WIELKA BRYTANIA

Ustrojem politycznym Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej jest monarchia parlamentarna, w ramach której funkcjonuje system gabinetowo-parlamentarny. Pod względem terytorialnym Wielka Brytania jest unią realną poszczególnych części składowych. Formalnie jest to państwo unitarne o silnym stopniu decentralizacji. Podstawy systemu prawnego stanowią konwenanse konstytucyjne, ustawy ustrojowe, prawo zwyczajowe, zasady ustrojowe oraz krajowe prawo stanowione, a także prawo Unii Europejskiej. Do najważniejszych organów państwa zalicza się monarchę, dwuizbowy Parlament i Gabinet z Premierem. Dla ustroju charakterystyczny jest również system dwupartyjny i związane z nim funkcjonowanie gabinetu cieni.

Ewolucja ustroju WB:

Obecny system polityczny Zjednoczonego Królestwa jest wynikiem wielowiekowej ewolucji ustroju. W badaniach politologicznych stosuje się jego następującą periodyzację:

• okres kształtowania się reprezentacji narodowej - XII - XVI wiek;

W XII wieku, pod koniec panowania dynastii normandzkiej ważnym ośrodkiem życia publicznego staje się dwór królewski oraz zgromadzenie wasali. Za panowania Henryka III wobec rady królewskiej w najszerszym gronie po raz pierwszy użyto określenia parlament. Zakres jej uprawnień obejmował kwestie ustawodawcze, administracyjne, finansowe oraz sądownicze. W 1215 roku Parlament doprowadził do uchwalenia Wielkiej Karty Swobód , czyli przywileju m.in. ograniczającego prawa monarchy w zakresie nakładania podatków oraz dającego feudałom prawo do oporu wobec króla. W wieku XII dokonał się już wyraźny podział Parlamentu na dwie odrębne izby - Izbę Gmin i Izbę Lordów

• walka parlamentu z monarchią i kształtowanie się podstaw parlamentaryzmu - XVII - XVIII wiek;

XVII w. - monarchia parlamentarna jest to forma ustroju politycznego , w którym głowa państwa jest monarcha , który współdzieli władzę z parlamentem. Arystokracja i kościół anglikański popierali króla natomiast mieszczaństwo i nowa szlachta byli przeciwni rządom króla.

• umacnianie się modelu parlamentarno-gabinetowego - XIX wiek;

• dominacja egzekutywy nad legislatywą - XX wiek.

KONSTYTUCJA

Specyficzną cechą ustroju Wielkiej Brytanii jest brak konstytucji w znaczeniu formalnym (konstytucji spisanej). Zamiast tego, o ustroju państwa informuje konstytucja w sensie materialnym, to znaczy ogół norm i zasad dotyczących wykonywania władzy.

Prawo konstytucyjne Wielkiej Brytanii wywodzi się z pięciu źródeł:

• prawo stanowione

• prawo precedensowe

• konwenanse konstytucyjne

• dzieła, traktaty i podręczniki prawnicze.

• prawa i traktaty Unii Europejskiej

IZBA GMIN

Parlament brytyjski składa się z trzech członów: z Izby Gmin (izba niższa), Izby Lordów (izba wyższa) oraz z monarchy.

Izba Gmin -  izba niższa dwuizbowego parlamentu brytyjskiego, odgrywa jednak rolę nadrzędną wobec Izby Lordów. W obecnej kadencji w jej skład wchodzi 650 deputowanych, wybieranych przez całość obywateli Zjednoczonego Królestwa w powszechnych, czteroprzymiotnikowych wyborach.

 Jest faktycznym organem ustawodawczym państwa. Kontroluje działalność rządu powoływanego spośród partii politycznej, mającej większość w Izbie Gmin. Obraduje w trybie sesyjnym. Sprawuje wyłączną kontrolę nad ustawodawstwem w zakresie budżetu państwa i podatków. Obradami Izby Gmin kieruje spiker wybierany z grona deputowanych.

Izba Lordów  - izba wyższa parlamentu brytyjskiego. Nie jest to ciało wybieralne, lecz jego skład i struktura jest uwarunkowana wielowiekową tradycją. Aktualnie Izba Lordów składa się z 743 parów duchownych i świeckich, potocznie zwanych lordami.

