Co to jest asertywność?

Czy każdy może być asertywny?

Początki badań nad asertywnością.

Kiedy zaczęła rozwijać się asertywność w Polsce?

Czy wszyscy chcą być asertywni - jeśli nie, to dlaczego?

Nie istnieje jedna pełna, wyłączna definicja asertywności. Różni autorzy różnie ją ujmują, oto kilka przykładów:

Pojęcie „asertywność” pochodzi z języka angielskiego. Przymiotnik „assertiv” oznacza wyrażanie lub tendencję do wyrażania zdecydowanych sądów oraz wymagań, jak również wykazywanie wiary i zaufania we własne zdolności. Czasownik „assert” ma zaś dwa główne znaczenia - upominanie się o swoje prawa oraz deklarowanie, zaświadczanie o prawdzie, niewinności czy posiadanych uprawnieniach. Znaczenia te składają się na to wszystko, co w psychologii określa się mianem „asertywności”.

Asertywność to umiejętność pełnego wyrażania siebie w kontakcie z innymi osobami, oznaczająca nie tylko sposób zachowania się w relacjach interpersonalnych, ale i specyficzny sposób myślenia Koncepcja zachowań asertywnych oparta jest na założeniu, że każdy człowiek ma prawa i ma prawo korzystać z tych praw.

Zachowanie asertywne oznacza bezpośrednie, uczciwe i stanowcze wyrażenie wobec innej osoby swoich uczuć, postaw, opinii lub pragnień, w sposób respektujący uczucia, postawy, opinie, prawa i pragnienia drugiej osoby.

Asertywność to umiejętność wyrażania swego zdania, swoich uczuć, swoich praw w sposób nie naruszający godności i praw drugiego człowieka. To sposób komunikowania się z ludźmi. Jest to z jednej strony praktyczna umiejętność podlegająca ćwiczeniu, a z drugiej postawa, system przekonań i wartości.

Asertywność jest umiejętnością nabytą. Nie cechą osobowości, ani wrodzonym talentem, ale skutkiem wychowania i społecznego treningu. Jest „dobrym wychowaniem”, choć rozumianym szczególnie. Oparta na szacunku do innych, ale bez uniżoności; jest grzecznością, która nie przeprasza, a odwołuje się do poczucia własnej godności. Jest z jednej strony zaprzeczeniem uległości, z drugiej zaś zaprzeczeniem agresywności. Asertywność ma związek z wiarą w siebie, z pozytywnym stosunkiem wobec własnej osoby oraz innych ludzi.

Asertywność jest elementem inteligencji emocjonalnej. Odnosi się do zachowania, nie do osobowości, a nasze zachowania są wyuczone. Nasz sposób zachowania możemy zmienić. Można „budować” swoją asertywność poprzez pracę nad sobą i własnym zachowaniem. Asertywności można się nauczyć!

Na asertywność składają się cztery wzorce zachowań:

a) umiejętność wyrażania sprzeciwu w relacjach interpersonalnych, czyli umiejętność powiedzenia „nie", w odpowiedzi na nieuprawnione, nieuzasadnione żądania innych ludzi, naruszające nasze prawa,

b) umiejętność komunikowania innym swoich pozytywnych i negatywnych emocji,

c) umiejętność poproszenia innych o przysługę lub pomoc,

d) umiejętność inicjowania, podtrzymywania oraz ograniczania kontaktów interpersonalnych.

Asertywność wywodzi się z psychologii behawioralnej, psychologii zachowania. Początki idei zachowań asertywnych zaproponowali w latach 50. XX wieku Jospeph Wople i Andrew Salter, opierając się na pracach Iwana Pawłowa dotyczących działania systemu nerwowego (pobudzeniu i hamowaniu). Zauważyli, że podstawą problemów psychicznych i emocjonalnych oraz funkcjonowania społecznego niektórych pacjentów jest to, że nie są świadomi własnych praw albo brak im umiejętności korzystania z nich. Wolpe w swoich pracach po raz pierwszy użył terminu „asertywny” w 1958 roku. W swoich badaniach podkreślali znaczenie, jakie ma rozwijanie poczucie szacunku do samego siebie i umiejętność wyrażania emocji. Drogą poszukiwań znaleźli obszar między zachowaniami agresywnymi a uległymi.

