Pedagogika ogólna - wykłady
Pojęcie pedagogika pochodzi z języka greckiego, a początek znajduje w słowach:
paidos- chłopiec, dziecko,
ago- prowadzę,
agagos- prowadzący.
Zdadaniem pedagoga w starożytności było towarzyszenie dziecku w drodze do gimnazjonu oraz niesienie jego przyborów. Obowiązkiem była nauka dziecka pisania, czytania i recytacji. Wszystkie działania, które wykonywał paidagogos zwano paidagogija (stąd obecna nazwa pedagogia, która oznacza zespół działań wychowawczych).
Klasyfikacja materiału źródłowego według Mariana Nowaka:
- źródłami praktycznymi zwie się powszechnie okoliczności i wydarzenia mające miejsce w praktyce wychowawczej i będące jej wynikiem,
- źródła naukowe mówią o rezultatach badań dotyczących wychowania, pedagogiki i dyscyplin pokrewnych (psychologia, socjologia).
PEDAGOGIKA jest nauką o wychowaniu ludzi.
Różnice pomiędzy wiedzą potoczną a naukową:
Wiedza potoczna posługuje się niezbyt dokładnymi i mało ostrymi pojęciami. Występuje wieloznaczność terminów, a wysuwane tezy i opinie nie są powiązanym układem i mogą opierać się jedynie na osobistym autorytecie. Wiedza o naukowych podstawach wzbogaca stereotypowe myślenie o rzeczywistości, posiada ściśle ustaloną formalną nomenklaturę. Twierdzenia muszą poddane zostać weryfikacji i łączyć się w jedną skorelowaną całość. Powinny posiadać logiczną strukturę i budować nową wiedzę. W nauce nie ma przyjętych a priori dogmatów, ponieważ teorie podlegają ciągłym zmianom i bywa, że ich miejsce zajmują nowe, wiarygodniejsze i bardziej aktualne.
W pedagogice wyróżniamy dwa główne nurty: nowoczesny, czyli oświeceniowy opierający się na tradycji i racjonalnych tezach oraz postmodernistyczny promujący wielość i rozmaitość.
ANTYPEDAGOGIKA jest ideologią przeciwną pedagogice, która postuluje całkowitą wolność i swobodę dzieci. Nauczyciel powinien być przyjacielem ucznia i w żadnym wypadku go nie karcić.
NAUKA stanowi fragment wiedzy i występuje w postaci zweryfikowanych twierdzeń i tez uporządkowanych dzięki strukturom logicznym.
TWIERDZENIE- sformułowanie ogólne określające klasę zjawisk i korelacje występujące pomiędzy nimi. Twierdzenia klasyfikujemy na:
prawa- nie ma od nich odstępstw i wyjątków, są niezależne od czasoprzestrzeni, występują głównie w naukach nomotetycznych,
generalizacje- są prawami, z tym że probabilistycznymi, występują często w formie statystyk, zajmują się wydarzeniami, które zdarzają się z jakimś prawdopodobieństwem.
HIPOTEZA- to jakieś przypuszczenie, które nie zostało sprawdzone empirycznie, lecz wzbogaca naukę.
UZASADNIENIE- przedstawiając rzeczową i wiarygodną argumentację jesteśmy w stanie przedstawić zasadność jakiejś tezy.
SPRAWDZENIE- weryfikując twierdzenia poprzez zmysły możemy dowieść ich fałszywość (falsyfikacja) lub zgodność z prawdą (konfirmacja).
PARADYGMATAMI nazywamy powszechnie uznane za zgodne z prawdą, sprawdzone empirycznie teorie naukowe. Zdarza się, iż jesteśmy świadkami REWOLUCJI NAUKOWYCH, które prowadzą do zniesienia paradygmatów
TEORIE to układy twierdzeń, mające na celu objaśnianie. Zadanie wyjaśnienia powoduje konieczność przewidywania. Pedagogika posługuje się głównie teoriami empirycznymi.
W opisie teorii empirycznych R. Wójcicki uwzględnił:
- zakres teorii (dyscyplina, dziedzina wiedzy)- wszystko, co ma jakikolwiek związek z procedurą wychowania.,
- aksjomaty- przyjęte a priori tezy uniwersalne, uznawane za pewniki. Nie są poddawane weryfikacji,
- język- zespół pojęć charakterystycznych dla wychowania i terminów z zakresu matematyki,
- rodzaje wnioskowań: dedukcyjne, indukcyjne i redukcyjne,
- pomiary, czyli metody badań służące do stworzenia teorii, np. obserwacja, wywiady, analiza dokumentów, wszelkie eksperymenty, itd.