Lordowie duchowni to najwyżsi hierarchowie Kościoła anglikańskiego, którzy zasiadają w Izbie tak długo, jak długo sprawują swoje funkcje kościelne. Obecnie zasiada w Izbie 26 lordów duchownych.

Lordowie świeccy pełnią swoją funkcję dożywotnio, chyba że Izba odbierze im tytuł lordowski. W grupie lordów świeckich wyróżnia się parów dziedzicznych i parów dożywotnich.

Izba Lordów pełni obecnie rolę ciała opiniującego ustawy uchwalane przez Izbę Gmin (bez prawa weta ostatecznego). W ramach Izby Lordów działa wiele komisji specjalnych, które mimo że nie posiadają formalnego prawa do podejmowania decyzji, mają znaczny wpływ na życie polityczne w Wielkiej Brytanii.

Kompetencje ustawodawcze Izby Lordów są niewielkie i ograniczają się do prawa zgłaszania projektów ustaw do Izby Gmin oraz czasowego wstrzymywania uchwalania ustaw w drodze weta zawieszającego na okres nie dłuższy niż dwie sesje (jeden rok).

Monarcha

Dziedzicznym władcą Wielkiej Brytanii jest monarcha. Należy jednak pamiętać, że zgodnie z uznaną maksymą król panuje, ale nie rządzi , władza królewska została w całości przeniesiona na parlament, gabinet i sądy. Pozostałe uprawnienia (tak zwane prerogatywy królewskie) mają formalnie dosyć szeroki zakres: król jest zwierzchnikiem i naczelnym wodzem sił zbrojnych, ma prawo wypowiadania wojny i zawierania pokoju, może zwoływać i rozwiązywać parlament, ma prawo sankcji ustaw, oraz prawo łaski, ponadto mianuje wszystkich wyższych urzędników (w tym członków rządu). W praktyce jednak król przestał używać prawa sankcji ustaw (ostatni raz użył tej prerogatywy na początku XVIII wieku).

W praktyce wszystkie decyzje królewskie wymagają ministerialnej kontrasygnaty, co oznacza, że król nie podejmuje decyzji, a tylko je uprawomocnia (z drugiej strony, król nie ponosi również za żadną decyzję odpowiedzialności, zgodnie z maksymą: Król nie może czynić źle).

Obecnym monarchą brytyjskim jest królowa Elżbieta II, która zasiadła na tronie w 1952 i została koronowana w 1953. Dzisiaj jej funkcje są głównie ceremonialne, a rzeczywiste rządy spoczywają w rękach premiera.

RZĄD I GABINET

W ustroju Wielkiej Brytanii mamy do czynienia z dwoma ciałami politycznymi, które należałoby odróżniać:

• rząd, w którego skład wchodzą ministrowie będący uprzednio powołanymi bądź przez premiera bądź przez władcę. Jest ich obecnie około 100.

• gabinet, ciało znacznie mniejsze objętościowo od rządu i będące właściwym ośrodkiem władzy. Jego członkowie zbierają się na posiedzeniach. Skład oraz strukturę gabinetu oraz liczbę ministerstw i zakres ich obowiązków ustala premier

Przywódca partii, która wygrała wybory do Izby Gmin jest desygnowany przez monarchę na stanowisko premiera oraz zostaje mu powierzona misja tworzenia rządu. Przywódca najsilniejszej partii będącej w opozycji uzyskuje pozycję Lidera Opozycji Jej Królewskiej Mości. Zazwyczaj dzieje się tak, że członkowie partii opozycyjnej formują swój własny rząd zwany ,,gabinetem cieni". Każdy minister w prawowitym rządzie ma swój odpowiednik w ,,gabinecie cieni". Dzięki tej praktyce partia opozycyjna jest stuprocentowo przygotowana na ewentualne przejęcie władzy.

Rząd dzieli się na senior ministers (ministrowie właściwi lub ministrowie Korony), kierujących pracą poszczególnych resortów, oraz podporządkowanych im junior ministers (ministrowie młodsi), zadaniem których jest przede wszystkim zapewnianie łączności pomiędzy rządem a Izbą Gmin. Rząd w całości ponosi solidarną odpowiedzialność polityczną przed Izbami.

---