Agresja i asertywność często bywają mylone, ale trzeba zaznaczyć, że zachowanie asertywne nie sprowadza się do poniżania innych ludzi, pomiatania nimi, kwestionowania ich praw czy znęcania się nad nimi, jak bywa przy zachowaniach agresywnych.

Pionierką treningu asertywności w Polsce była Maria Król-Fijewska. Szczegółowo opracowała i opisała metodykę treningu asertywności.

Największa popularność koncepcji w Polsce przypadła na lata 90. XX wieku. Określenie „asertywność” stało się bardzo popularne w branży marketingowej. Zaczęły masowo pojawiać się warsztaty i kursy asertywności. Również w kształceniu pedagogicznym postuluje się konieczność zmiany podejścia w kształceniu nauczycieli i wychowawców oraz w nauczaniu i wychowaniu dzieci.

Do Polski asertywność trafiła ze Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej po zmianie ustroju. Wiązało się to również z wizytą papieską, w czasie której papież mówił o godności i podmiotowości człowieka. Godność i podmiotowość brzmiały zachęcająco, ale praktyka i doświadczenia społeczne Polaków były inne. System totalitarny od przedszkola, przez szkołę i dorosłe życie społeczne starał się wychować posłusznych, uległych obywateli czyniąc z przystosowania wartość bezwzględną, a z nieprzystosowania wadę - nawet jeśli deklarował co innego. Wrogiem asertywności są oczywiście wszystkie totalitarne systemy, instytucje i totalitarna władza, która oczekuje posłuszeństwa, nie chce słuchać o prawach osobistych i nie przyjmuje odmowy. Dlatego przemiany, jakie dokonały się w Polsce, przeobrażenie życia społeczno-kulturowego umożliwiły inne spojrzenie na konieczność rozwoju umiejętności psychospołecznych.

W latach 70. i 80. XX w. w wielu krajach rozwinęły się grupowe formy treningu asertywności, przybierające najczęściej formę kursów i skierowane do różnych grup ludzi. Techniki treningu asertywności stosowane są podczas szkolenia profesjonalistów w dziedzinach, gdzie istotny jest kontakt z innymi ludźmi, m. in.: menedżerów, handlowców, bankowców. Trening asertywności jest częścią terapii alkoholików i członków rodzin osób uzależnionych. Ogromne zainteresowanie treningami asertywności przyczyniło się do nadużywania zwrotu, co w konsekwencji prowadzi do zafałszowania jego prawdziwego znaczenia. Większość ludzi kojarzy asertywność tylko ze sztuką mówienia „Nie”.

Obawy przed zachowaniem asertywnym powoduje:

1. Chęć zachowania się nadal w dobrze znany nam sposób, ponieważ jest to wygodniejsze, albo dlatego, że innym ludziom nie podoba się to, że się zmieniamy. Pozostając przy dawnym zachowaniu czujemy się bardziej akceptowani.

2. Jeśli przyzwyczailiśmy się troszczyć nadmiernie o innych i przedkładania ich potrzeb nad swoje, to uwzględniając własne potrzeby możemy czuć się i być odbierani jak egoiści - poprzez kontrast z dotychczasowym zachowaniem.

3. Możemy odczuwać niechęć do wyrażania swoich opinii, pomysłów czy uczuć, jeśli nie odpowiadają one temu co powszechnie uważane jest za normę, ponieważ nie chcemy, by postrzegano nas jako „innego”, ponieważ według ogólnej opinii „inny” znaczy „gorszy”.

Niektórzy boją się asertywności, ponieważ ludzie asertywni postrzegani są niekiedy jako źle wychowani - jeśli dobre wychowanie rozumiane jest w kategoriach powierzchownych manier. Oceniani są jako despotyczni, chcący postawić na swoim - gdy wyrażają swoje zdanie i nie pozwalają się wykorzystywać, ani sobą manipulować.

