praktycznej mechaniki i inżynierii „The American Mechanist”. Pismo to przyczyniło się do utworzenia w 1880 r. stowarzyszenia „The American Society of Mechanical Engineers” (ASME). Stowarzyszenie to uznało, iż będzie się zajmować zaniedbanymi problemami funkcjonowania fabryk i zarządzania nimi. Na spotkaniu ASME w Chicago w 1886 H. R. Towne, wybitny inżynier i biznesmen przedstawił referat zatytułowany: ”Inżynier jako ekonomista”. Jego głównymi tezami były: - potrzeba łączenia umiejętności inżyniera i ekonomisty w jednej osobie - uznanie, że sprawa zarządzania warsztatem jest równie ważna, jak zadania inżynierskie Był to pierwszy otwarty apel upominający się o nauki zarządzania organizacjami. W dyskusji na spotkaniu ASME wziął udział F. Taylor, też inżynier, późniejszy prekursor naukowego zarządzania. 10. Fryderyk Taylor twórca podstaw naukowego zarządzania. Twórca podstaw naukowego zarządzania F. Taylor 1856-1915 Taylor dostrzegł wiele niekorzystnych zjawisk - zauważył, że robotnicy świadomie zwalniają tempo pracy. Taylor uważał, że każdą pracę należy rozłożyć na drobne składniki. Poszukiwał odp. na pyt. - czy dałoby się wyeliminować niektóre elementy zadania albo połączyć niektóre elementy operacyjne; - czy można poprawić kolejność wykonywania poszczególnych zadań; - czy istnieje jeden najlepszy sposób wykonania danego zadania. Swój system Taylor oparł na analizie czasu pracy produkcyjnej, w badaniach czasu pracy wyróżniał 2 fazy: - analityczną - konstruktywną. W analitycznej każda praca dzielona była na najprostsze ruchy, ruchy zbędne były eliminowane dla pozostałych dobierał najlepsze i najszybsze sposoby ich wykonania podpatrując jak to robią najlepsi pracownicy. W fazie konstruktywnej suma niezbędnych ruchów w najlepszym wykonaniu stanowiła normę. Ustalał normę w tej fazie jaką robotnik powinien wykonać, opierając się na analizie pracy najlepszych robotników. Zakładał, że prawidłowo opracowana norma umożliwi lepsze wykorzystanie: narzędzi, maszyn, materiałów, poprawi jakość, wydajność i morale pracowników i przyczyni się jednocześnie do zwiększania zarobków. Taylor pracując nad metodami ulepszania pracy zetknął się niechęcią pracowników, obawiali się zwolnień. Namawiał pracodawców aby bardziej wydajnym pracownikom płacili stawki wyższe od pozostałych. Te stawki były dokładnie obliczone i oparte na założeniu, że wzrost produkcji przyniesie więcej zysku, a robotników zachęcano do przekraczania poprzednich norm dla uzyskania większych zarobków. Taylor nazwał system zróżnicowanych stawek akordowych. Uważał, że ci robotnicy wypracowują większe normy nie mogą obawiać się zwolnień. Robotnicy, którzy nie nadążają nie powinni obawiać się, ponieważ niedobór siły roboczej powoduje, że znajdą pracę gdzie indziej. Taylor I-wszy udowodnił, że zespół ludzi pracujący razem, których każdy realizuje jedno lub parę zadań zrobi więcej niż taka sama liczba ludzi, z których każdy zajmuje się wszystkimi zadaniami. Linia montażowa to jest wynalazek - spadek po naukowej organizacji. Zespół ludzi pracujący razem, z których każdy realizuje jedno lub parę zadań realizuje więcej niż taka sama liczba ludzi, z których każdy czym innym. Wyniki badań podsumował w książce „Zarządzanie warsztatem wytwórczym” -Taylor. W pracach tych tworzył zespół zasad stanowiący istotę naukowej organizacji pracy, twierdził, że filozofia zarządzania wg. Taylora opiera się na 4 zasadniczych elementach: 1 opracowanie prawdziwej nauki zarządzania tak aby można było ustalić najlepszą metodę wykonania każdego zadania; 2 naukowym doborze pracowników tak aby można było każdemu pracownikowi przydzielić pracę do której się najbardziej nadaje; 3 naukowym wyszkoleniu i doskonaleniu pracowników; 4 bezpośredniej przyjaznej współpracy między kierownictwem i pracownikami. Przełożony powinien wiedzieć jaka łopata jest najlepsza do załadowania np. drobnego węgla. Prace Taylora wywarły ogromny wpływ na przemysł amerykański, pomimo tego Taylor miał wielu przeciwników. „Możliwie najlepszy pracownik. Możliwie najlepsza praca. Możliwie najlepszy efekt.” 