RYSUNEK PROJEKCYJNY- przedstawia problemy, z którymi stykamy się, a nie potrafimy o nich rozmawiać wprost. Ukazują np. przemoc, do której uprawiania rodzice nie potrafią się przyznać, alkoholizm, itp.
Mieczysław Łobocki i Heliodor Muszyński uważają, iż teorie pedagogiczne spełniać powinny praktyczną rolę.
Według Muszyńskiego wcale nie muszą one spełniać zadań objaśniania.
Stanisław Pałka sądzi, że nie została stworzona aktualna wizja teorii pedagogicznej, z kilku przyczyn:
- zbyt ograniczonego pojmowania zagadnień pedagogiki,
- zbyt duży nacisk kładziono na praktykę, zaniedbując badania empiryczne,
Teorię pedagogiczną definiuje jako systematyczny zespół twierdzeń dotyczących poszczególnych dziedzin pedagogiki, którego główna rola dotyczy objaśniania.
Struktura teorii pedagogicznej wg. Pałki:
- teorie szerokiego zasięgu stanowią zespół twierdzeń dotyczących poszczególnych dziedzin pedagogiki, którego główna rola dotyczy objaśniania,
- teorie średniego zasięgu- człowiek jest wychowywany i kształci się całożyciowo, zarówno w formie bezpośredniej, jak i pośredniej, należą do nich samowychowanie i samokształcenie oraz budowanie własnego wizerunku autokreacyjnego na przestrzeni całego życia,
- teorie wąskie (zajmujące najniższy szczebel) mówią o oddziaływaniu wychowawczym planowanym, podejmowanym z pewną świadomością oraz spontanicznym, na zasadzie przypadku.
ZADANIA PEDAGOGIKI JAKO NAUKI O WYCHOWANIU
Pedagogika spełnia rolę poznawczą i praktyczną. Zajmuje miejsce wśród nauk stosowanych, dlatego też spełnia obydwie te funkcje.
PRAWDA posiada najwyższą wartość poznawczą. Zdaniem Arystotelesa możemy nią nazwać zgodność faktów.
Istnieją dwa rodzaje poznania: potoczne i naukowe. Do funkcji poznawczych zaliczamy opis, objaśnienie i przewidywanie., będące rezultatem poznawania.
Rola opisowa polega na udzieleniu poprzez opis odpowiedzi na pytania: jak jest teraz?, co się dzieje? itp.
Opisujemy w stronie czynnej, kodując rezultaty obserwacji. Opis jest w formie tekstu, składającego się z logicznie ułożonych zdań.
T. Czeżowski klasyfikuje opisy na dwa rodzaje:
- klasyfikacyjny (rodzajowy)- za jego pomocą opisujemy zbiory, koncentrujemy się na cechach wspólnych,
- idiograficzny (szeregujący)- interesuje się pojedynczymi jednostkami, gdy charakteryzujemy osobę zauważamy tylko cechy kojarzone z nią.
Opis, by był prawidłowy musi posiadać cechy obiektywne, tzn. nie naznaczone opinią badacza. Opis nigdy nie będzie dokładnym odbiciem realnego stanu rzeczy.
Przy prowadzeniu badań nad wychowaniem koncentrujemy się głębiej na stosunkach dzieci i rodziców.
Jakość opisu zależna jest od posiadanych przez nas umiejętności językowych i narzędzi badawczych.
Objaśnienie odpowiada zawsze na pytanie: dlaczego? jakie jest zadanie? W jakim celu? Wytłumaczenie czegoś czerpie z myślenia redukcyjnego, które ma na celu odkrycie przyczyn zjawiska, założeń streszczających obecny stan rzeczy. Rezultat objaśnienia pojawia się w formie składającego się z dwóch części tekstu: przedmiotu, który usiłujemy wyjaśnić, stanowiącego treść pytania (eksplanandum) oraz treści wyjaśniających zwanym eksplanansem.