Oprócz wielu korzyści asertywność niesie ze sobą pewne, powierzchowne wprawdzie, ryzyko. Część ludzi może się od nas odsunąć. Ktoś uzna nas za egoistów, obrazi się na nas lub nas wyśmieje. Brak asertywności wynika często ze strachu, bierności, wpływów z okresu dzieciństwa itd. Przy zachowaniach asertywnych pojawia się obawa, że będziemy odebrani jako „tupeciarze” i nie będziemy lubiani.

Bariery utrudniające asertywne zachowanie odczuwane są jako przeszkody wewnętrzne i zewnętrzne. Najczęściej występujące wewnętrzne przeszkody można podzielić na dwie kategorie:

1. Obawa przed możliwymi konsekwencjami - może druga osoba mnie nie polubi, pomyśli, że jestem szalony, albo zrobię z siebie głupca, lub nie uda mi się otrzymać tego, czego pragnę.

2. Brak umiejętności - nie wiem jak coś zrobić, jak wyrażać swoje uczucia itp.

Najtrudniejszymi zewnętrznymi przeszkodami w odczuciu osób dążących do asertywności są inni ludzie (czasem mają oni swój własny interes w utrudnianiu innym zmiany zachowania). Niechętne reakcje ze strony innych to: obgadywanie (nie wszystkim podoba się asertywność innych), agresja (druga strona może stać się wroga), napady złości (gdy zachowujemy się asertywnie wobec osoby przyzwyczajonej do bezwzględnego kierowania innymi), czasem przesadne przepraszanie.

Niektórzy obawiają się czy asertywność nie jest zakamuflowanym egoizmem, agresywnością, a nawet chamstwem w białych rękawiczkach. Źródłem takich obaw jest jednak nie asertywność, ale jej wypaczenie, które zdarza się czasem świeżym adeptom, osobom uległym, które po okresie upokorzeń postanawiają wziąć „asertywny” odwet.

Konsekwencje nieasertywnego zachowania:

1. Przy zachowaniu biernym - początkowo można spodziewać się krótkotrwałych nagród, jest się postrzeganym jako miły, uprzejmy, łagodny. Jednak po jakimś czasie taka postawa prowadzi do zaniżonej samooceny, spadku efektywności działania. Ludzie zaczynają tracić do takiej osoby szacunek, irytuje ich takie zachowanie i uznanie pryska.

2. Przy zachowaniu agresywnym - osoba agresywna wyładowuje się, ludzie ją zauważają i czasem nawet gratulują. Jednak w kontaktach interpersonalnych obawiają się nieobliczalnego zachowania tej osoby lub unikają jej, wycofują się ze współpracy, by nie zostać poniżonym.

Bibliografia:

1.  Alberti Robert, Emmons Michael: Asertywność. Sięgaj po to, czego chcesz, nie raniąc innych. Gdańsk 2004.

2. Bishop Sue: Asertywność. Poznań 1999.

3. Castanyer Olga: Jak docenić samego siebie. Kraków 2002.

4. Ferguson Jan: Asertywność doskonała. Poznań 1999.

5. Hartley Mary: Asertywność - sztuka umiejętnej stanowczości. Łódź 2007.

6. Król-Fijewska Maria, Fijewski Piotr: Asertywność menadżera. Warszawa 2007.

7. Król-Fijewska Maria: Stanowczo, bez lęku. Warszawa 1992.

8. Pogorzelski Witold: Od asertywności do dojrzałości. Inspiracja optymalnym. Warszawa 1999.

9. Rees Shan, Graham Roderick: Bądź sobą. Trening asertywności. Warszawa 1999.

10. Townend Anni: Jak doskonalić asertywność. Poznań 1991.

11. Zubrzycka-Maciąg Teresa: Trening asertywności w kształceniu pedagogicznym. Lublin 2007.

12. O asertywności trochę więcej: http://treningi-psychologiczne.poznan.pl/asert.htm [dostęp 19. 04. 2010 r.]

---