11. Wpływ Henri Fayola na rozwój nauk zarządzania. Kierunek zarządzanie administracyjne wyrósł z potrzeby opracowania zasad zarządzania ówczesnymi fabrykami. Wydatny wpływ na rozwój tej dziedziny zarządzania wywarł Henryk Fayol (1841-1925), z wykształcenia inż. górniczy. Fayola uważa się za założyciela tego kierunku, był pierwszym który usystematyzował zasady postępowania. Fayol uważał, że kierowanie nie jest sprawą osobistego talentu ale umiejętnością, której można się nauczyć. Pod warunkiem, że znane będą jego podstawowe zasady. Wcześniej uważano, że zarządzanie to dar od pana Boga. Fayol podzielił działalność gospodarczą na 6 czynności ściśle, ze sobą powiązanych - funkcje przedsiębiorcze: - techniczne - wytwarzanie wyrobów; - handlowe - kupowanie, sprzedawanie; - finansowe; - ochronne; - rachunkowe; - kierownicze. Główną uwagę koncentrował na czynności kierowniczej, gdyż uważał, że są one najbardziej zaniedbaną stroną . Fayol pierwszy zdefiniował zarządzanie za pomocą 5 funkcji zarządzania: - planowanie; - organizowanie; - rozkazywanie; - koordynowanie; - kontrolowanie. Opracował swoją teorię w I-wszej dekadzie XX wieku, później nauka i praktyka uszczegółowiła propozycje Fayola. Zrezygnowano z rozkazywania wprowadzając na to miejsce motywowanie, zrezygnowano z oddzielnej funkcji koordynowanie uznając, że dokonuje się ona poprzez wszystkie elementy procesu zarządzania i wyodrębnianie jej nie jest potrzebne. Te 4 funkcje: planowanie, organizowanie, motywowanie i kontrolowanie do chwili obecnej obowiązują jako funkcje zarządzania. Fayol uważał, że dobra praktyka zarządzanie układa się w pewne wzory, które można zdefiniować, analizować i wykorzystać. Fayol opracował 14 zasad sprawnego zarządzania: 1) podział pracy - wysoki stopień specjalizacji powinien przynieść zwrot efektywności. Specjalizacji podlega zarówno podlega praca techniczna jak i kierownicza; 2) autorytet - formalny i rzeczywisty. Formalny związany jest z zajmowanym stanowiskiem, a rzeczywisty z wiedzą, doświadczeniem, kulturą i nie zawsze autorytet formalny pokrywa się z rzeczywistym. Przykład prezydent Łukaszenko. 3) dyscyplina - musimy przestrzegać reguły rządzące organizacją (np. praca od 8 do 16); 4) jedność rozkazodastwa - każdy pracownik winien otrzymywać polecenie tylko od 1 przełożonego; 5) jedność kierownictwa - podobne czynności winny być zgrupowane i podległe tylko 1 kierownikowi; 6) podporządkowanie interesu osobistego interesowi ogółu; 7) wynagrodzenie winno być sprawiedliwe zarówno dla pracowników jak i dla organizacji; 8) centralizacja; 9) hierarchia; 10) ład - zasoby ludzkie i rzeczowe winny być koordynowane tak by znalazły się na właściwym miejscu we właściwym czasie; 11) sprawiedliwość; 12) stabilizacja personelu; 13) inicjatywa - podwładni powinni mieć możliwość inicjatywy. Zasada ta wiąże się z zasadą autorytetu - przełożony, osoba, która posiada duży autorytet osobisty nie boi się pracowników z inicjatywą - namawia by pracownicy wykazywali inicjatywę; 14) harmonia - praca zespołowa, poczucie jedności i przynależności do jednej grupy winny być popierane i podtrzymywane. Jest to jednym z sukcesów japońskiego zarządzania. Fayol zauważył, że poszczególne umiejętności kierownictwa, zależą od pozycji i miejsca w hierarchii na niższych szczeblach wymagane są umiejętności techniczne, w miarę wspinania się w górę coraz bardziej przydatne stają się umiejętności kierownicze. Umiejętności kierownicze wg Fayola są nie tylko potrzebne przy kierowaniu organizacjami ale również w rodzinie, kościele , wojsku. Najważniejsza praca Fayola „Administracja przemysłowa i ogólna” napisana w 1916 roku. 12. Klasyczne spojrzenie na zarządzanie - osiągnięcia i