Struktura zależna jest od typu wyjaśnienia. Wyróżniamy następujące typy objaśnień:
- nomologiczno- dedukcyjne bierze sobie za podstawę prawo,
- probabilistyczne- opiera się na probabilistyce. Łączy eksplanandum z eksplanansem. Napotykamy je w naukach społecznych,
- funkcjonalne- budowa nie jest klasyczna, lecz związana z eksplanansem. Rozpoznajemy je po pytaniach o role i cel, które wypełniają rolę eksplanandum, zaś funkcję eksplanansu przejmuje treść.
PROGNOZOWANIE stanowi przewidywanie przyszłości, mówi o tym, co nastąpi w najbliższym czasie. Prognozowanie rozpatrywać można jako czynność poznania i jakąś prognozę, która wynikła z procesu prognozowania. Prognozując rozpatrujemy kwestie przez analogię. Skuteczne przewidywania możliwe są do sformułowania jedynie przy znajomości ogólnie obowiązujących reguł i prawideł.
W pedagogice najważniejszą rolę odgrywa ono podczas tworzenia programów oświatowych.
Funkcje praktyczne są stosowane w następstwie ról poznawczych.
PEDAGOGIKA WŚRÓD NAUK I WYODRĘBNIANIE SIĘ DZIEDZIN WIEDZY PEDAGOGICZNEJ:
Platon usystematyzował nauki wyróżniając:
dziedzinę poznania rozumowego (występuje poznanie natury dyskursywnej- w naukach nomotetycznych oraz dialektycznej- w naukach idiograficznych),
dziedzinę poznania poprzez zmysły (probabilistycznego),
dziedzinę zdolności pragmatyczno- technologicznych.
Arystoteles sklasyfikował nauki, biorąc pod uwagę kryterium celu i poziomu wyabstrahowania od przedmiotu. Postulował istnienie:
- wiedzy spekulatywnej (teoretycznej), gdzie człowiek pragnie poznać prawdę, w celach autotelicznych.
Nauki teoretyczne zaliczające się do wiedzy spekulatywnej to:
*nauki fizykalne na pierwszym poziomie abstrakcji, czyli przyroda, filozofia,
*nauki matematyczne znajdujące się na drugim poziomie abstrakcji.
- wiedzy praktycznej, według której człowiek ma na celu poznanie dobra, by odpowiednio mógł kierować poznaniem. Wśród niej znajdują swoje miejsce etyka i polityka. Nauki pomocnicze polityce to ekonomika, sztuka pięknej wymowy i taktyka,
- wiedzy poetycznej (twórczej), która chce poznawać, by móc tworzyć ładne i użyteczne przedmioty. Do niej należą sztuka i poetyka.
Klasyfikacja nauk według Stanisława Kamińskiego:
Nauka
teologia wiedza wrodzona
filozofia nauki szczegółowe
nauki formalne nauki realne
(oparte na dedukcji) (oparte na indukcji)
przyrodoznawstwo nauki humanistyczne
dziedziny związane z dziedziny związane
człowiekiem jako bytem z kulturą
społecznym
psychologia nauki o sztuce
socjologia religia
prawo filologie
ekonomia etyka
Podział Kamieńskiego nie uwzględnia pedagogiki jako samodzielnej dziedziny wiedzy.
Stefan Kunowski sądzi, że najodpowiedniejsze byłoby ulokowanie pedagogiki pomiędzy naukami nomotetycznymi a idiograficznymi, ponieważ zawiera elementy obu nauk. Pedagogika nie jest monolitem, ponieważ w jej granicach mają swe miejsce liczne dziedziny.
Polska Akademia Nauk wyróżniła cały zespół nauk pedagogicznych, usystematyzowanych na zasadzie hierarchii w czterech działach:
I. Do głównych dyscyplin pedagogiki zaliczamy:
- pedagogikę ogólną,
- historię wychowania,
- teorię wychowania:
*etycznego,
*estetycznego,
*społecznego,
*religijnego,
*fizycznego
- dydaktykę (teoria nauczania uczenia się i kształcenia).
II. Szczegółowe dyscypliny pedagogiczne, sklasyfikowane ze względu na kryterium rozwojowe człowieka:
- pedagogika rodziny:
- pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna,
- pedagogika szkolna,
- pedagogika szkolnictwa akademickiego,
- andragogika (pedagogika dorosłych),
- pedagogika specjalna (wraz z rewalidacyjną i resocjalizacyjną),
- teoria edukacji równoległej,
- teoria kształcenia całożyciowego (ustawiczna edukacja),
- gerontologia (pedagogika ludzi starszych).