ograniczenia. Klasyczne spojrzenie na zarządzanie naukowe zarządzanie zarządzanie administracyjne (koncentruje się na zarządzaniu całą organizacją) Wydatny wpływ na rozwój tej dziedziny zarządzania wywarł Henryk Fayol (1841-1925), z wykształcenia inż. górniczy. Fayola uważa się za założyciela tego kierunku, był pierwszym który usystematyzował zasady postępowania. Fayol uważał, że kierowanie nie jest sprawą osobistego talentu ale umiejętnością, której można się nauczyć. Pod warunkiem, że znane będą jego podstawowe zasady. Wcześniej uważano, że zarządzanie to dar od pana Boga. Inny przedstawiciel kierunku administracyjnego Ch. Bernard (1886-1961) Zajmował się problemem autorytetu. Doszedł do następujących wniosków: podwładni oceniają zasadność poleceń przełożonego i decydują zaakceptować, czy nie zaakceptować. Polecenie zostaje zaakceptowane w 3 przypadkach: - jeżeli podwładny je rozumie; - jest zdolny je wykonać; - uważa je za właściwe. Spojrzenie klasyczne obejmuje 2 kierunki. Naukowe zarządzanie koncentruje się na pracownikach organizacji i na sposobach podniesienia ich wydajności twórca F.Taylor. Kierunek administracyjny koncentruje się na całej organizacji i na sposobach uczynienia jej bardziej sprawną - twórca H. Fayol. Okres największego zainteresowania od 1895 roku do połowy lat 30-tych XX wieku. Ponowne zainteresowanie w ostatnich latach jako narzędzie obniżki kosztów, zwiększenia wydajności. Osiągnięcia: - stworzyło podstawy do dalszego rozwoju teorii zarządzania; - wskazało kluczowe procesy, funkcje i umiejętności kierownicze, ktróre i dziś są uznane za istotne; - skoncentrowało uwagę na zarządzaniu jako przedmiocie badań naukowych. Ograniczenia: - bardziej odpowiednie dla stabilnych i prostych organizacji niż dla organizacji współczesnych, dynamicznych i złożonych, pomimo, że niektórzy zajmowali się elementem ludzkim w procesie zarządzania wielu z nich traktowało pracowników raczej jak narzędzia niż zasoby. Zapamiętujemy: Spojrzenie klasyczne podstawa na której rozwinęły się wszystkie teorie i koncepcje zarządzania. Wiele spostrzeżeń ujętych w klasycznym spojrzeniu jest aktualne do chwili obecnej. Podstawowym niedostatkiem spojrzenia klasycznego jest to, że twórcy patrzyli na przedsiębiorstwo, na stanowiska pracy z mechanicznego punktu widzenia. Przedsiębiorstwo było dla nich maszyną a robotnicy jej trybami. Nie zwracano większego znaczenia na aspekt ludzki - jest to podstawowy mankament. Twórcy myślenia klasycznego zakładali, że ludzie winni postępować w sposób racjonalny, tzn.,że trzeba im jedynie dokładnie powiedzieć co mają robić, jak mają robić w celu zwiększenia swoich zarobków. Człowiek racjonalny, wg nich motywowany jest osobistymi potrzebami ekonomicznymi. Z czasem przekonano się, że korzyści finansowe nie są jedyną sprawą wpływającą na zachowanie się pracowników w procesie produkcji. W latach 20-tych coraz silniejsze stawało się przekonanie, że wydajność pojedyńczego pracownika w dużej mierze związana jest z atmosferą jaka panuje w najbliższym mu zespole pracowniczym. W tym czasie w Stanach Zjedn. występowało wiele niekorzystnych zjawisk zwiększanie się sytuacji zatrudnienia, opór nieformalnych grup przeciw niektórym posunięciom kierowniczym i właśnie straty wynikające z tych zjawisk były dość duże, dlatego poszukiwanie odpowiedzi na to pytanie spowodowało, że procesem zarządzania zainteresowały się nauki behawioralne: psychologia, socjologia, pedagogia. Przedstawicieli tych nauk interesował przede wszystkim czynnik ludzki w procesie zarządzania. 