III. Dyscypliny pedagogiczne kładące nacisk na różnorodne obszary działalności ludzkiej:
- pedagogika społeczna,
- pedagogika kultury,
- pedagogika pracy,
- pedagogika zdrowotna,
- teorie wychowania technicznego,
- teorie wychowania obronnego,
- pedagogika wolnego czasu.
IV. Dyscypliny pomocnicze:
- pedagogika porównawcza,
- pedeutologia,
- polityka oświaty,
- ekonomia oświaty,
- organizacja oświaty i wychowania,
- filozofia wychowania,
- socjologia wychowania,
- biologiczne postawy wychowania,
- informatyka edukacyjna.
ZAGADNIENIE WYCHOWANIA:
Ksiądz Janusz Tarnowski określa wychowaniem wszystkie metody i procedury mające pomóc człowiekowi wcielać w życie swoje człowieczeństwo. Tylko wtedy człowiek jest osobą myśląca.
Osoba to według Beocjusza nie dająca się podzielić jednostkowa substancja natury rozumnej.
Rozumność jest podstawową kategorią, którą bierzemy pod uwagę przy opisie osoby.
Tischner istoty człowieczeństwa upatruje się w posługiwaniu się przez człowieka wartościami. Osobę cechują także: umiejętność obdarzania drugiego człowieka miłością, szacunek do samego siebie, podmiotowość wobec praw, wolna wola i zupełność.
Personaliści są zdania, ze wychowawca może pomóc w procesie stawania się człowiekiem, lecz nie potrafi stworzyć wychowanka.
J. Reykowski, psycholog, sądzi, że skoro wychowanie jest pomocne w rozwoju osoby wychowywanej, a wychowawca poprzez wychowanie rozwija wychowanka to rozwój trzeba uważać za zwiększenie zdolności regulacyjnych (zdolności autokreacyjne, umiejętności kierowania własną egzystencją). W takim wypadku wychowanie polega na niczym innym tylko pobudzaniu tych umiejętności.
Joanna Rutkowiak stworzyła słynną koncepcję dialogu, w której dialog z arbitrem prowadzi nierówne stosunki pomiędzy ludźmi, czyli jedna osoba ma prawo głosu, jej wypowiedź jest nadrzędna w stosunku do drugiej. Ten rodzaj relacji nie jest odpowiedni, gdyż wymaga uniżoności jednej z osób, co niszczy kreatywne nastawienie.
Dialog bez arbitra natomiast we właściwy sposób ujmuje wychowanie. Ten dialog równorzędnie traktuje partnerów, na drodze kompromisu, bowiem znajdują oni wyjście satysfakcjonujące ich obu. Dialog bez arbitra jest możliwy do zastosowania jedynie w późniejszych stadiach wychowania.
Gadacz rozpatruje wychowanie w dialogu mistrza i ucznia. Wspólnie dążą oni w procesie wychowania do realizacji wartości dobra, piękna i prawdy. Taki stosunek powoduje podziw dla mistrza, afirmację jego zapatrywań i uzależnienie od niego. Uczeń przestaje szukać własnej drogi ślepo podążając za mistrzem.
Gadacz wyróżnia dwa rodzaje wychowania:
- wychowanie w optyce funkcjonowania zakłada modelowanie osoby wychowanka według obowiązujących standardów życia i modeli osobowości, specyficznych dla danej koncepcji. Ma charakter bezosobowy i czyni z wychowawcy narzędzie ideologii, a z jego autorytetu autorytet władzy.
- wychowanie w optyce bycia (osobowej) zakłada spotkanie mistrza z uczniem, które jest otwarciem wrót na wartości uczłowieczające jednostkę. Nauczyciel wyrabia sobie u dzieci autorytet naturalny, nie narzucony z góry nie upada więc mimo przeszkód.
Łobocki wyróżnił kilka stałych cech procesu wychowania:
*złożoność- korelacje z wieloma czynnikami zewnętrznymi i wewnętrznymi ucznia,
*intencjonalność- poprzez wychowanie realizowane są konkretne cele,
*interakcyjność- proces wychowania prowokuje wzajemne interakcje wychowującego i wychowywanego,
*relatywizm- ciężko przewidzieć rezultaty,
*długotrwałość- trwa przez całe życie.