13. Eksperymenty w Hawthorne i ich wpływ na nowe spojrzenie na zarządzanie. Największe znaczenie dla rozwoju behawioralnego miały badania przeprowadzone w latach 1927-1932 w amerykańskiej firmie Western Electric - W. Hawthon przez Eltona Mayo i innych pracowników. - I-wsze badanie obejmowało zmianę oświetlenia miejsca pracy wybranej grupy pracowników oraz porównanie jej konsekwencji z 2 grupą pracowników gdzie nie zmieniono oświetlenia. Wyniki tych badań zaskoczyły uczonych - zastanawiano się dlaczego gdy poprawiamy warunki pracy jednej grupy wydajność rośnie jednej i drugiej. Wówczas badania nie dały odpowiedzi na to pytanie. - Ustalenie akordowego planu zachęt płacowych dla pracowników. Zgodnie z wcześniejszymi teoriami człowieka racjonalnego każdy pracownik powinien dążyć do maksymalnych zarobków - tymczasem Mayo i jego współpracownicy zauważyli, że pracownicy sami ustalili między sobą właściwy podział produkcji dla poszczególnych grup i wszyscy starali się przyjęte normy by uzyskać akceptację grupy. - Inne badania, wywiady doprowadziły Mayo do nast. Wniosku, że ludzkie zachowanie w miejscu pracy ma znacznie większe znaczenie niż dotychczasowe. W eksperymencie z oświetleniem, uzyskane wyniki powiązano z następującym, że być może ta strona była obiektem zainteresowania przełożonych. Ci , którym nie zmieniono oświetlenia chcieli również stać się obiektem zainteresowania pracodawcy. W płacach system akordowy nie działał, ponieważ okazały się one mniej istotne niż społeczna akceptacja człowieka. Wyniki tych badań udowodniły, że ludzie chcą mieć coś do powiedzenia w sprawach, które ich dotyczą, chcą odczuwać zadowolenie z pracy, chcą być szanowani, doceniani, te wyniki doprowadziły do wielu odkrywczych wniosków. Najważniejszy - poczucie należności do zespołu pracowniczego jest ważnym czynnikiem motywującym pracownika. Poprawa stosunków międzyludzkich pozwoli na zwiększenie wydajności. W ten sposób eksperymentalny został zapoczątkowany kierunek behawioralny. 14. Behawioralne spojrzenie na zarządzanie - osiągnięcia i ograniczenia Behawioralne spojrzenie na zarządzanie tj. takie, które koncentruje się na zachowaniu pracownika w kontekście organizacyjnym w procesie zarządzania. Zwolennicy tej koncepcji zarządzania uważali, że do koncepcji człowieka racjonalnego, motywowanego potrzebami ekonomicznymi należy dodać koncepcję człowieka społecznego. Człowiek racjonalny uzupełniony koncepcją człowieka społecznego motywowanego potrzebami społecznymi pragnącego takich stosunków w pracy, które dają zadowolenie. Prekursorem podejścia behawioralnego był Hugo Műnsterberg (1863-1916) Psycholog niemiecki uważany za ojca psychologii przemysłowej, uważał że psychologowie mogą pomóc menedżerom w dziedzinie doboru i motywacji poszczególnych pracowników. On proponował przeprowadzanie różnego rodzaju testów psychologicznych, które umożliwiały wykrywanie właściwych predyspozycji. Wiele ówczesnych metod korzysta z dorobku Műnsterberga. Testy psychologiczne oceniające przydatność kandydata, czy badanie procesów uczenia się to właśnie Jego wkład w behawioralne zarządzanie i współczesne poradnictwo zawodowe. Największe znaczenie dla rozwoju behawioralnego miały badania przeprowadzone w latach 1927-1932 w amerykańskiej firmie Western Electric - W. Hawthon przez Eltona Mayo i innych pracowników. Do autorów, którzy przyczynili się do rozwoju tego kierunku należy zaliczyć również: A.Maslow D.Mc.Gregor W 1943 roku Maslow przedstawił teorię sugerującą, że działalność człowieka motywowana jest głównie potrzebą zaspakajania określonych potrzeb. Potrzeby te obejmują bodźce pieniężne oraz społeczną akceptację i układają się w pewną hierarchię. D.Mc.Gregor Twierdził, że są 2 teorie X i Y, które odzwierciedlają teorie różnych zespołów menedżerów na temat ich pracowników. 2 skrajne poglądy na ich pracowników. Wg teorii X zakłada, że ludzie nie lubią pracować i unikają pracy. Ludzie nie lubią pracować a zatem menedżerowie by skłonić ich do pracy muszą : kontrolować, kierować. Ludzie wolą by nimi kierowano, pragną unikać odpowiedzialności. Teoria Y ludzie nie wykazują wrodzonej awersji do pracy, są wewnętrznie motywowani do celów do których są przywiązani, że potrafią być odpowiedzialni, chcą pracować. Podsumowanie behawioralnego spojrzenia. Spojrzenie behawioralne koncentruje się na zachowaniu ratownika w kontekście organizacyjnym. Ruch na rzecz stosunków międzyludzkich pobudzony narodzinami psychologii przemysłowej zastąpił kierunek naukowego zarządzania w roli dominującego podejścia do zarządzania w latach 30-tych i 40-tych. Głównymi przedstawicielami tego ruchu byli: E.Mayo, A.Maslow, D.Mc.Gregor. Zachowanie organizacyjne współczesne odgałęzienie kierunku behawioralnego dostrzega złożoność ludzkiego zachowania w układzie organizacyjnym. Okres największego zainteresowania. Stosunki międzyludzkie cieszyły się największym zainteresowaniem w okresie od 1931 roku do końca lat 40-tych. Kierunek zachowania organizacyjnego powstał w końcu lat 50-tych i obecnie jest przedmiotem wielkiego zainteresowania badaczy i menedżerów. Osiągnięcia Podejście to przyniosło ważne wnioski badawcze w dziedzinie motywacji. Podważyło pogląd, że pracownicy są narzędziem i upowszechniło przekonanie, że są oni raczej cennym zasobem. Ograniczenie Złożoność zachowania indywidualnego utrudnia jego trafne przewidywanie. (stresy) 15. Spojrzenie ilościowe - najnowsza koncepcja myślenia o zarządzaniu. Na początku II wojny światowej Wlk.Brytania stanęła wobec alternatywy przetrwania. Konieczność rozwiązywania nowych złożonych problemów dotyczących sztuki wojennej, spowodowały, że brytyjczycy utworzyli I-wsze zespoły badań operacyjnych składające się z: fizyków, matematyków, menedżerów, działaczy gosp.,Miały podstawowe zadanie pomoc w bardziej sprawnym i skutecznym wykorzystaniu zasobów dla prowadzenia gosp. Kiedy amerykanie przystąpili do wojny również skorzystali z doświadczeń brytyjskich i również powołali zespoły operacyjne. Okazało się, że stosując badania operacyjne, wykorzystując metody matematyczne można podejmować decyzje, dotyczące np. rozmieszczenia wojsk, sprzętu, łodzi podwodnych. Gdy wojna się skończyła okazało się, że badania operacyjne są przydatne również w rozwiązywaniu bieżących problemów gospodarczych. Do produkcji wprowadzano nowe technologie, transport, komunikacja były coraz bardziej skomplikowane i wtedy również zwrócono się do zespołu badań operacyjnych by oni poszukiwali odpowiedzi na nowe problemy. Z biegiem lat procedury badań operacyjnych sformalizowano dając im nazwę „ilościowej szkoły zarządzania”. Spojrzenie ilościowe koncentruje się na zastosowaniu modeli i procesów matematycznych do sytujacji kierowniczych. Obraz największego zainteresowania od lat 40-tych do chwili obecnej. Osiągnięcia Opracowanie skomplikowanych technik ilościowych służących pomocą w podejmowaniu decyzji. Podejście ilościowe bardzo jest użyteczne w procesie planowania i kontrolowania. Ograniczenia - Szkoła ilościowa kładzie nacisk tylko na te aspekty, które można przedstawić za pomocą licz a pomija znaczenie ludzi i związków między nimi. - podejście ilościowe nie jest w stanie w pełni wyjaśnić czy przewidzieć ludzkich zachowań. 16. Mnogość szkół nauk zarządzania w USA. `Zasady Zarządzania' jako przedmiot wprowadzono do wszystkich szkół handlowych w USA. 4 sposoby zarządzania: 1) Wynosząca się od Taylora - szkła organizacji produkcji zwana też nurtem inżynierskim. 2) Oparta na dorobku Fayola - szkoła procesu zarządzania, zwana też uniwersalistyczną. 3) Szkoła ludzkich zachowań - włączenie nauk behawioralnych. 4) Szkoła ilościowa - systemowa - dominacja naukowców matematycznych. Proces kształcenia w USA zaczyna się w latach 50-tych = MBA → zmodernizowany w latach 70-tych stał się przebojem. Dyplom MBA - profesjonalizacja zawodu menedżera. Etap profesjonalnego zarządzania pokrywa się ze zjawiskiem umocnienia i wzrostu znaczenia menedżerów w społeczeństwie - określa się to kapitalizmem menedżerskim. Cechy kapitalizmu menedżerskiego: 1) Władza nad największymi firmami w coraz większym stopniu przechodzi w ręce mened