OSOBOWOŚĆ- to grupa stałych cech psychicznych i mechanizmów wewnętrznych właściwa danemu człowiekowi.
IDEAŁY WYCHOWANIA:
Platon przyrównywał wychowanie do muzy. Ideałem ateńskim było połączenie pięknego ciała, duszy i umysłu.
Dla Muszyńskiego ideałem jest zespół najistotniejszych własności wychowania.
Budzyński rozpatrywał ideał jako nieosiągalny stan rzeczy.
Według Gniteckiego ideałem nazywa się stan najlepszy, biorąc pod uwagę kryterium pedagogicznej wartości. Ideałem dla niego jest połączenie zadań wychowania z wartościami.
CELE WYCHOWANIA:
Cel to świadomie zaplanowany rezultat jakiejś czynności, prognozowany i pożądany stan rzeczy.
Zadania celów sprecyzował S. Roller. Według niego:
- stanowią punkt odniesienia dla zmian w procesie wychowania,
- biorąc je pod uwagę w określony sposób organizuje się system szkolny, podręczniki, program nauki czy badania,
- rozstrzygają o roli nauk pomocniczych w pedagogice,
- pokazują nam jak powinno być w przyszłości, mają charakter prospektywny,
- koordynują procesami,
- są gwarantami dla trwałości wartości.
Muszyński pisał o ideologicznym charakterze cech.
Mieczysław Łobocki łączy cele z pewnymi stanowiskami, np. filozoficznym lub światopoglądowymi. Wszystkie ideologie tworzone są tak, by zadowalać każdego. Jako wyjątek przyjąć można koncepcję ogólnikową.
Dwie koncepcje rozumienia wychowania:
*jako proces wymagający interwencji,
*jako proces rozwojowy, gdzie chodzi o stworzenie właściwych warunków dla prawidłowego rozwoju.
Łobocki stwierdził, że badając problem wychowania, z powodzeniem możemy skorzystać z koncepcji etyki M. Ossowskiej:
- koncepcja w nurcie mądrości życiowej- zadaniem jest stworzenie człowieka umiejętnie walczącego z przeciwnościami losu i sytuacjami nieprawidłowymi oraz cenienie przez niego wartości duchowych,
- koncepcja w nurcie perfekcjonistycznym- jej rolą jest przygotowanie człowieka do ciągłych prób osiągania ideału, nakazuje mu stosowanie zasad savoir- vivru,
- koncepcja w nurcie społecznym- za cel obiera sobie przygotowanie człowieka do życia w społeczeństwie.
Łobocki postuluje wychowanie człowieka o cechach altruisty, bezinteresownie pomagającego innym i interesującego się ich sprawami.
Istotą altruizmu jest:
- akceptowanie innych
- życzliwość
- uprzejmość
Szczególne znaczenie przypisuje również innym wartościom, tj. tolerancja, odpowiedzialność, wolność i sprawiedliwość. Łobocki wyznacza wychowaniu pewne zadania:
- w aspekcie rozwoju ma ono wspomagać rozwój fizyczny i psychiczny dzieci,
- w aspekcie społeczeństwa ma być pomocne we wpojeniu określonych norm i wartości obowiązujących w społeczeństwie,
- w aspekcie kultury dąży do internalizacji wartości kulturowych,
- w aspekcie religijnym pomaga odnaleźć wychowankowi właściwą drogę dzięki religii.
Łobocki popiera wychowanie przez religię.
Wolfgang Brezinka, niemiecki pedagog stawia za główny cel wychowania dzielność, która ma pomóc w obalaniu przeciwności. Dzieli wychowanie na dwa rodzaje:
Wychowanie rodzinne, mające wykształcić zaufanie do ludzi, egzystencji i otaczającej nas rzeczywistości, instynkt samozachowawczy i uczucia, by w postępowaniu kierować się głosem serca.
W wychowaniu szkolnym nacisk kładziony jest na samodyscyplinę, realne spojrzenie na świat i wykształceniu identyfikacji grupowej.
wychowanie szkolne- ważne są:
- samodyscyplina
- realistyczne rozumienie świata
- rozwijanie poczucia przynależności do grup